Fanidan O’quv-uslubiy majmua

11-MAVZU. Buxgalteriya hisobining predmeti, ob’yekti va usullari.
REJA:

Reja: 18
Xo’jalikka yaxshi rahbarlik qilish uchun, bu yil xom-ashyo materiallarimiz zahirasi utgan yildagidan ko’pmi yoki kammi, shuningdek ishlab chqarish xarajatlari va uning oy, yilda kancha va utgan oy, yilda kancha edi; 33
*ishlab chiqarilgan mahsulotlar ko’paydimi, qaysi turlari ko’paydi, tayyor mahsulotlar qanday sotilayapti, ulardan qaysi turlarini ishlab chqarish foydalirok va hokazolar. 33
Bu savollarga biror xudud bo’yicha javob olish uchun buxgalteriya hisobotlarini umumlashtirish zarur. Chunki shu kabi savollarga uxshash xalq xo’jaligiga rahbarlik qilish uchun kerakli bo’ladigan ko’pgina ma'lumotlarni beradi. Korxona rahbarlari hisobot ma'lumotlari asosida faoliyat natijalarini,mablag’’larning joylanishi.debitor qarzlarning o’zgarishini va shu kabi ko’rsatkichlarni urganadi. 33
Korxona xodimlari uchun mehnat haqi va iqtisodiy ragbatlantirishni yaxshilash uchun daromadlilik holati va uning o’zgarishi qiziqarli. 34
Mol yetkazib beruvchilar, kreditorlar, banklar buxgalteriya hisobotlari ma'lumotlari asosida korxonaning to’lovga layokatligini, moliyaviy barqaror rivojlanayotganligini tahlil qiladi. 34
1.Xo‘jalik hisobi haqida tushuncha va unga qo‘yilgan talablar 64
2. Hisobning predmeti, vazifalari va uning turlari 78
3. Xo‘jalik jarayonlari 91
4. Xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari tasnifi 96
5. Buxgalteriya hisobining usullari 109
REJA 119
1. Biznes jarayonlarining aharniyati 119
2. Biznes jarayonlarini hisobga olish. 119
3. Biznes jarayonlarini hisobga olishning umumiy tamoyillari. 119
4. Mavzuni o'rganishning maqsad va vazifalari 119
1.Biznes jarayonlarining aharniyati Turli mulkchilik shakllarida faoliyat yurituvchi korxonalarning vazifasi, o‘z faoliyati jarayonida mahsulot ishlab chiqarishdan iborat. Bu vazifani bajarish uchun birinchi navbatda ta’minot jarayonini bosib o‘tishi, ishlab chiqarish va undan keyin esa uni sotish jarayoniga kelishi kerak. Bu uchta bosqich har doim bir-birlarining o’rnini egallaydi va shu bilan korxonada mablag’larning uzluksiz aylanishini hosil qiladi. Biznes korxonalarining shakllari1. 119
Biznes tashkilotlarining uchta turi mavjud. Yakka tadbirkor, hamkor korxona va ko’lpaniya. 1 Wan Madznah Wan Ibrahim va Molid Rizal Palil. Fundamentals of business accounting. Oxford university Press, 2014.8 b. Korxona xususiy yoki mas’uliyati cheklangan jamiyat ko‘rinishida bo‘ladi. Yakka tadbirkor. Yakka tadbirkor biznesi yagona jismoniy shaxs to’lonidan yuritiladi. Biznesning bu turi oson tugatiladigan, bitta jismoniy shaxs to’lonidan boshqarilganligi bois hukumatning ko‘p qonun-qoldalariga xalaqit qilmaydi. Kapital kichik miqdorda bo‘lishi kerak va moliyaviy manbalar cheklangan. Biznes foyda keltira boshlaganda, boshliq foydani boshqalar bilan bo‘lishmaydi. Solig‘i maqsadlarida, faqat qat’iy belgilangan soliq to‘laydi va firma foyda solig‘i to‘larnaydi. Boshliq barcha amalga oshiriladian faoliyatdan xabardor bo‘ladi va buxgalteriya maqsadlarida ko‘p ma’lumotlar talab qilinmaydi. Buxgalteriya ma’lumotlarini Inland Daro’lad boshqarmasi to’lonidan soliq solish talablari amalga oshirilishini buxgalter tayyorlaydi. Boshliq bankdan kredit olmoqchi bo‘lsa, korxona moliyaviy hisoboti taqdim etiladi. Boshqa daro’ladni ko‘faytirishga qiziqadigan tashlikotlar moliyaviy hisobotlarni moliyaviy ahvolini yaxshilash va biznesni amalga oshirishni yaxshilaydi. Mablag’lar aylanishidagi asosiy bosqich moddiy boyliklarni yaratish jarayoni sodir boiadigan ishlab chiqarish bosqichidir. Bu yerda ishlab chiqarilgan buyumlar nafaqat tashqi ko‘rinishi va xususiyati bilan, balki qiymatining hajmi bilan farq qiladigan yangi mahsulot tayyorlanadi. Yangidan tayyorlangan mahsulot, sarflangan ishlab chiqarish vositalarining’xodimlar mehnati bilan yaratilgan zaruriy va qo‘shimcha mahsulotdan tashkil topgan yangi qiymatlardan iborat bo‘ladi. Ishlab chiqarish jarayonini buxgalteriya hisobida aks ettirish, birinchidan, unga qilingan xarajatlar - sarflangan mablag‘lar, ishchi kuchi va ikkinchidan, ishlab chiqarilgan mahsulotlar – tayyor buyumlarda qayd etiladi. Ishlab chiqarish xarajatlari pul shaklida hisobga olinadi. Bu ishlab chiqarish xarajatlarini yagona o‘lchov birligida ifodalash, tayyor mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi haqida yig‘ma ko‘rsatkichni olish uchun zarur. Pul shakli bilan birgalikda, moddiy xarajat sarflari buxgalteriya hisobida tegishli tartibda natura va mehnat o’lchovlarda ham ko‘rsatiladi. Bu o‘lchovlar pulda baholash uchun asos hisoblanib, ulardan xarajatlar hajmini boshqarish uchun foydalaniladi. Buxgalteriya hisobi mehnat vositalari va ishchi kuchi sarfini aks ettira turib, ishlab chiqarish jarayonining boshqa to’lonini anglatadigan ishlab chiqarish iste’molini ham o‘z ichiga oladi. Ta’minot doirasida korxona pul mablag’lari hisobiga o‘ziga zarur bo‘lgan moddiy boyliklarni sotib oladi. Sotish bosqichida ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan mahsulotning iste’molchilarga sotishi sodir bo’ladi. Bu bosqichning yakunida korxona zaxiralari yana pul shakliga kiradi. Korxonaning ta’minoti va sotish jarayonlarini aks ettirishda buxgalteriya hisobi quyidagilarni qayd qilishi zarur: jarayonlar bilan bog’liq bo‘lgan xarajatlar, ya’ni ishlab chiqarish vositalarini xarid qilish va mahsulot sotishiga qilingan xarajatlar; ta’minot jarayonida xarid qilinadigan buyumlar; sotish uchun mo‘ljallangan va sotish jarayonida joylashgan ishlab chiqarish mahsulotlari hamda sotilgan buyumlar uchun korxonalar to’lonidan olinadigan pul mablag‘lari va h.k. Sotilgan mahsulotning summasi ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar summasidan korxona to’lonidan belgilangan sof daro’lad miqdoriga ko‘p bo‘ladi. Shunday qilib, sotish jarayonining yakunlanishi moddiy ishlab chiqarish sohasida yaratilgan sof daro’ladni taqsimlash imkonini beradi. Bu yerda buxgalteriya hisobi davlat daro’ladiga o‘tkazilishi lozim bo’lgan, korxona to’lonidan olingan summasi, qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksiz solig‘i, foyda solig‘i aniqlanadi va qayd qilinadi. Sotish jarayoni tugagandan so‘ng korxona tegishli organlarga berilishi kerak bo‘lgan summalarni o‘tkazish imkoni 119
4.2. Материалларнинг ҳаракатини расмийлаштириш ва уларнинг синтетик ҳисобини ташкил этиш 175
4.3. Олинган материаллар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби 176
4.4. Материалларнинг омбор хўжалиги ҳисоби ва уларни инвентаризация қилиш тартиби 177
5.2. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тарифли тизими 179
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тарифсиз тизими 184
Меҳнатга ҳақ тўлаш ҳисоби 184
Давлат ижтимоий суғурта ажратмаларининг бухгалтерия ҳисоби 186
Даромадга солинадиган солиқ ставкалари ва уларнинг хисоби 188
Ходимларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварағига бадалларни ҳисоблаш ва тўлаш тартиби 190
9.2. Қўшилган ва захира капиталларини ҳисобга олиш 203
9.3. Мақсадли тушумлар, субсидия ва грантлар ҳисобни юритиш 205
Buxgalter hisobining rivojlanish tarixi 256
Buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish 256
Buxgalter kasbiga qo’yiladigan talablar 256
Xalq xo’jaalik tarmoqlarida buxgalteriya hisobini tashkil etishning o’ziga xos jihatlari. 256
Buxgalteriya hisobining mohiyati va ahamiyati 256
Buxgalteriya hisobini tashkil etish va unga qo’yiladigan talablar 257
Buxgalteriya hisobining predmeti, ob’yekti va usullari. 257
Buxgalteriya xodimlari vazifalar taqsimoti, ularning kasb maxorati va kasb madaniyati. 257
JAMI 257
Hujjatlashtirish va inventarizatsiya 257
Buxgalteriya balansi 257
JAMI 257
JAMI 257
JAMI 258
Buxgalter hisobining rivojlanish tarixi 258
Buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish 258
Buxgalter kasbiga qo’yiladigan talablar 258
Xalq xo’jaalik tarmoqlarida buxgalteriya hisobini tashkil etishning o’ziga xos jihatlari. 258
Buxgalteriya hisobining mohiyati va ahamiyati 258
Buxgalteriya hisobini tashkil etish va unga qo’yiladigan talablar 258
Buxgalteriya hisobining predmeti, ob’yekti va usullari. 258
Buxgalteriya xodimlari vazifalar taqsimoti, ularning kasb maxorati va kasb madaniyati. 258
Hujjatlashtirish va inventarizatsiya 258
Buxgalteriya balansi 258
Buxgalter hisobining tarixiy rivojlanishi 260
Buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish 260
Xalq xo’jaalik tarmoqlarida buxgalter hisobini tashkil etishning o’ziga xos jihatlari. 260
27.www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi) 263
Buxgalter hisobining tarixiy rivojlanishi 271
Buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish 271
Buxgalter kasbiga qo’yiladigan talablar 271
Xalq xo’jaalik tarmoqlarida buxgalter hisobini tashkil etishning o’ziga xos jihatlari. 271
Buxgalteriya hisobining predmeti, ob’yekti va usullari. 271
57.www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi) 275