Fanning ijtimoiy mohiyati muhim ahamiyat kasb etdi. Bu esa ilm-fan rivojini boshqarish lozimligini ta’kidladi. Albatta fanning rivoji ham uni optimal tashkillashtirish va boshqarishga bog‘liq

1. 
   Fanning ijtimoiy mohiyati muhim ahamiyat kasb etdi. Bu esa ilm-fan rivojini boshqarish lozimligini ta’kidladi. Albatta fanning rivoji ham uni optimal tashkillashtirish va boshqarishga bog‘liq.
   

Fundamental va amaliy fanlar orasidagi optimal munosabatlarni aniqlash ilmiy xodimlar va tashkilotlarni maqsadli taqsimlash va rejalashtirish, davrning dolzarb sohalariga ko‘proq e’tibor berish, fanning yutuqlarini amaliy hayotga ko‘proq va unumliroq tadbiq etish, fanni kishilik jamiyatining ravnaqi uchun yo‘naltirish, ob’ektiv dunyo rivojining kelajagini aniqlash masalalari fanni boshqarish masalalariga kirdi.
Ta’lim oluvchilarning faol fikr yuritishi o‘qitilishining asosiy maqsadi, ularni dastlabki tahsil vaqtidan ilmiy izlanish-tadqiqot ishlariga jalb etish, uning natijalarini amaliyotga tadbiq etish va shu bilan birga mustaqil mutaxassislarni tarbiyalashdir.
Faol fikr yuritishning bo‘lajak kadrlar tayyorlashdagi muhim o‘rni shundan iboratki, bunda talabalar ilmiy izlanish asoslari haqidagi bilimlarini yanada chuqurlashtirib, tanlangan ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha, ilmiy izlanish va tadqiqot tajriba ishlarini tashkil etish va bajarish uslubiy qo‘llanmalariga ega bo‘ladilar, ilmiy izlanish asoslari metodologiyasi, ilmiy-tadqiqot ijodkorlik ilmiy asosini o‘rganish bilan birga, o‘zlarining ijodiy fikrlarini faollashtiradilar va har bir masalada erkin ilmiy munosabatda bo‘lishga o‘rganadilar. Shu bilan birga, intellektual mulk sohibi bo‘lish, ixtirochilik va ratsionalizatorlik tushunchalari asoslari, mualliflik haq-huquqi, O‘zbekiston Respublikasi va chet el ilmiy izlanish-tadqiqot tashkilotlari strukturasi va boshqalar bilan tanishib nazariy va amaliy bilim va ko‘nikmalarini oshiradilar.

2. 
   Fan - dunyo haqidagi ob’ektiv bilimlar majmuasidir. Tarixiy taraqqiyot jarayonida fan jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlariga aylanib boradi. Fanning vazifasi tabiat, jamiyat va tafakkur haqidagi yangi bilimlar hosil qilishdan to ularni amaliyotga joriy qilishgacha bo‘lgan faoliyatini o‘z ichiga oladi. Kishi organgani va ruhiyati hamda intellektual salohiyatini atrof-muhit, bepoyon olam sirlari va rivojlanish mexanizmlarini o‘rganib, ulardan kishilik jamiyatining ravnaqi uchun foydalanish ilm-fanning bevosita maqsadidir.
   

Fanning paydo bo‘lishi kishilik jamiyatining paydo bo‘lishi bilan bevosita bog‘liq. Dastlabki bilimlar amaliy xarakterga ega bo‘lgan. Taraqqiyot davom etishi asosida qadimgi zamon mutafakkirlari tabiat, jamiyat va tafakkurni goho birgaliqda, goho ayrim-ayrim ravishda bayon etishga urina boshladilar. Dunyoni bir butun, deb ifodalovchi tushunchalar, isbotlash usuli paydo bo‘ldi. Elinizm davrida Yevklid, Arximed, Ptolomey tomonidan geometriya, mexanika, astronomiya sohasida dastlabki tizimlar yaratildi. O‘rta asrlarda fan rivojiga Shark va O‘rta Osiyo olimlari ulkan hissa qo‘shdilar. Ular qadimgi fan yutuqlarini, ilmiy asarlarni saqlash, tarjima qilish va ularni tarqatish masalasiga katta e’tibor berdilar. Shuningdek, ular fanni yangi yutuqlar bilan boyitdilar, yangi kashfiyotlar qildilar.

3. 
   Ijtimoiy va gumanitar bilimlarda bir qancha yondashuvlar mavjud. Ko'p yillar davomida "tarixiylik"ga ustuvor ahamiyat berildi. U bilimga bir qator talablarni o'z ichiga oladi:
   

- hodisa qanday paydo bo‘lganligini bilish;
- qanday bosqichlardan o‘tganligi;
- hozir nima bo'ldi.
Tarixiylik uchun doimiy o'zgarish, harakat, o'zgarish, o'sish va o'zgarishlarni aks ettirish muhimdir. Bu ijtimoiy va madaniy taraqqiyot g'oyasi bilan bog'liq bo'lib, doimiylik va o'zgarmaslikni, abadiy o'ziga xoslik va statiklikni rad etadi, go'yoki barcha davrlar va sivilizatsiyalarda hukmronlik qilgan qadriyatlar va ideallar tizimining utopiyasini buzadi.
Shu bilan birga, tarixshunoslikda ichki qarama-qarshilik mavjud bo'lib, u nafaqat bilish ob'ekti, balki sub'ekt ham "tarixdan tashqarida" bo'lishi mumkin emasligidan iborat.
Tadqiqotchining o‘zi uning tarixiyligini, ma’lum bir davrga mansubligini, urf-odatlari, madaniyati, maktabini tushunishi va bilishi kerak.
Tarixiylik g'oyasining rivojlanishida "dialektikaning uchta qonuni" muallifi G. Gegelning roli katta. Uning ta'limotida tarixiy jarayon ruh va mutlaq g'oyaning o'z-o'zini rivojlantirish jarayoni sifatida harakat qilgan. Ijtimoiy fanga “tarixiy materializm” nomi bilan kirib kelgan tarixni materialistik tushunish K.Marks (1818-1883) va F.Engels (1820-1895) ta’limotida aniq va izchil ifodalangan. Ular tomonidan tarixiy taraqqiyot ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar hal qilinadigan jarayon sifatida tushuntirilgan. Bu rezolyutsiya ijtimoiy inqilobga o'xshaydi. Karl Marksdan keyin istorizm o‘zining sof materialistik talqinini yo‘qotdi, tarixiy zarurat qonunlariga ishonch larzaga keldi. “Istorizm madaniyat ruhini, tarixiy tajribaning uzluksizligini, inson hayoti tajribasini o'rganishga yo'naltirilganlik sifatida paydo bo'ldi. G'arbiy Evropa chiziqli taraqqiyotining universalligi standart va dominant deb e'lon qilinganida, tarixchilik turli madaniyatlarning tarixiy xilma-xilligini e'tiborsiz qoldiradigan yevrosentrizmga aylandi "