Farg’ona davlat universiteti matematika-informatika fakulteti

Misollar. 2.16. sonlar o‘qida ixtiyoriy interval ochiq to‘plamdir. Haqiqatan, agar desak, son uchun .
2.17. fazodagi funksiyani olib, tayinlaymiz va orqali shartni qanoatlantiruvchi funksiyalar to‘plamini belgilaymiz. U holda ochiq to‘plam bo‘ladi.
2.4-teorema. to‘plam ochiq bo‘lishi uchun uning butun fazogacha to‘ldiruvchisi yopiq bo‘lishi zarur va yetarli.
Isbot. Zaruriyligi. ochiq to‘plam bo‘lsin. U holda dan olingan har bir nuqta o‘zining biror atrofi bilan ga tegishli bo‘ladi, ya’ni . Shuning uchun ga tegishli bo‘lmagan nuqta uchun urinish nuqtasi bo‘la olmaydi, ya’ni yopiq to‘plam.
Yetarliligi. yopiq to‘plam bo‘lsin. U holda uning o‘ziga tegishli bo‘lmagan urinish nuqtasi yo‘q, ya’ni har bir uchun shunday atrof mavjud bo‘lib, bo‘ladi. Demak, ochiq to‘plam. ∆
2.18. Bo‘sh to‘plam va fazo yopiq to‘plamlardir. Ular biri-ikkinchisining to‘ldiruvchisi bo‘lgani uchun 2.4-teoremaga ko‘ra va lar ochiq to‘plamlar ham bo‘ladi.
Ikkilik prinsiplari hamda 2.3 va 2.4-teoremalar natijasi sifatida quyidagi teoremani keltiramiz.
2.5-teorema. Ixtiyoriy sondagi ochiq to‘plamlar yig‘indisi va chekli sondagi ochiq to‘plamlar kesishmasi yana ochiq to‘plamdir.


2.4. Sonlar o‘qidagi ochiq va yopiq to‘plamlar
Ixtiyoriy metrik fazoda, hattoki Evklid fazosida ham, ochiq va yopiq to‘plamlar strukturasi, umuman olganda, juda murakkab. Ammo, bir o‘lchamli Evklid fazosida, ya’ni sonlar o‘qida barcha ochiq to‘plamlarni (shu jumladan yopiq to‘plamlarni), tavsiflash qiyin emas. Sonlar o‘qidagi ochiq to‘plamlar tavsifi quyidagi teorema orqali ifodalanadi.
2.6-teorema. Sonlar o‘qidagi ixtiyoriy ochiq to‘plam chekli yoki sanoqli sondagi o‘zaro kesishmaydigan intervallar yig‘indisi ko‘rinishida tasvirlanadi.
Isbot. Sonlar o‘qidagi ochiq to‘plamni qaraymiz. to‘plam elementlari orasida ekvivalentlik munosabatlarini kiritamiz. Agar nuqtalar uchun shunday interval mavjud bo‘lib, bo‘lsa, deymiz. Ravshanki, bu munosabat refleksiv va simmetrikdir. Bundan tashqari va bo‘lgani uchun shunday va intervallar mavjud bo‘lib va bo‘ladi. Bundan ( ) bo‘lishi va ( ) ekanligi kelib chiqadi, ya’ni . Shunday ekan, ekanligi, ya’ni kiritilgan munosabatning tranzitivligi kelib chiqadi. Shuning uchun, o‘zaro kesishmaydigan ekvivalent nuqtalar sinflariga ajraladi, ya’ni . Har bir ning intervaldan iborat ekanligini ko‘rsatamiz, bu yerda , . Agar va desak, . Ikkinchi tomondan, agar desak, ning aniqlanishiga ko‘ra . dan o‘ng tomonda va ga ixtiyoriy yaqinlikda, dan chap tomonda va ga ixtiyoriy yaqinlikda ning elementlari mavjud. Shuning uchun, chetlari ga tegishli ixtiyoriy interval da saqlanadi. U holda = . Bunday kesishmaydigan intervallar soni ko‘pi bilan sanoqli, yani har bir interval kamida bitta ratsional nuqtani saqlaydi. Shuning uchun intervallar soni ratsional nuqtalar sonidan ko‘p emas. ∆
Yopiq to‘plamlar ochiq to‘plamlarning to‘ldiruvchi to‘plami bo‘lgani uchun, ixtiyoriy yopiq to‘plam sonlar o‘qidan chekli yoki sanoqlita o‘zaro kesishmaydigan intervallarni chiqarib tashlashdan hosil bo‘ladi.
Sonlar o‘qida sodda yopiq to‘plamlarga misol sifatida kesmalar, alohida nuqtalar va chekli shunday to‘plamlar yig‘indisini qarash mumkin. Murakkabroq yopiq to‘plamga misol qaraymiz. Qaralayotgan bu yopiq to‘plam «Kantor to‘plami» nomi bilan taniqli.
2.20. bo‘lsin. Undan intervalni chiqarib tashlaymiz, qolgan yopiq to‘plamni bilan belgilaymiz. Keyin dan va intervallarni chiqarib tashlaymiz, qolgan yopiq to‘plamni (to‘rt kesmadan iborat) bilan belgilaymiz. Bu to‘rtta kesmaning har biridan o‘rtadagi uzunligi teng bo‘lgan interval chiqarib tashlanadi (2.1-chizma) va hokazo. Bu jarayonni cheksiz davom ettirib, yopiq to‘plamlarning kamayuvchi ketma-ketligini olamiz. Agar

deb belgilasak, 2.3- teoremaga ko‘ra yopiq to‘plam bo‘ladi. U kesmadan sanoqli sondagi intervallarni chiqarib tashlash natijasida hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan to‘plam Kantor to‘plami deb ataladi.

Endi to‘plamning strukturasini o‘rganamiz. Ravshanki, ga chiqarib tashlangan intervallarning oxirlari bo‘lgan

(2.1)
nuqtalar tegishli. Biroq to‘plam faqat shu nuqtalardan iborat emas. kesmadagi ga tegishli bo‘lgan nuqtalarni quyidagicha xarakterlash mumkin. Buning uchun kesmadagi har bir ni uchlik sistemada yozamiz:

bu yerda sonlar 0, 1 va 2 raqamlarni qabul qilishi mumkin. O‘nli kasrlar holidagidek bu yerda ham ba’zi sonlarni ikki xil ko‘rinishda yozish mumkin. Masalan,
.
Endi to‘plamga tegishli sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasi haqida fikr yuritamiz. Ravshanki, intervaldagi sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasida son albatta 1 ga teng bo‘ladi, va intervallarga tegishli sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasida son albatta 1 ga teng bo‘ladi. Xuddi shunga o‘xshash va intervallarga tegishli sonlar uchun ularning uchlik sistemadagi yoyilmalarida son albatta 1 ga teng bo‘ladi va hokazo. Shunday qilib ixtiyoriy son uchun uning uchlik sistemadagi yoyilmasida qatnashuvchi sonlarning kamida bittasi 1 ga teng. Aytilgan mulohazalardan quyidagi xulosa kelib chiqadi: to‘plamga kamida bir usul bilan uchlik kasr ko‘rinishida tasvirlanuvchi shunday sonlar kiradiki, ularga mos ketma-ketlikda 1 raqami biror marta ham uchramaydi. Shunday qilib, har bir uchun
(2.2)
ketma-ketlikni mos qo‘yish mumkin, bu yerda a raqam 0 yoki 2 ga teng. Bunday ketma-ketliklar to‘plami kontinuum quvvatli to‘plamni tashkil qiladi. Bunga ishonch hosil qilish uchun har bir (2.2) ketma-ketlikka
(2.3)
ketma-ketlikni shunday mos qo‘yamizki, agar bo‘lsa, bo‘ladi, agar bo‘lsa, bo‘ladi. Har bir (2.3) ketma-ketlikni, [0,1] kesmadagi biror sonning ikkilik kasr yozuvi deb qarash mumkin. Shunday qilib, to‘plamni [0,1] ga biyektiv akslantirishni olamiz. Bu yerdan ning kontinuum quvvatli to‘plam ekanligi kelib chiqadi. (2.1) ketma-ketlikdagi sonlar to‘plami sanoqli bo‘lgani uchun, ular ni to‘lig‘icha qoplamaydi.
Biz ko‘rsatdikki, kontinuum quvvatga ega, ya’ni [0,1] kesma bilan to‘plam o‘rtasida biyektiv moslik mavjud.
Bundan tashqari Kantor to‘plami [0,1] kesmaning hech yerida zichmas va o‘lchovi nolga teng. Kantor to‘plami ning o‘lchovi nol ekanligi ekanligidan kelib chiqadi. Barcha chiqarib tashlangan intervallar uzunliklari yig‘indisi
.
Demak, .
,