Farhod va Shirin

“Farhod va Shirin” dostonida xalqparvarlik va adolat g’oyasi.
Muhammedova Dildora Maqsud qizi
ChDPU II bosqich talabasi
Anotatsiya: Hazrat Navoiyning “Farhod va Shirin “ dostoni qahramonlaridagi xalqparvarlik, adolat, insoniy fazilatlarning tarannumi, bugungi kunda o’rnak olish mumkin bo’lgan sof insoniy xislatlar, shuningdek o’rta asr hukmdorlariga shoirning munosabatlari haqida so’z yuritiladi.
Kalit so’zlar: Farhod, Shirin, Mehinbonu, Shopur , tasavvuf, insoniylik, qirqin qizlar, o’n olima qizlar , Navoiy yashagan davr, bugungi kun, ayollar obrazi.
Insonga muhabbat insoniyat dushmanlariga qarshi beqiyos murosasizlikni ham taqozo qiladi. Shu narsa xarakterliki, Alisher Navoiy “Farhod va Shirin” da shaxs erkini himoya qilishdan iborat an’anaviy gumanistik qarashni rivojlantiribgina qolmay, uni yangi mazmun bilan boyitdi. Navoiyning Farhod, Bahrom kabi qahramonlari jabrlanganlar, dushman tomonidan xo’rlanganlarning xaloskori sifatida ham gavdalanadilar. Navoiy o’zaro nizolar, jamiyat hayotining ofati bo’lgan bosqinchilik urushlarini qoralar ekan, adolatning pirovard tantanasiga katta ishonch bilan qaraydi. Farhod o’limi oldida ishq ahliga xitob qilib, orada ro’y bergan fojialar uchun Xusravdan keskin suratda o’ch olishni vasiyat qiladi:
Kerakkim jam o’lub tortib sipahlar,
Tutub so’g o’ylakim, o’lganda shahlar.
Burun Xusravga chun abri bahoron,
Qilib oh o’qlaridin tiyr boron.
Vafo qasrin bu yanglig’ aylab obod,
Ravonimni o’zunguzdin qiling shod [1].
Dostonda tasvirlanishicha, Farhod fojiasini eshitgan Bahrom Armaniyaga yetib keladi va urush natijasida tug’ilgan xarajatlarni shu falokatlarni keltirib chiqargan kishilardan undirib olishga erishadi. Bahrom tomonidan Armaniyaga tayinlangan yangi shoh davrida Xusrav tufayli yetgan fojialar unutilib, yurt o’z qaddini tiklay boshlaydi:
Qilib ul adl oyinini bunyod,
Ki adlidin bo’lub vayronlar obod.
Ne erdikim buzdi beandoza Xusrav,
Ani aylab imorat, toza xusrav [1].
Movarounnahr va Xurosonning mustaqil taraqqiyot yo’liga kirishini bu yerdagi mahalliy xalqlar, birinchi navbatda turkiy xalqlar tarixida yangi, burilish davri deb hisoblagan Navoiy uning qayta yemirilishi, parchalanib ketishi, asoratga tushib qolishini sira istamas edi. Shunga ko’ra ham mutaffakir shoir “Farhod va Shirin”da mamlakat nimadan obod va nimadan xarob bo’ladi degan jamiyat hayoti uchun nihoyatda muhim masalani qo’yar ekan, o’z navbatida Temuriy shohlarini ham ogohlantiradi. Ularning siymosida davr Xusravlarini emas, zamona Farhodlarini ko’rishni orzu qiladi. Adibning mamlakatlar, xalqlar o’rtasida odamiylik asosiga qurilgan munosabatlar haqidagi qarashlari ham bu davr uchun chaqiriqdek yangrar edi. Farhod, Shirin va Mehinbonuning xalq bilan bog’langan, uning kuchiga suyangan, iste’dodiga tan bergan qahramon sifatida yaratilishi “Farhod va Shirin”ning fazilatidir. Farhod Salosilda ekan, qo’rg’on ichida qolgan xalq uning uchun ich-ichidan achinadi, mashaqqatli hayoti, fojialarga duchor bo’lgan taqdirini dard bilan kuylaydi.
Navoiy qahramoni umrining oxirigacha ana shu ishq atalmish “kimyo”ga intiladi. Bu yo’lda bepoyon qiyinchiliklarga duch keladi, shohlar bilan to’qnashadi, “ishq daryosida” g’avvos bo’lib suzadi. Farhod – shahzoda, yagona voris. Xoqon uning oyoqlari ostiga butun xazinasini to’kishga, boshiga tojini hadya etishga tayyor. Shohona bazmlarning to’ri uniki, son-sanoqsiz kanizlar uning xizmatida. Lekin Farhod saltanat egalariga xos kibru-havo doirasining asiri emas. Navoiy tasvirida u komil inson. Shoir Farhodni kamolot pillapoyasiga ko’tarar ekan, ana shu ideal zaminda turib hayot oqimini kuzatib boradi. Farhod yaxshiga xayrixoh bo’ladi, yomonni fosh qiladi. Shu jihatdan, bir tomondan, xoqon va Farhod, ikkinchi tomondan, Xusrav va Sheruya munosabatlari shoirga odil shoh va odil davlat haqidagi orzularini, shuningdek “mulku joh” masalasidagi tanqidiy qarashlarini kuchli dramatik epizodlarda bayon etishga vosita bo’lgan deb aytish mumkin. Alisher Navoiy “Farhod va Shirin”dagi Husayn Boyqaro va Badiuzzamon madhiga bag’ishlangan boblarda saltanat egasi bo’lgan shoh va uning vazifalari to’g’risida qimmatli fikrlarni ilgari surgan. Navoiy dostonning xotimasidagi Abdulfavoris Shohg’arib Bahodirga bag’ishlangan bobda o’zining shoh masalasida ilgari surgan fikrlarini birmuncha hayotga yaqinlashtiradi. Navoiy shohlarni hamisha olam sirlaridan, saltanat ikir-chikirlaridan ogoh bo’lib turishga chaqiradi: