Феъл сыз туркуми

gaz, -g'az, -kiz, -giz, -qiz qo'shimchalarini qo'shish bilan: o'tkaz, yetkaz, o'tkiz, 
yutqiz, yurgiz, yutqaz kabi; 
h) -sat (-sa]t) qo'shimchasini qo'shish bilan: ko'rsat kabi; 
i) -iz, -az. Bu qo'shimcha ham asli -ir, -ar qo'shimchalarining fonetik 
varianti bo'lib, undosh bilan tugagan fe'l asosida qo'shiladi: og'iz, tegiz, tomiz 
kabi; 
j) -tir, -t qo'shimchalari parallel holda ham qo'llanadi: o'zgartir, o'zgart 
kabi; 
k) fe'l asosida orttirma nisbat yasovchi qo'shimchalar ketma-ket qo'shilishi 
mumkin: yoz-yozdir-yozdirtir, ich-ichir-ichirtir kabi; 
l) bir fe'l negizida turli nisbat qo'shimchalari qo'shilib kelishi mumkin: sev-
sevin-sevintir, kel-keltir-kelishtir, yoz-yozdir-yozdiril (di) kabi. Bunday yasalishda 
fe'lning qaysi nisbatda ekanligi oxirgi qo'shimchaga qarab belgilanadi. 
IV. BO'LISHLI VA BO'LISHSIZ FE'LLAR. 
Fe'llar ish-harakatning bajarilishi haqida tasdiq yoki inkorni bildirishiga 
ko'ra bo'lishli va bo'lishsiz bo'ladi. 
Ish-harakatning bajarilishi haqida tasdiqni ifodalovchi fe'llar bo'lishli fe'l 
deyiladi. Bo'lishlilik ma'nosini ifodalaydigan maxsus grammatik ko'rsatkichlar 
yo'q, fe'lning bo'lishsiz ko'rsatkichi qatnashmagan shakli bo'lishli fe'l sanaladi: ol, 
o'qi, yozgan, borguncha, ishlay, aytsa, ko'rib chiqqan, javob ber kabi. 
Ish - harakatning bajarilishi haqidagi inkorni bildiruvchi (bajarilmasligini 
ifodalovchi) fe'llar bo'lishsiz fe'l deyiladi. Masalan: gapirmadim, ko'rma, ko'rgan 
emas, ko'rgani yo'q. 
O'zbek tilida bo'lishsiz fe'llar quyidagicha yasaladi: 

---

8 
1. -ma qo'shimchasi bilan. Bunda -ma qo'shimchasi fe'lning leksik ma'no 
ifodalovchi qismiga qo'shiladi: o'qima, o'qimagan, aytmasa, ko'rib chiqma. 
Birdan ortiq fe'llardan tuzilgan murakkab fe'llarda -ma qo'shimchasi odatda 
so'nggi komponenti - ko'makchi fe'llarga qo'shiladi. Masalan: ko'rib chiqma, olib 
kelma, o'qib ko'rma, olib qola ko'rma. Murakkab fe'lning har ikki komponentiga -
ma qo'shimchasi qo'shilsa, fe'l bo'lishli fe'lga aylanadi. Masalan: o'qimay 
qo'ymadi - o'qiydi, aytmay qo'ymaydi-aytadi, bormay qo'ymaydi-boradi kabilar.