Феъл сыз туркуми

 
Masalan: ishla – eganing o'zi bajaradigan harakati, ammo yasan – 
eganing o'zida yangi holatni vujudga keltiradigan harakatdir.
Fe'llarda 5 ta nisbat bor:
1. 
Aniq nisbati.
2. 
O'zlik nisbati.
3. 
Majhullik nisbati.
4. 
Birgalik nisbati.
5. 
Orttirma nisbat.
1. ANIQ NISBAT 
Aniq nisbatdagi fe'lda harakat ega tomonidan bajariladi, to'ldiruvchi esa 
ko'pincha harakatning ob'yekti bo'ladi. Masalan, Kulgi umrga umr qo'shadi 
(Maqol). Yoki: Shoira gullarning muattar hidini uzoq hidladi.
2. O'ZLIK NISBATI. 
O'zlik nisbatida harakatning bajaruvchisi bilan ob'yekti bir shaxsning o'zi 
bo'ladi. Masalan, kiyin, yuvin, taran kabi. O'zlik nisbati quyidagi qo'shimchalar 
bilan yasaladi:
a) fe'l negiziga unlidan so'ng –n, undoshdan so'ng esa –in qo'shimchasini 
qo'shish orqali. Masalan, tara-n, yasa-n, yuv-in, kiy-in kabi;
b) fe'l negiziga –ish qo'shimchasini qo'shish bilan. Masalan, ker-ish kabi;

---

5 
d) fe'l negiziga unlidan so'ng –l, undoshdan so'ng –il qo'shimchasini 
qo'shish bilan. Masalan, surka-l, shosh-il kabi;
e) –lan (-la]n) qo'shimchasini qo'shish bilan fe'l ham o'zlik nisbatida bo'ladi. 
Masalan, shod-lan, jon-lan, ot-lan kabi o'timchiz fe'llardan, shuningdek, 
ba'zi bir o'timli fe'llardan o'zlik nisbati yasalmaydi: bor, yugur, o'qi kabi.
Ba'zi fe'llarning esa aniq nisbati yo'q: quvon, seskan kabi.
 
 
3. MAJHULLIK NISBATI. 
Majhullik nisbatida harakat to'ldiruvchi anglatgan predmet tomonidan 
bajarilib egaga o'tadi yoki haqiqiy bajaruvchi noma'lum bo'ladi. Masalan, Nazira 
yuvindi (bajaruvchisini topish mumkin). Shartnoma imzolandi (bajaruvchi 
noma'lum). Kesimi majhullik nisbatidagi fe'l bilan ifodalangan gap qurilishi passiv 
konstruksiya deyiladi. Aniq nisbat formasidagi gap esa faol konstruksiya 
deyiladi.
Majhullik nisbati quyidagicha yasaladi:
a) fe'l negiziga unlidan so'ng –l, undoshdan so'ng –il qo'shimchasini 
qo'shish bilan: surka-l (di), ber-ildi kabi;
b) fe'l negiziga unlidan so'ng –n, undoshdan so'ng –in qo'shimchasini 
qo'shish bilan: ula-n (di), ol-in (di) kabi.
Majhullik nisbati ko'proq -l (-il) qo'shimchasi bilan yasaladi, ham o'zlik 
nisbati, ham majhullik nisbati yasalishi mumkin bo'lganda -l (-il), majhullik -n (-
in) qo'shimchasi o'zlik nisbati yasaydi. Taran (o'zlik), taral (majhullik), tepin 
(o'zlik), tepil (majhullik) kabi.
1. Gapning mazmunidan (ayniqsa, fe'lning qanday ega bilan birikishidan) 
bilish mumkin. Masalan: Ot qoqildi, turg'un qoqildi gaplarida fe'l o'zlik nisbatida 
(harakatning bajaruvchisi – ot, Turg'un). Mix qoqildi. Qoziq qoqildi gaplarida esa 
fe'l majhullik nisbatida, harakatning bajaruvchisi noma'lum.
2. Majhullik nisbati yasalalganda, majhullik nisbati qo'shimchasidan oldin 
orttirma nisbat qo'shimchasi kela olishidan, ammo o'zlik nisbati yasalganda, 
orttirma nisbat qo'shimchasi shu o'rinda kela olmasligidan bilish mumkin: mix 
qoq-tir-ildi kabi shakllanish faqat majhullik nisbatiga xosdir.