Mo-Tszinin
(468-
376) adı ilə bağlı
moizm
fəlsəfi
təlimi
də olmuşdur. E.ə. V
-
III əsrlərdə yayılmışdır. Onu ölkəni dolaşıb müdrik
sözlər söyləyən kahinlər yayırdılar. Bu təlimin əsas mənbəyi indiyədək gəlib
çatmış, 51 fəsildən ibarət olan «Moizmin traktatı»dır. «Hikməti sevmək»,
«Vəhdətə inam», «Ümumi sevgi», «Hücuma qarşı», «Xərcləməkdə qənaət
haqqında», «Göylərin
iradəsi» və s. adlı fəsillərdə varlıq, insan, ailə, davranış,
idarəçilik, məntiq, qnoseologiya və i.a, məsələlərin fəlsəfi təhlili verilmişdi. Moizm
məktəbi nümayəndələri varlıq, məkan, zaman, keyfiyyət, səbəbiyyət və s.
kateqoriyaların ümumi xarakteristikasını verib, onları mənimsəməyə çalışmışlar.
Onlar gerçəkliyin dərk edilməsinə hadisənin səbəbinin müəyyən edilməsindən
başlamağı, onun başqaları ilə oxşar və fərqli cəhətlərinin müəyyən edilməsi,
novləri parçalanması və s. halların manimsənilməsi kimi baxırdılar. Onlar biliyin
həqiqiliyinin yoxlanılmasının üç metodunu, üç qaydasını irəli sürmüşlər:
«əsaslandırma», «mənbələr» və «tətbiq edilmə». Bunlar isə naturalist
materializm mövqeyindən təhlil edilirdi.
Leqizm
-
qədim Çində konfusiançılıq
dini-
fəlsəfi cərəyanına müxalif meydana
çıxmışdı
(latınca «legis»
-
«qanun» deməkdir). Leqizm
-
cəmiyyəti, dövləti, insanı
idarə etmək haqqında fəlsəfi, etik, sosioloji təlimdir. E.ə. VI
-
III əsrlərdə yayılmışdı.
Nümayəndələri Quan Çjın, Şan Yan, Xan Vey və
b. olnıuşlar. Leqizmə görə
cəmiyyət və dövlət idarəçiliyi, konfusiançılıqdakı kimi mənəvi, əxlaqi
təkmilləşməyə deyil, «qanuna», intizama, siyasətə, fəlsəfi biliyə əsaslanmalıdır.
Leqizmin əsas tələbləri bunlar idi: «hökmdar
-
qanunun yeganə yaradıcısıdır
»;
«hökmdar kütlələrin əhval
-
ruhiyyəsini, psixologiyasını bilməli, fəaliyyətində onlan
nəzərə almalıdır»; «hamı qanun qarşısında bərabər olmalıdır»; «əsas fəaliyyət
metodu mükafat və cəzadan ibarəl olmalıdır»; «nizamlı ordu dovlətin dayağıdır»
və s.
Qədim
Hindıstan və Çındə
varhq, insan, kainat, qanun,
cəmiyyət və i.a.
problemlərə dair spesifık fəlsəfi baxişlar olmuşdur. Dünyanın, insanın, kainatın
mənşəyi məsələsi mifoloji tərzdə təhlil olunurdu, dünyagörüşü mifoloji səciyyə
daşıyırdı, təbiət canhlaşdırılırdı. Məsələn,
Dostları ilə paylaş: |
