FəNN: makroiQTİsadiyyat

Dünya valyuta sistemi öz inkişafının ilk iki mərhə-ləsində qızıl (qızıl sikkə) standartına əsaslanmışdır.

Pul tədavülü və beynəlxalq hesablaşmaların bu qay-dada təşkili pulun vəzifəsinin qızılda təsbit olunmasını və milli pul vahidinin qızıl məz­mununun müəyyən edilməsini nəzərdə tuturdu. Bu, qızılın rəsmi qiyməti hesab olunurdu. Tədavülə qızıl sikkələr buraxılmışdı və onlar tədiyə vasitəsi hesab edilirdi. Mərkəzi banklar kağız pulları (bank­notla­rı, xəzinə biletlərini və başqa pul nişanlarını) nominal dəyərlə qızıla dəyişməyə borclu idilər. Qızılın istənilən şəkildə ölkəyə gətirilməsi və öl­kə­dən aparılmasına icazə verilirdi.

Qızıl standartı özünün klassik formasında XIX əsrin əvvəllə­rində meydana gəlmiş, əsrin axırlarında isə demək olar ki, sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin hamısında mövcud olmuşdur.

Qızıl standartı şəraitində tədiyə balansının tənzim-lənməsi əsas etibarilə kortəbii surətdə, xüsusi kanallar vasi-təsilə qızılın bir ölkədən digərinə aparılması yolu ilə həyata keçirilmişdir. Bu dövrdə beynəlxalq hesablaşmaların aparıl-masında, əslində dövlət iştirak etmir, rəsmi qızıl ehtiyatları isə tədiyə balansının tarazlaşdırılmasında başlıca "tənzim­lə-yici" rolunu oynayırdı.

Lakin sonralar qızıl standartın ləğv olunması üçün obyektiv əsaslar yaranmağa başladı. Bu, beynəlxalq miqyasda kapitalın hərə­kə­tinin genişlənməsi, kredit və nəqd olmayan hesablaşmaların üstün­lüyə malik olduğu dövrdə daxili tədiyə mexanizminin təkamülü nəticəsində baş verirdi. Bunun təsiri ilə tədiyə balansı qalığının ödənilməsi mexa­niz­mində keyfiyyət dəyişiklikləri əmələ gəldi. Beynəlxalq hesablaş­mala­rı tarazlaşdırmaq üçün dövlət orqanlarının sərəncamında olan iqtisadi vasitələr xeyli genişləndi. Valyutanın devalvasiyası, yaxud da revalva­si­yası yolu ilə onun məzənnəsindən hiyləgərlik məqsədilə is­tifadə edil­mə­si, əmtəələrin, xidmətlərin və kapitalın hərəkətini tən­zimləmək üçün inflyasiya və ya deflyasiya siyasətinin yeridilməsi, uçot (faiz) dərəcələ­ri­nin dəyişdirilməsi, beynəlxalq borc və kre-ditlərdən isti­fadə olunması və nəhayət xarici borcların restrukturizasiyası–bütün bunlar alınmış bor­cun və kredit-lərin ödənilmə müddətinin vaxtaşırı uzadılmasına və nəticə­də tədiyə balansını müvəqqəti olsa da tarzlaş­dırmağa və qızıl ehti­yat­ları hesabına onun mənfi qalığını qeyri-müəy­yən müddətə aradan qal­dır­mağa imkan verdi.

Beləliklə, qızıl standartı sisteminin daha səmərəli sis-temlə əvəz edilməsi üçün obyektiv şərait hazırlanmış oldu. Buna dünya iqtisa­diy­yatında və iki dünya müharibəsi ara-sındakı dövrdə siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik də təkan verdi.

Beynəlxalq valyuta sisteminin yenidən təşkili planı ikinci dün­ya müharibəsi illərində hazırlanmış, onun yeni mexanizminin fəaliyyət prinsipləri isə 1944-cü ildə Bretton-Vudsedə (ABŞ) keçirilmiş valyuta-maliyyə konfransda müəyyən edilmişdir.