Fənn: Qida fiziologiyası Tərtib etdi: müəl., b.ü. f d. Babaşli a.Ə

2) Pəhriz iaşəsinin fizioloji əsasları

Pəhriz, sağlam və xəstə adamın qidalanması rejimi kimi xarakterizə

edilir. Pəhrizin əsasında orqanizmin qida maddələrinə olan fızioloji

tələbatlarının

ödənilməsi

prinsipi

durur.

Tam

dəyərli

qidalanma

orqanizmin böyümə və inkişafına, həyat fəaliyyəti və sağlamlığına böyük

təsir göstərən amildir.

İnsan orqanizmi tərəfındən mənimsənilən qida maddələrinin həqiqi

miqdarının qiymətləndirilməsi bəzi səbəblərə görə xeyli çətindir. Ən

ağlabatan və münasib metodlardan biri ailə və ya fərd səviyyəsində

qidalanma tərzinin müntəzəm surətdə öyrənilməsidir. İnsanda qidalanma

prosedurası mürəkkəbdir və şərait, adət və ənənə, qohumluq əlaqələri,

qonaqpərvərlik, bayram ovqatı, ilin fəsili, dini qadağalar kimi amillərdən

asılı olaraq müxtəlif qaydalar və normalar əsasında həyata keçir.

---

Əksəriyyət insanlar üçün səhər, günorta və axşam yeməyi məqbul

qidalanma rejimi kimi formalaşmışdır. Gündəlik qidalanma tsiklində

aktiv fəaliyyət və istirahət tsikli də nəzərə alınır. Bu ümumi tsikl və onun

əhəmiyyəti ayrı-ayrı fərdlər və ya ailələr, ən yaxşı halda isə müəyyən

peşə qrupları üçün ən azı 10 gün müddətində bilavasitə öyrənilməlidir.

Qidalanmanm bəzi sosial tərəfləri birbaşa bioloji əhəmiyyət daşıyır.

Buraya aid olan bir sıra məsələlər arasında qida məhsullarının qidalılıq

dəyəri, onların hazırlanması, saxlanması və paylanması üsulları, qidaya

olan tələbatların ödənilməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan sosial və texniki

məhdudiyyətlər mühüm yer tutur. Pəhriz qidalanması, ilk növbədə,

orqanizmdə maddələr mübadiləsinin pozğunluqlarına qarşı yönəldilir.

Ona görə də ayrı-ayrı adamlarda və peşə qruplarında müxtəlif xəstəliklər

zamanı baş verə biləcək alimentar nasazlıqlara qarşı yönəldilən müvafiq

qidalanma rejimi və rasionlarının işlənib hazırlanması mühüm əhəmiyyət

kəsb edir.

---

Bəzi xəstəliklər zamanı (məsələn, mədə yarası, kolit, piylənmə və s.)

pəhriz qidalanmasının qaydaları bir o qədər ətraflı olaraq işlənib

hazırlanmamışdır.

Hər

bir

pəhrizin

növü

xəstəliyin

ağırlığı

və

mərhələsindən asılı olaraq, bir neçə variantda ola bilər. Sağlam və ya

xəstə adamın fərdi xüsusiyyətləri bu variantlarda öz əksini tapmalıdır.

Fərdi pəhrizlərin rasionlar üçün seçilməsi stasionar müalicə zamanı

mütəxəssis həkimlər tərəfındən, iaşə sistemində isə həm də texnoloqların

iştirakı ilə həyata keçirilir. Dietoloqlar qeyd edirlər ki, o stasionar

şəraitdə müalicəvi qidalanma yoxdursa, orada rasional müalicə də ola

bilməz.

Pəhriz qidalanmasının əsasında, ilk növbədə, sağlam adamın rasional

qidalanması prinsipi durmalıdır. Bu cür qidalanma kəmiyyət və keyfıyyət

etibari ilə orqanizmin, onun bu və ya digər üzvünün, yaxud da üzvlər

sisteminin müvafıq xəstəliyi ilə əlaqədar olaraq, dəyişməlidir.

---

Bu zaman, pəhriz qidalarının sırasında bəzilərinin çıxarılması və ya

xüsusi texnologiya üzrə işlənib hazırlanması nəzərdə tutulur. Məsələn,

mədə yarası xəstəliyi zamanı xəstənin qida rasionundan elə qida

məhsulları çıxarılmalıdır ki, onlar mədə-bağırsaq şirəsinin və onun

tərkibində xlorid turşusunun artıq sekresiyası üçün qıcıqlandırıcı ola

bilməsin

və

yaxud

şəkər

xəstəliyi

(diabet)

zamanı

orqanizmdə

karbohidrat mübadiləsi pozğunluğunun qarşısının alınması üçün xəstənin

pəhrizindən

bu

tip

maddələr

müvəqqəti

və

ya

daimi

olaraq

kənarlaşdırılmalıdır.