Feuerbach. Antropoloji materializm və din fəLSƏFƏsi L. Feyerbax antropologiya materializmi

Dini postulatların tənqidi

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Lüdviq Feyerbaxın antropoloji materializmi aqnostisizm mövqeləri ilə qəti şəkildə ziddiyyət təşkil edən sensasiya və empirizm ideyalarına əsaslanır. Mütəfəkkir dinin yaranmasına insanın cəmiyyətin və təbiətin elementar qüvvələrindən asılılığının nəticəsi hesab edirdi.
İnsanlar antropomorfizmə, yəni öz keyfiyyətlərini kiməsə əks etdirməyə çalışırlar. Qədim dövrlərdən çoxsaylı tarixi salnamələrin sübut etdiyi kimi, insan heyvan və bitki aləminin nümayəndələrini, təbiət elementlərini və s. ona xas olan əlamətlər bəxş etmişdir.Din, Feyerbaxa görə, belə antropomorfizmin ən mühüm növüdür.
Təbiətdə əksliklərin olması, onun olması ilə olması lazım olan tərz arasındakı kəskin fərqlər insan tərəfindən müşahidə olunaraq, idealların ilahiləşdirilməsi və mənəviləşdirilməsi üçün təkan oldu. Onların "mən" xalqının ən yaxşı təzahürləri ilahi reallığa köçürdü və bununla da səy göstərməyə dəyər bir məqsəd yaratdı. Buna görə də filosof iddia edir ki, insanları “öz surətində və surətində” yaradan Allah deyil, hər şey tam əksinədir. İnsanın olmaq istədiyi şey Allahdır, çünki kamilliyə çatdırılan bütün xüsusiyyətlərə malikdir. Amma bu ideal insanın özünün hüdudlarından kənara – cənnətə aparıldı.
Nəticə
Alman filosofu Lüdviq Feyerbax (1804-1872) əvvəlcə Hegel fəlsəfəsini sevirdi, lakin artıq 1839-cu ildə onu kəskin tənqid edirdi. Feyerbaxın nöqteyi-nəzərindən idealizm rasionallaşdırılmış dindən başqa bir şey deyil və fəlsəfə və din öz mahiyyətinə görə, Feyerbax hesab edir ki, bir-birinə ziddir. Din doqmalara inanmağa, fəlsəfə isə biliyə, şeylərin həqiqi mahiyyətini açmaq istəyinə əsaslanır. Buna görə də Feyerbax fəlsəfənin əsas vəzifəsini dini tənqiddə, dini şüurun mahiyyətini təşkil edən o illüziyaların ifşasında görür. Ruhən ona yaxın olan din və idealist fəlsəfə, Feyerbaxa görə, insan mahiyyətinin yadlaşmasından, əslində insanın özünə məxsus olan atributları Allaha aid etməklə yaranır. Feyerbaxın fikrincə, dini aldatmalardan xilas olmaq üçün insanın Tanrının yaratdığı deyil, əbədi təbiətin bir hissəsi - və üstəlik, ən mükəmməli olduğunu başa düşmək lazımdır. Bu ifadə Feyerbaxın antropologiyasının mahiyyətini təşkil edir. Onun diqqət mərkəzi, məsələn, fransız materialistlərinin əksəriyyətində olduğu kimi, mücərrəd bir materiya anlayışı deyil, psixofiziki birlik, ruh və bədənin birliyi kimi insandır. İnsanı belə dərk etməsindən çıxış edərək, Feyerbax onun idealist şərhini rədd edir, burada insana ilk növbədə ruhani varlıq kimi, məşhur Kartezyen və Fixtçi “məncə, məncə” prizmasından baxılır. Feyerbaxa görə bədən bütövlükdə məhz insan I-nin mahiyyətidir; insandakı mənəvi prinsipi cismanidən ayırmaq olmaz, ruh və bədən o reallığın iki tərəfidir ki, ona orqanizm deyilir. Buna görə də insan təbiəti Feyerbax tərəfindən əsasən bioloji mənada şərh olunur və onun üçün fərdi fərd Hegeldəki kimi tarixi və mənəvi formasiya deyil, bəşər övladının inkişafının həlqəsidir.
İstifadə olunmuş ədəbiyyatların siyahısı
1.Qulyga A.V. Alman klassik fəlsəfəsi. M., 1986
2.Marks K. və Engels F. Feuerbach. Materialist və idealist baxışların əksi // Seçilmiş əsərlər 3 cilddə. T.1. M., 1970
.Fəlsəfə dünyası. T.1. M., 1991
.Feuerbach L. Seçilmiş fəlsəfi əsərlər 2 cild M., 1955
.Fəlsəfə: universitetlər üçün dərslik. Sankt-Peterburq: LGOU, Himizdat, 2001
.Fəlsəfi ensiklopedik lüğət M., 1989