Firmadaxili planlaşdırma Plan: Firmadaxili planlaşdırmanın mahiyyəti və zəruriliyi Firmadaxili planlaşdırmanın prinsipləri Firmadaxili planlaşdırmanın təşkili Firmadaxili planlaşdırmanın əsas mərhələləri Firmadaxili planlaşdırmanın mahiyyəti və

Firmadaxili planlaşdırma


Plan:
Firmadaxili planlaşdırmanın mahiyyəti və zəruriliyi
Firmadaxili planlaşdırmanın prinsipləri
Firmadaxili planlaşdırmanın tipləri
Firmadaxili planlaşdırmanın təşkili
Firmadaxili planlaşdırmanın əsas mərhələləri
Firmadaxili planlaşdırmanın mahiyyəti və zəruriliyi
Planlaşdırma sahibkarlıq fəaliyyətinin mühüm tərkib hissəsidir. Plan­laş­dırmanın vacibliyi “planlaşdır, yaxud planlaşdıracaqsan” məşhur afo­rizmdə ifadə edilmişdir. Bu fikrin mənası ondan ibarətdir ki, öz fəaliyyətini planlaşdırmağı bacarmayan, yaxud planlaşdırmanı lazım bilməyən firma başqa məqsədlərə çatmaq üçün özü planlaşdırma obyektinə çevrilir. Plan­laşdırmanın mənasını düzgün dərk edib ona ciddi yanaşılma firmanın da­yanaqlı və səmərəli fəaliyyəti üçün zəmin yaradır.
“Firmanın fəaliyyətinin planlaşdırılması” anlayışının iki mənası vardır.
Birincisi, ümumiqtisadi, ümumi firma nəzəriyyəsi və onun təbiəti nöqteyi-nəzərindən məna kəsb edir.
İkincisi, konkret-idarəedici mənası vardır. Burada menecmentin funk­si­yalarından biri olan planlaşdırmanı firmanın gələcək fəaliyyətini qabaq­cadan görməyi bacarmaq və bu uzaqgörənlikdən istifadə etmək mənasında qiymətləndirmək lazımdır.
Planlaşdırmanın hər iki mənası öz aralarında sıx əlaqəlidir. Konkret fəaliyyət növü kimi planlaşdırmanın mümkünlüyü firmanın təbiətindən irəli gəlir, bilavasitə təsərrüfatçılığın ümumi şəraitilə müəyyən edilir.
Ümumiqtisadi baxımdan planlaşdırma qiyməti və bazarı əvəz edən mexanizmdir. Aydındır ki, bazar iqtisadiyyatında iştirakçıların hərəkəti əsasən qiymət mexanizmilə tənzimlənir. Əmtəənin satıcı və alıcılar üçün nə dərəcədə faydalı olmasını məhz qiymət müəyyənləşdirir. Bazar sisteminin iştirakçısı kimi firma qiymət mexanizminə, tələb və təklif qanununa tabe olmaq məcburiyyətində qalır, çünki onların fəaliyyətini dəyişdirmək im­kanına malik deyil.
Lakin hər bir təsərrüfat subyektinin daxili mühitində sahibkarların və menecerlərin düşünülmüş hərəkətləri və düzgün qərarları vasitəsilə qiymət mexanizmi sıxışdırılır. Sahibkarlar firmadaxili fəaliyyətin əsas istiqa­mət­lərini öz bildikləri kimi müəyyənləşdirirlər. Deməli, firmanın daxili fəa­liyyəti planlaşdırma sahəsində qəbul edilmiş qərarlar əsasında təşkil olunur.
Planlaşdırma firmanın daxili fəaliyyətində baş verən hərəkətlərə nə­zarət etməyə, bazar mühitinin qeyri-müəyyənliyini və onun neqativ nəti­cələrini minimuma endirməyə imkan verir. Planlaşdırmanı tətbiq etməklə firma alqı-satqı sövdələşmələri əsasında firmadaxili hərəkətlərin həyata keçirilməsi zamanı yaranan xərcləri aradan qaldırır.
Menecmentin əsas funksiyalarından biri olan planlaşdırmanın va­sitəsilə müəssisənin məqsədini və ona nail olmaq üçün zəruri fəaliyyətin və resurs­ların nəticələrini qabaqcadan müəyyənləşdirmək mümkündür. Plan­laşdırma menecment prosesinin birinci və ən əhəmiyyətli mərhələsi sayılır. Planlar sistemi əsasında hər bir müəssisə öz maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini səmərəli təşkil edir, plan göstəricilərinin yerinə yetirilməsini qiymətləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, firma öz fəaliyyətində riskləri tam aradan qal­dır­maq imkanına malik deyil, ancaq qabaqlayıcı effektiv tədbirlərin köməyilə onları idarə edə bilər.
Müəssisədə planların olmaması səhv manevrlərlə, kənarlaşmalarla, ori­yentasiyanın vaxtsız dəyişilməsi ilə müşayiət olunur ki, bu işin pis təş­kilinin əsas səbəbi hesab edilir. Təcrübə göstərir ki, planlaşdırmanın tətbiqi aşağıdakı üstünlüklərin əldə edilməsinə imkan verir:

• 
  gələcək əlverişli şəraitdən istifadəyə mümkün hazırlığı təmin edir;
  
• 
  yarana biləcək problemlərə aydınlıq gətirir;
  
• 
  öz qərarlarını reallaşdırmağa menecerləri stimullaşdırır;
  
• 
  müəssisədə fəaliyyətin koordinasiyasını yaxşılaşdırır;
  
• 
  menecerlərin təhsilini artırmaq üçün zəmin yaradır;
  
• 
  firmanın zəruri informasiyalarla təmin edilməsi imkanlarını artırır;
  
• 
  resursların daha rasional bölgüsünə səbəb olur;
  
• 
  müəssisənin fəaliyyətinə nəzarəti gücləndirir.
  

Firmanın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyini yalnız plan­laş­dırma ilə əlaqələndirmək düzgün olmazdı. Təcrübə göstərir ki, firmanın fəa­liyyətində əldə edilən uğurların əsas səbəbi sahibkarlıq davranışı və yük­sək keyfiyyətli rəhbərlik qabiliyyəti ilə izah olunur.
Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində firmadaxili planlaşdırmanın rolu və əhəmiyyətinin kəskin artmasını şərtləndirən əsas amillər aşağıdakılardan ibarətdir:

• 
  firmanın fəaliyyət miqyasının artması və mürəkkəbləşməsi;
  
• 
  xarici mühitin daim dəyişikliyə məruz qalması;
  
• 
  heyətə yeni rəhbərlik stili;
  
• 
  iqtisadi təşkilatda mərkəzdənqaçma qüvvəsinin güclənməsi.
  

Kiçik və orta biznesin yaranmasına və sürətlə inkişaf etməsinə bax­mayaraq müasir bazarda liderliyi iri firmalar təşkil edir. Buna görə də demək olar ki, biznesin miqyas xarakteristikası müasir bazar iqtisadiyyatının ümumi əlaməti hesab edilir. İri biznes subyektlərinin fəaliyyət strukturu mü­rək­kəb olur ki, bu iqtisadi artıma cəhd edilməsi, risklərin yenidən bölüş­dü­rül­məsinin zəruriliyi, yeni biznes sferasının investisiyalaşdırılması ilə əla­qədardır.
Firmanın fəaliyyətinin miqyası, mürəkkəbliyi və istiqamətinin rənga­rəng­liyi buraxılan məhsul növlərinin, maliyyələşdirmə mənbələrinin, texnoloji resursların müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməsini tələb edir.
Biznesin müasir xarici mühiti yüksək sürətlə dəyişilməsilə səciy­yələnir. Xarici mühitin dəyişkənliyi ilk növbədə istehlak tələbinin bö­yük­lüyü, onun sürətlə dəyişilməsi və müxtəlif xarakterli olması ilə izah edilir. Tələbin daim dəyişilməsi xarici mühitin digər amillərinin: texno­logiya, ra­bitə vasitələri və sairənin dəyişilməsini tələb edir.
Keçmiş nisbətən stabil iqtisadi sistem şəraitində firmanın bütün tə­sərrüfat tsikli iqtisadi inkişafın bir fazası çərçivəsində yerləşirdi. Bu gün yalnız bir təsərrüfat tsikli xarici mühitin bir sıra dəyişikliyini tuta bilər. Belə bir şəraitdə qərar qəbul edilən zaman xarici mühit haqqında məlumatların daim təzələnməsinə, onların təhlilinə, yeni strategiyanın və taktiki yanaş­ma­la­rın axtarılmasına əsaslanmaq gərəkdir. Deməli, planlaşdırma əvvəlkilərə nisbətən təsərrüfat tsiklinin böyük hissəsini əhatə etməlidir. Bu xarici mühitin dəyişilməsinə, adekvat qərar qəbuluna imkan verərdi.
Sənayeləşmə dövrünün firması işçiyə sadə icraçı, idarəetmənin ümu­mi mexanizminin elementi kimi yanaşırdı. Belə rəhbərlik stili nəzərdə tuturdu ki, qısa vaxt kəsiyində hesablanmış genişləndirilmiş, detallaşdırılmış formada fəaliyyət instruksiya alırdı. Yeni idarəetmə stili işçiyə daha geniş hərəkət azadlığı verir, onun təşəbbüskarlıq və yaradıcılıq imkanlarını artırır. İndi instruksiya əvvəlkinə nisbətən daha ümumi xarakter daşıyır, tapşırıqlar daha uzun dövrə hesablanır. İşçi vəzifələrinin müəyyənləşdirilməsinə belə yanaşma idarəedicidən gələcək haqqında tam və dəqiq təsəvvürün olmasını, təsərrüfat fəaliyyətinin məqsədini aydınlaşdırmağı tələb edir ki, bu da planlaşdırmanın əhəmiyyətini artırır.
Xarici mühitin mürəkkəbliyinə, qeyri-müəyyənliyinə daha yaxşı uy­ğun­laşmaqdan ötrü firmaya xidmət edən bazarın ayrı-ayrı sektorlarının sifa­rişlərinə yaxşı reaksiya verilməlidir, yeni gəlirli fəaliyyət növləri mənim­sə­nilməlidir, iqtisadi təşkilat özünün ayrı-ayrı bölmələrinə və firmanın mene­cerlərinə yüksək dərəcədə müstəqillik verməlidir. Fəaliyyətin belə təşkili bölmələrin çevikliyini və sahibkarlıq aktivliyini artırır.
Müəssisədə planlaşdırmanın imkanları bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərlə məhduddur. Onlardan ən mühümlərini nəzərdən keçirək.
İstənilən təsərrüfat subyekti fəaliyyət göstərən zaman mütləq qeyri-müəyyənliklə üzləşir. Firma xarici mühitdə baş verə biləcək bütün dəyi­şiklikləri əvvəlcədən görmək imkanına malik deyil. Planlaşdırma fəaliyyətin daxili və xarici şəraiti aydınlaşdırmağın mühüm üsullarından biridir. Daha doğrusu, planlaşdırma qeyri-müəyyənliyin aradan qaldırılması alətidir. Planlaşdırmanın köməyilə qeyri-müəyyənliyi əhəmiyyətli dərəcədə azalt­maq mümkündür.
Qeyri-müəyyənliyi aradan qaldırmaq bazarın özünü, bazar subyekt­lərinin maraqlarında və fəaliyyətlərində olan uyğunsuzluqları aradan qaldırmaq deməkdir. Əlbəttə firma öz fəaliyyətinə bazarın təsirini azaltmaq yolu ilə xarici münasibətlərini sahmana salmağa cəhd edir ki, bu da ona müəyyən uğurlar gətirir.