Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev

4.3. HAMİLƏ , DOĞMUŞ VƏ UŞAQ ƏMİZDİRƏN 
ANALARIN QİDALANMASI 
4.3.1. Hamiləlik zamanı sağlam qadınların qidalanması 
Səmərəli qidalanma hamiləliyin əlverişli keçməsi, hamiləliyin 
və doğuşun sona çatması, dölün və yeni anadan olmuş uşağın in-
kişafı üçün vacib amildir.  
Hamilə qadının qidalanması sağlamlıqdan, bədən çəkisindən, 
böyümədən,  əmək  fəaliyyəti  növündən,  enerji  sərfindən,  iqlim 
şəraitindən, ilin dövründən, hamiləlik vaxtından, məişət vərdişlə-
rindən asılı olaraq differensiasiya olunur. Artıq bədən çəkisi halla-
rında,  rasionun  kaloriliyi  karbohidratların  və  yağların  hesabına 
azaldılır. Bədən çəkisinin az olduğu hallarda isə rasionun kaloriliyi 
əsas nutrientlər arasındakı vacib nisbət saxlanılmaqla artırılır.  
Hamiləliyin birinci yarısında qadınların qidalanması, hamilə-
liyə qədər olan qidalanmadan elə də fərqlənməməlidir. Ancaq ilk 
üç ay orqanogenez dövrü olmaqla, çox vacibdir. Bu zaman hamilə 
qadın  optimal,  fizioloji  miqdarda  tam  qiymətli  zülal,  vitamin  və 
mikroelementlər  almalıdır.  Hamiləliyin  ilkin  yarısında  gündəlik 
rasionda orta hesabla ümumi kaloriliyi – 2400-2700 kkal olan 110 
q zülal, 74 q yağ və 350 q karbohidrat olmalıdır.  
Hamiləliyin  ikinci  yarısında  dölün  çəkisinin  artması  ilə 
əlaqədər zülala olan təlabat artır. Zülalın rasionda miqdarı 120 q-
dək,  yağınkı 85 q-dək və karbohidratlarınkı 400 q-dək artırılma-
lıdır.  Gündəlik  rasionun  ümumi  kaloriliyi  2800-3000  kkal-dək 

---

312
 
artır.  
Zülala təlabat əsas etirbarı ilə tam qiymətli heyvani zülallarla 
ödənilməlidir.  Hamilə  qadın  üçün  bu  zülalların  payına  gündüz 
rasionunda 50% düşür ki, bunun da 5%-ə qədəri ətin və balığın, 
20%  -  südün  və  5%-ə  qədər  isə  yumurtanın  payına  düşür.  Süd, 
qatıq,  kefir,  yağsız  şor,  pendir,  bişmiş  ət  və  balıq  yalnız 
tamqiymətli  asan  mənimsənilən  zülala  malik  olmayıb,  eyni  za-
manda optimal nisbətdə əvəzolunmayan aminturşularına da malik-
dir. Hamiləliyin ikinci yarısında ekstraktiv maddələrdən (balıq, ət, 
göbələk bulyonu və povidla) istifadə edilməsi məsləhət görülür.  
 Hamilə  qadının  rasionunda  karbohidratlar  və  dölün  çəkisi 
arasında birbaşa korrelyativ asılılıq vardır. Buna görə də hamilə 
qadın  karbohidratları  əsasən  bitki  sellülozası  ilə  zəngin  olan 
məhsullardan  (kobud  üyünmüş  un  çörəyi,  tərəvəzlər,  meyvə  və 
giləmeyvələr)  almalıdır.  Qışda  və  yazda  şirələr  (alma,  gavalı, 
pomidor)  və  ya  onlardan  hazırlanmış  kompot  və  kisel  məsləhət 
görülür.  Hamiləliyin  ikinci  üç  ayından  başlayaraq,  qənnadı 
məmulatları o cümlədən, mürəbbə və konfetin qəbulu məhdudlaş-
dırılmalıdır.  Çünki,  onlar  hamilə  qadının  və  körpənin  çəkisinin 
artmasına  səbəb  olur.  Şəkərin  gün  ərzində  miqdarı  40-50  q-dan 
artıq olmamalıdır. 
Orqanizm  tərəfindən  bəzi  vitaminlərin  və  duzların  normal 
mənimsənilməsini təmin etmək üçün yağlar çox vacibdir.  
Sağlam  hamilə  qadının  rasionunda  yağlar  30%  kaloriliyə 
malik olmalı və onun 40%-ni doymamış yağ turşuları və E vitamii 
ilə  zəngin  olan  bitki  mənşəli  yağlar  təşkil  etməlidir.  Bitki 
yağlarından günəbaxan, qarğıdalı, zeytun yağları, heyvan mənşəli 
yağlardan isə əla sortlu kərə və ərinmiş yağlar məsləhət görülür. 
Çətin əriyən  yağlar, məsələn qoyun və mal piyi,  həmçinin digər 
heyvani yağ növləri və marqarin rasiondan çıxarılır.  
Hamilə  qadının  mayeyə  gündəlik  təlabatı  2-2,5  litr  olub, 
bunun  da  əsas  hissəsi  məhsulların  tərkibində  olur.  Sərbəst  maye 
kimi 1-1,2 litr (su, çay, süd, kompot, birinci sulu xörəklər) qəbul 
etmək  olar.  Hamiləliyin  həftələri,  xüsusilə  böyümə-şişməyə  me-
yillik artıqca, gündəlik rasionda sərbəst mayenin miqdarı 700-800 

---

313
 
ml-dək məhdudlaşdırılır.  
Hamiləliyin  əlverişli  keçməsində,  normal  doğuşa  hazırlıq, 
dölün və yeni doğulan uşağın normal işkişafı üçün B
1
, B
2
, B
3
, B
5
, 
B
6
, B
12
 vitaminlərinin, foli turşusunun, askorbin turşusunun, P, A, 
D
2
 və E vitaminlərinin böyük əhəmiyyəti vardır. Hamiləlik zamanı 
bunlara təlabat təxminən 2 dəfə artır. Bitki (kobud üyünmüş undan 
hazırlanan məmulatlar, yarma, paxlalılar, kartof, pomidor, meyvə, 
giləmeyvə) və heyvan mənşəli (qara ciyər, ət,  yumurta, şor, süd, 
yağ)  məhsullarının  geniş  çeşiddə  istifadə  edilməsi  hamilə 
qadınların vitaminlərə olan əsas təlabatını təmin edir.  
Qış və erkən yaz aylarında qidanın vitaminləşdirilməsi aparıl-
malı  və  ya  polivitaminlər  təyin  olunmalıdır.  Vitaminlərin  böyük 
dozada qəbulu zərər gətirə bilər. 
Hamilə  qadın  kifayət  miqdarda  mineral  duzlar  (kalsium, 
fosfor,  dəmir,  kalium,  natrium  və  s.)  və  mikroelementlər  (mis, 
kobalt, yod və s.) qəbul etməlidir. Hamiləlik zamanı xüsusilə onun 
ikinci  yarısında  bunlara  təlabat  artır.  Bütün  bunlar  qida 
məhsullarının tərkibinə daxil olmaqla, düzgün seçim zamanı bütün 
təlabatı ödəyir. 
Əsas  diqqət  xörək  duzuna  verilir.  Hamiləliyin  birinci  yarım 
hissəsində 10-12q-dək, ikincidə 8 q-dək məhdudlaşmalı, son 2 ay 
hamiləlikdə isə gün ərzində 5-6 q-dək təşkil etməlidir.