Фирузя мяммядли

Сечилмиш ясярляри 
lX 
neologizm hesab edilir ki, onlarda məntiqi-məfhum 
yeniliyi və ya üslubi özünəməxsusluq əks olunsun. 
Yeni sözlər gündəlik ünsiyyətdə işlədilməklə 
tədricən neologizm olmaq xarakterini itirir, və dilin 
aktual leksik vahidlərinə çevrilir. 
Neologizm hadisəsi arxaizmin tam əksini 
təşkil edir. 
Dilin lüğət tərkibinə müxtəlif dövrlərdən 
başlayaraq daxil olan yeni sözlər həmişə neologizm 
olaraq qalmır. 
Bu və ya digər dövrdə dilin lüğət tərkibini 
yeniləşdirmək yolu ilə zənginləşdirən ləfzi 
vahidlərə, yəni daha müxtəsər desək, dilin lüğət 
tərkibinə bu və ya digər dövrdə yenicə daxil olan 
sözlərə 
yeni sözlər
və ya 
neologizmlər
deyilir. Di-
lin lüğət tərkibinə yeni sözlərin daxil edilməsinin 
əsas səbəbi bu dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə 
edənlərin yaşayışında baş verən dəyişikliklərdir. 
Əgər cəmiyyətin quruluşunda, əvvəlki 
quruluşdan fərqli bir dəyişiklik baş vermişsə, 
insanlar arasında yeni münasibətlər yaranmışsa, 
əgər düşüncələrdə yeni anlayışlar təşəkkül tapmış-
sa, deməli, bunları adlandırmaq lazımdır. 
Bəs yeni söz və ifadələr haradan alınıb dilin 
lüğət tərkibinə daxil edilir? 
Dillərin lüğət tərkibi tarixindən belə anlaşılır 
ki, lüğət tərkibinə daxil olan yeni sözlər iki 
mənbədən alınmış olur. Birinci mənbə xalqın öz 
dilidir; ikinci mənbə – özgə dildir. 

---

570 
Фирузя Мяммядли 
Yeni sözlərin yaranmasında müxtəlif qayda 
və şərtlər vardır ki, bunları nəzərdən keçirmək üçün 
yeni sözləri üç başlıca qrupa ayırmaq daha 
məsləhətdir: 
1. Düzəldilmə yaxud qrammatik sözlər; 
2. Mənaca dəyişilmə, yaxud semantik sözlər; 
3. Alınma sözlər. 
1. Düzəldilmə sözlər dedikdə dilin öz ehtiyatı 
hesabına, öz qrammatik qayda və qanunları 
əsasında, düzəldilən hər cür yeni sözlər (yəni 
quruluşca həm düzəltmə, həm də mürəkkəb sözlər) 
və eləcə də bir məfhum bildirən yeni ifadələr nəzər-
də tutulur. 
Düzəldilmə yeni sözlər quruluşca (yəni belə 
sözlərin tərkibində olan köklərin miqdarına görə) 
ya bir köklü (illik, qabaqcıllıq), ya da mürəkkəb 
(beşillik, uzaqvuran, dünyagörüşü) olur. Bir köklü 
düzəltmə neologizmlər bəzi dilçilər tərəfindən 
quruluşca sadə düzəldilmə neologizm adlanır. 
Deməli, sadə düzəldilmə sözlər dedikdə tərkibində 
bircə kök, mürəkkəb sözlər dedikdə isə tərkibində 
iki və ya üç kök olan düzəldilmə yeni sözlər 
nəzərdə tutulur. 
Düzəldilmə sadə sözlər bir kök və bir 
şəkilçidən ibarət ola bildiyi kimi, (dilçi, seçici) bir 
kök, iki və ya üç şəkilçidən ibarət ola bilər. (dilçi-
lik, yeni-lik-çi-lik). 
Düzəldilmə mürəkkəb sözlər isə əksərən iki 
kökdən, bəzən üç kökdən də ibarət ola bilər. Belə 

---

571