538
Фирузя Мяммядли
Leksik yolla söz yaradıcılığının tarixini dilin
yaranma tarixinə
qədər qədimləşdirmək cəhdləri,
fıkrimizcə problemi söz yaradıcılığı çərçivəsindən
kənarda izah etməkdən başqa bir şey deyil. Elə
bunun nəticəsidir ki, sözyaratmanın bu yolla araş-
dırılmasına
tamamilə
kənar
problemlər
cəmləşdirilmişdir. S.Cəfərov
«Sözlərin leksik yolla
əmələ gəlmə prosesi»ndən
danışarkən yazır:
«Leksik yolla sözlərin əmələ gəlməsinin mahiyyəti
ondan ibarətdir ki,
yeni əmələ gələn (kursiv
bizimdir
-M.F.) leksik vahidlər əsasən hazır
şəkildə
dilə daxil olur». (10.148) Əgər söhbət hazır şəkildə
ədəbi dilə daxil olan sözlərdən gedirsə, onda «yeni
əmələ gələn» nə deməkdir? «Yeni əmələ gələn»
sözyaratma anlayışını ifadə edirsə, onda «Şivə və
dialektlərdən», «Başqa dillərdən» hazır şəkildə
alman sözlər nəyi ifadə edir?
Məsələnin şərhində müasir analtik yanaşmanı
təmin etməyən cəhətlərdən biri də
sadə sözlərdə
fonetik dəyişmələr, düzəltmə sözlərin sadə söz
yerinə keçməsi, mürəkkəb sözlərin sadələşməsi
kimi etimoloji tədqiqata aparıb çıxaran prob-
lemlərin müasir söz yaradıcılığı
səviyyəsində
təqdimidir. Leksik yolla söz yaradıcılığı ilə bağlı
sabitləşmiş
bu
bölgülər
uzun
müddət
mütəxəssislərin problemə yanaşma metodolo-
giyasında öz təsirini göstərmişdir.
«Leksik yolla söz yaradıcılığı»nın ən düzgün
şərhi, problemin kənar dil hadisələrindən
539
Сечилмиш ясярляри
lX
arıtlanmış həlli bizcə professor A.Qurbanov
tərəfındən verilmişdir.
A.Qurbanov problemə
digər mütəxəsislərin
münasibətindən tamamilə fərqli bir tərzdə yanaşır.
O yazır: «Müasir Azərbay-can dilində leksik söz
yaratmanın
xüsusi
qrupunu
ixtisarlar
-
abbreviaturlar vasitəsilə yaranan sözlər təşkil edir.
Abbreviatur geniş anlayışdır. Buna görə də bütün
abbreviaturlar dildə leksik söz yaratma prosesinə
aid edilmir». (1.430)
Müəllif
düzgün olaraq ancaq leksik
abbreviaturları leksik yolla söz yaradıcılığının
nəticəsi kimi qəbul edir. Çünki abbreviaturlar, səs
və hərf adlarının birləşməsindən ibarət olan belə
ixtisarlar asanlıqla ümumişləklik qazanır və adi
sözlər kimi hecalanır.
«Abbreviatur»
italyan sözü olub ixtisar
deməkdir. İxtisarlar Azərbaycan dilində XIX
əsrdən işlənməyə başlanmışdır. Başqa türk
dillərinə nisbətən Azərbaycan dilində milli abbre-
viaturlarm sayı çoxluq təşkil edir.
Sovet
hakimiyyəti illərində dilimizə xeyli miqdarda
ixtisar sözlər daxil olmuşdur. Bu ixtisarlar rus
sözlərindən təşkil olunsa da,
dövrün iqtisadi-
ictimai və siyasi durumunun diktəsi ilə SSRİ
daxilində beynəlmiləl səciyyə daşıyırdı. Məsələn,
Dostları ilə paylaş: 
