Fizika” fani bo’yicha
natijasi bo’lib, ular quyidagi oqimlardan iborat
Yüklə 3,46 Mb.
|
|
natijasi bo’lib, ular quyidagi oqimlardan iborat:
-elektronlar oqimi. -ionlar. +massaga ega bulmagan neytral nurlar bo’lib, ularning chastotasi kurinuvchi nurlar chastotasiga nisbatan ancha katta. Yemirilish yarim davri T, bu vaqt ichida quyidagicha yemirilish ro`y beradi: -chorak radioaktiv yadro. +yarim radioaktiv yadro. -butun radioaktiv yadro. Radioaktiv preparatni asosiy xaraktiristikalaridan aktivlik, ya’ni yemirilish tezligi proporsional: +1sek. Davomida shu preparatdan chikayotgan zarracha va gamma kvantlar soniga. -radioaktiv nurlanish intensivligiga. -radioaktiv emirilish massasiga. Radioaktiv nuralnishlardan himoya qilish uchun, xususan alfa zarrachalar uchun yetarli: +qog`oz qatlami, kiyim. -beton. -qo`rg`oshin. Radioaktiv nuralnishlardan himoya qilish uchun, xususan betta zarrachalar uchun yetarli: -devor. -beton. -qo`rg`oshin. +1 sm. li egoch, oyna yoqi ixtieriy engil metall. Gamma nurlanishdan himoya qilinish uchun: a. 1m. gacha bo`lgan suv qatlami, beton, gisht devori. b. 10sm gacha bo`lgan qo`rg`oshin plastinalari. c. qog`oz, engil metall plastinalar. +a b -b c -a c Yumshoq to’qima va suv uchun rentgen va gamma nurlanishning har xil dozalarning son qiymati quyidagicha: a. ekspozitsion doza-1r(rentgen). b. yutilgan doza-1rad. c. biologik doza-1ber. -a b -b c -a c +a b c Ulchov dozalari va birliklari birliklar sistemasi SI sistemadan tashqari birliklar: a. yutilgan doza Dj/kg=Gr 1 rad=10-2 Gr b. ekspozitsion doza Kl/kg 1R(rengen) c. biologik doza Zv(ztverd) 1BER=10-2Zv -a b -b c +a b c Biologik doza nurlanish turiga bog`liq bo’lib, yutilgan doza bilan quyidagicha bog’langan Db=k*Dyu K- nurlanishning sifat ko’rsatkichi: a. rengen va gamma nurlanish 1 b. neytron va protonlar 10 c. alfa zarrachalar 20 -a b -a c -b c +a b c Insonning tabiiy radiatsiya manbaidan nurlanish dozasining o`rtacha quvvati: +200m ber yiliga -2m ber yiliga -100 ber yiliga Yerning radiatsion foni quydagilarga bog`liq: a. radio nuklidlarga Rn, K, U. b. radar va yuldoshlarning kuzatish sistemalariga c. kosmik nurlar d. Ik-diapazondagi kuesh nurnalishiga -a b -b c -c d +a c Professional nurlanishda mumkin bo`lgan chegaraviy ekivivalent doza: -yiliga 600 ber +yiliga 5 ber -yiliga 125 ber Diagnostikaning eng yuqori effektiv usullaridan biri: -rentgenografiya -rentgenoskopiya +rentgen kompyuter tomografiyasi -flyuroografiya Radionuklid diagnostika yoki nishonli atomlar usuli quyidagi hollarda ishlatiladi: -kalqonsimon bezlarni aniklash va davolashda -qon va boshka biolagik suyuqliklarning taksimotini urganishda -Yurak va boshka organlarning diagnostikasida -organizmdagi modda transportida +hamma javob to`g`ri Onkologik kassaliklarda davolashda ishlatiladi: a. Gamma terapiya gamma nurlari erdamida b. alfa zarrachalar bilan kombinatsiyada neytronlar oqimi c. betta zarrachalar +a b -b c -a c -a b c Radio nukleidlarning meditsinada qo`llanilishi: a. diagnostik va davolash maqsadagi radioktiv indikatorlar b. davolash maqsadidagi radionuklidlarning nurlanishi biologik tasiri c. Xirurgiya maqsadlarida -a b c +a b -b c -a c Nurlanishning yutilgan dozasi Dyu deb: +nurlantirilgan modda elementi energiyasini shu element massasiga nisbati -rengen va gamma nurlarning xovoni ionizatsiya kilish ulchovi -ionizatsiya kiladigan nurlanishning biologik ta’sir ulchovi Nurlanishning ekpozitsion dozasi De deb: -nurlantirilgan modda elementi energiyasini shu element massasiga nisbati +rengen va gamma nurlarning havoni ionizatsiya qilish o’lchovi -ionizatsiya kiladigan nurlanishning biologik ta’sir ulchovi Nurlanishning biologik ekvivalent dozasi Db deb: -nurlantirilgan modda elementi energiyasini shu element massasiga nisbati -rengen va gamma nurlarning xovoni ionizatsiya kilish ulchovi +ionizatsiya qiladigan nurlanishning biologik ta’sir o’lchovi modda-: a. materianing bir formasi bo’lib , u atom va molekulalardan tashqil topgan moddani ichidagi elementar zarrachalardan (proton, elektron, neytron x.k) iborat b. tinchlik massasi mavjud c. materianing bir formasi bo’lib, u orqali modda zarrachalari va tana orasidagi ta’sirini kursatadi. d. fazoda uzluksizlik xususiyatiga ega va tinchlik massasi mavjud emas. +a b -b s -a c -a d. maydon -: a. materianing bir formasi bo’lib , u atom va molekulalardan tashqil topgan moddani ichidagi elementar zarrachalardan (proton, elektron, neytron x.k) iborat b. tinchlik massasi mavjud c. materianing bir formasi bo’lib, u orqali modda zarrachalari va tana orasidagi ta’sirini kursatadi. d. fazoda uzluksizlik xususiyatiga ega va tinchlik massasi mavjud emas. -a b -b s +c d -a d. Insonning infraqizil nurlanishi . . . to`g`risidagi axborotni bildiradi: +teri temperaturasi -ichki organlar kapilyarlari buyicha qon harakati -ichki organlarning elektrik aktivligi Yurakning magnit maydoni: -yerning magnit maydonidan katta +yerning magnit maydonidan kichik -yerning magnit maydoni bilan bir xil kattalikda Inson tanasining elektromagnit nurlanishi maksimal spektral zichligi diapazoni: -radiotulkinlar +IQ- nurlanish -rentgen nurlanishi -YUCH- nurlanish Infraqizil nurlanishning inson tanasidan chiqish chuqurligi: +100mkm -1 sm -10 sm Mikroto’lqinli nurlanishning inson tanasining yumshoq to’qimalaridan chiqish chuqurligi: -100 mkm -2 sm +20sm Inson tanasi chiqazadigan elektromagnit maydonlar: a. elektrik b. magnit s. UYUCH diapazonidagi elektromagnit nurlanish d Infrakizil e kurinuvchan +a b c d -b c d e -c d e a -a b c d e Tirik organizm - kibernetik sistema . . . xususiyatlari bilan xarakterlanadi: a. murakkablik b. ierarxiya (ko`p sistemalik) ko`p qatlamlik s. dinamika (harakatchanlik) d. variabellik (bir xilmaslik) -a b c -b c d -a c d +a b c d. Qo’zg’alish bo’yicha avtomatik tartibga solish sistemasida sistemani boshqaruv bo’limiga quyidagi axborot keladi: +sistemaga tashqi faktorlarning ta’siri haqida -tashqi ta’sirga sistemaning reaksiyasi xakida Chetlashish bo’yicha avtomatik tartibga solish sistemasida sistemani boshqaruv bo’limiga quyidagi axborot keladi: -sistemaga tashqi faktorlarning ta’siri xakida +tashqi ta’sirga sistemaning reaksiyasi hakida Hodisa extimolligi qanchalik katta bo`lsa, yuqoridagi hodisa to`g`risida shunchalik . . . axborot keladi: -ko`p +kam -teng Kibernetika - fizik tabiati har xil bo`lgan murakkab sistemalardagi . . . axborotni tashkil qilish, boshqarish va qayta ishlash jarayonlarining umumiy qonunlarini o’rganadigan fan. a. mashinalarda b. texnik kurilmalarda c. tirik organizmlarda -a b -b c -a c +a b c. Biologik ob’ektlar. . . kiradi: -boshkariladigan sistemalarga -boshkarilmaydigan sistemalarga +o’z-o’zini boshqaradigan sistemalarga eritmaning osmotik bosimi quyidagicha: -P=mg -P=F/S +P=iRST Aktiv transport - bu moddalrning . . . tashilishi: -qonsentratsiya kiymati kichik bo`lgan soxadan katta bo’lgan soxa tomon -elektroximik potenyial kiymati katta bo`lgan soxadan kichik bo`lgan soxa tomon +elektroximik potenyial qiymati kichik bo`lgan sohadan katta bo`lgan soha tomon Membranada aktiv transport . . . sodir bo`ladi: -Gibbs energiyasining oshishi bilan -O`z-o`zidan Gibbs energiyasining oshishi bilan +ATF gidrolizi hamda Gibbs energiyasining oshishi jarayoni bilan. Biomembranalar orqali aktiv transportning mavjudligi Ussing ajribalarida isbotlangan: +Qurbaka terisi orqali natriy ionlarini tashilishi misolida -Kalmar aksoni orqali natriy ionlarini tashilishi misolida -Qurbaka terisi orqali kaliy ionlarini tashilishi misolida Nishonli atomlar usuli bilan o’tkazilgan Ussing tajribasi quyidagilarni ko’rsatdi: +Ichkariga kirayotgan natriy oqimi tashqari oqimiga nisbatan katta Jm ich > Jm tash -Ichkariga kirayotgan natriy oqimi tashkari oqimiga teng Jm ich = Jm tash -Ichkariga kirayotgan natriy oqimi tashkari oqimiga nisbatan kichik Jm ich < Jm tash Aktiv tashilish sodir bo’lishida quyidagi elektrogen ion nasoslari ma’sul: a. K+ - Na+ - ATFazalari s. Ca2+- ATFazalari b. H+ - pompa -a b -b c +a b c. K+ - Na+ - ATFazalarning ishlash jarayonida ajralib chiqayotgan energiya hisobiga har bir ATF molekulasining gidrolizi paytida hujayraga quyidagi ionlar tashiladi: +bir vaqtning o’zida ikkita kaliy ioni hujayraga va uchta natriy ioni hujayra tashqarisiga chiqariladi. -natriy va kaliyning bir xil mikdori -bir vaqtning uzida ikkita natriy ioni hujayraga va uchta kaliy ioni hujayra tashkarisiga chikariladi. Zamonaviy dunyo qarashga o’ura biologik membranalarda quyidagi ion nasoslar mavjud: -ATF gidrolizining erkin energiyasi xisobiga. -maxsus oqsil integral sistemalari xisobiga -maxsus transport ATFazalar xisobiga. +hamma javoblar to`g`ri Tinchlik holatida ionlar uchun membrana singdiruvchanligi (o`tkazuvchanligi): a. PK >> PNa PK > PCl b. PK : PNa : PCl = 1 : 0,04 : 0,45 c. PNa >> PK PK > PCl d. PK : PNa : PCl = 1 : 20 : 0,45 +a b -b c -a b c -c d Ko’zg’algan holatida ionlar uchun membrana singdiruvchanligi (o`tkazuvchanligi): a. PK >> PNa PK >> PCl b. PK : PNa : PCl = 1 : 0,04 : 0,45 c. PNa >> PK PK > PCl d. PK : PNa : PCl = 1 : 20 : 0,45 -a b
-a b c +c d Tirik organizm: a. izolyasiyalangan sistema b. nomuvozanatli termodinamik sistema s. tulik elektrilashgan sistema -a b +b c -a b c -a c. farmakokinetik model bo’yicha dorilarning har xil kiritish usullari qo`llaniladi. I usul: -infuziya - preparatni uzluksiz o`zgarmas tezlikda kiritish. -dorivor preparatlarni uzluksiz kiritish bilan birgalikda qo`shimcha yuklama dozani kiritish +in’eksiya-dorivor preparatni bir marotaba kiritish. farmakokinetik model bo’yicha dorilarning har xil kiritishusullari qo`llaniladi. II usul: +infuziya -preparatni uzluksiz o`zgarmas tezlikda kiritish. -dorivor preparatlarni uzluksiz kiritish bilan birgalikda qo`shimcha yuklama dozani kiritish -in’eksiya - dorivor preparatni bir marotaba kiritish. farmakokinetik model bo’yicha dorilarning har xil kiritish usullari qo`llaniladi. III usul: -infuziya - preparatni uzluksiz o`zgarmas tezlikda kiritish. +dorivor preparatlarni uzluksiz kiritish bilan birgalikda qo`shimcha yuklama dozani kiritish -in’eksiya - dorivor preparatni bir marotaba kiritish. biofizika . . . bo’linadi: a)molekulyar biofizika b)kvant biofizikasi c) hujayra va organlar biofizikasi d)sezgi organlari biofizikasi e) murakkab sistemalar biofizikasi k)biosfera va fizik maydon +a b c d e k -b c d -s d e k -a b c d molekulyar biofizika . . . ko’radi: -birinchidan, tirik hujayrani ultrastrukturasini, bular ichida aloxida hujayra va subhujayra zarrachalarini membrana strukturasini ikkinchidan, hujayra va organlar- ning funksional aktivligini: singdiruvchanlik, bioelektrik potensiallar va boshkalar. -atom va molekulalarning energetik satxlarini, xamda fotobiologik jarayonlarning fizik asoslarini +biologik molekulalar tuzilishi va fizik xususiyatlarini xamda biologik jarayonlarning kinetikasi va termodinamikasini kvant biofizikasi . . . ko’radi: +atom va molekulalarning energetik satxlarini, xamda fotobiologik jarayonlarning fizik asoslarini -biologik molekulalar tuzilishi va fizik xususiyatlarini xamda biologik jarayonlarning kinetikasi va termodinamikasini -birinchidan, tirik hujayrani ultrastrukturasini, bular ichida aloxida hujayra va subhujayra zarrachalarini membrana strukturasini ikkinchidan, hujayra va organlar- ning funksional aktivligini: singdiruvchanlik, bioelektrik potensiallar va boshkalar. hujayra va organlar biofizikasi . . . ko’radi: -biologik molekulalar tuzilishi va fizik xususiyatlarini xamda biologik jarayonlarning kinetikasi va termodinamikasini -atom va molekulalarning energetik satxlarini, xamda fotobiologik jarayonlarning fizik asoslarini +birinchidan, tirik hujayrani ultrastrukturasini, bular ichida aloxida hujayra va subhujayra zarrachalarini membrana strukturasini ikkinchidan, hujayra va organlar- ning funksional aktivligini: singdiruvchanlik, bioelektrik potensiallar va boshkalar. sezgi organlar biofizikasi . . . tekshiradi: +shu organlar sistemasini ishlashini fizik va biologic aspektlarini , xamda tashqi muhit va sezgi organlarining ta’sir faktorlarini, axborotni kodlashtirishi va kayta ishlashini -fizik- matematik modellashtirish nuktai nazaridan ko`p hujayrali organizmlarning boshkarish va uz-uzini boshkarish muammolarini -insonga elektromagnit maydon va ionlashtiruvchi nurlanishlarning ta’sir masalalarini, xamda inson organizmini fizik maydonini Murakkab sistemalar biofizikasi . . . tekshiradi: -shu organlar sistemasini ishlashini fizik va biologik aspektlarini , xamda tashqi muhit va sezgi organlarining ta’sir faktorlarini, axborotni kodlashtirishi va kayta ishlashini +fizik- matematik modellashtirish nuktai nazaridan ko`p hujayrali organism-larning boshkarish va uz-uzini boshkarish muammolarini -insonga elektromagnit maydon va ionlashtiruvchi nurlanishlarning ta’sir masalalarini, xamda inson organizmini fizik maydonini Biosfera va fizik maydon biofizikasi . . . tekshiradi: -shu organlar sistemasini ishlashini fizik va biologic aspektlarini , xamda tashqi muhit va sezgi organlarining ta’sir faktorlarini, axborotni kodlashtirishi va kayta ishlashini -fizik- matematik modellashtirish nuktai nazaridan ko`p hujayrali organizmlarning boshkarish va uz-uzini boshkarish muammolarini +insonga elektromagnit maydon va ionlashtiruvchi nurlanishlarning ta’sir masalalarini, xamda inson organizmini fizik maydonini Termodinamika-: +moddaning ichki tuzilishi xisobga olinmasdan, energiyani bir turdan ikkinchi turga o`tishi qonunlarini o’rganuvchi fan. -moddaning molekulyar tuzilishi to`g`risidagi ta’limot -mikrozarrachalarning harakatini tushuntiruvchi zamonaviy nazariya Izolyasiyalangan sistema : -tashqi muhit bilan xam energiya xam modda almashinishi -tashqi muhit bilan fakat energiya almashinishi, moddaalmashinmaydi +tashqi muhit bilan na energiya na modda almashinmaydi Yopiq sistema : -tashqi muhit bilan xam energiya xam modda almashinishi +tashqi muhit bilan fakat energiya almashinishi, modda almashinmaydi . -tashqi muhit bilan na energiya na modda almashinmaydi Ochiq sistema : +tashqi muhit bilan xam energiya xam modda almashinishi -tashqi muhit bilan fakat energiya almashinishi, modda almashinmaydi -tashqi muhit bilan na energiya na modda almashinmaydi Mexanik energiya- -elektr maydonidagi harakatlanayotgan zaryadlangan zarrachalarning ta’sir energiyasi -atom va molekulalarning ta’sir energiyasi. Chunonchi bu atom va molekulalarning tashqi orbitasida harakatlanayotgan elektronlar energiyasi +makro jismlarning harakatining ta’sir energiyasi, ular quyidagilarga bulinadi E= Ek+Er -modda, atom va molekulalarning xaotik issiklik xarakati kinetik energiyalarining yigindisidan iborat Ek=3/2kT Issiklik energiya-: -elektr maydonidagi harakatlanayotgan zaryadlangan zarrachalarning ta’sir energiyasi -atom va molekulalarning ta’sir energiyasi. Chunonchibu atom va molekulalarning tashqi orbitasida harakatlanayotgan elektronlar energiyasi -makro jismlarning harakatining ta’sir energiyasi,ular quyidagilarga bulinadi E= Ek+Er +modda, atom va molekulalarning xaotik issiklik xarakati kinetik energiyalarining yigindisidan iborat Ek=3/2kT Ximik energiya-: -elektr maydonidagi harakatlanayotgan zaryadlangan zarrachalarning ta’sir energiyasi +atom va molekulalarning ta’sir energiyasi.Chunonchibu atom va molekulalarning tashqi orbitasida harakatlanayotgan elektronlar energiyasi -makro jismlarning harakatining ta’sir energiyasi, ular quyidagilarga bulinadi E= Ek+Er -modda, atom va molekulalarning xaotik issiklik xarakati kinetik energiyalarining yigindisidan iborat Ek=3/2 kT Elektrik energiya-: +elektr maydonidagi harakatlanayotgan zaryadlangan zarrachalarning ta’sir energiyasi -atom va molekulalarning ta’sir energiyasi. Chunonchibu atom va molekulalarning tashqi orbitasida harakatlanayotgan elektronlar energiyasi -makro jismlarning harakatining ta’sir energiyasi, ular quyidagilarga bulinadi E= Ek+Er -modda, atom va molekulalarning xaotik issiklik xarakati kinetik energiyalarining yigindisidan iborat Ek=3/2 kT SHu’lalanish ishi -: -tananing bulim va organlarining siljishi natijasi, xususan muskul kiskarishida ish bajariladi. -xar xil moddalarning membrana orqali shu moddalarning qonsentratsiyasi kichik saxadan katta qonsentratsiyali soxaga o`tishii natijasi, xususan bu o`tishi maxsus aktiv transport mexanizmlari orqali diffuziya kuchlariga qarshi bajariladi va hujayra energiyasi sarf bulishi darkor. -zaryadlangan zarrachalarning elektr maydonida tashilishi natijasi, xususan organizmda bu ish hujayralarni biopotensiallarni generatsiyasida va kuzgalishni hujayra orqali utkazishida sodir bo`ladi. +biolagik ob’ektlarning hujayralarning ximik energiyasi tufayli nurlanishi. Elektr ishi -: -tananing bulim va organlarining siljishi natijasi, xususan muskul kiskarishida ish bajariladi. -xar xil moddalarning membrana orqali shu moddalarning qonsentratsiyasi kichik saxadan katta qonsentratsiyali soxaga o`tishii natijasi, xususan bu o`tishi maxsus aktiv transport mexanizmlari orqali diffuziya kuchlariga qarshi bajariladi va hujayra energiyasi sarf bulishi darkor. +zaryadlangan zarrachalarning elektr maydonida tashilishi natijasi, xususan organizmda bu ish hujayralarni biopotensiallarni generatsiyasida va kuzgalishni hujayra orqali utkazishida sodir bo`ladi. -biolagik ob’ektlarning hujayralarning ximik energiyasi tufayli nurlanishi. Osmotik ish -: -tananing bulim va organlarining siljishi natijasi, xususan muskul kiskarishida ish bajariladi. +xar xil moddalarning membrana orqali shu moddalarning qonsentratsiyasi kichik saxadan katta qonsentratsiyali soxaga o`tishii natijasi, xususan bu o`tishi maxsus aktiv transport mexanizmlari orqali diffuziya kuchlariga qarshi bajariladi va hujayra energiyasi sarf bulishi darkor. -zaryadlangan zarrachalarning elektr maydonida tashilishi natijasi, xususan organizmda bu ish hujayralarni biopotensiallarni generatsiyasida va kuzgalishni hujayra orqali utkazishida sodir bo`ladi. -biolagik ob’ektlarning hujayralarning ximik energiyasi tufayli nurlanishi. Mexanik ish -: +tananing bulim va organlarining siljishi natijasi, xususan muskul kiskarishida ish bajariladi. -xar xil moddalarning membrana orqali shu moddalarning qonsentratsiyasi kichik saxadan katta qonsentratsiyali soxaga o`tishii natijasi, xususan bu o`tishi maxsus aktiv transport mexanizmlari orqali diffuziya kuchlariga qarshi bajariladi va hujayra energiyasi sarf bulishi darkor. -zaryadlangan zarrachalarning elektr maydonida tashilishi natijasi, xususan organizmda bu ish hujayralarni biopotensiallarni generatsiyasida va kuzgalishni hujayra orqali utkazishida sodir bo`ladi. -biolagik ob’ektlarning hujayralarning ximik energiyasi tufayli nurlanishi. Termodinamikaning nolinchi boshlanishi: +temperatura-holat funksiyasi. Ikki sistema yoqi bir sistemani ikki bo’lagini muvozanat sharti sistemaning xar bir nuqtasidagi temperaturaning tengligidir. -xar bir termodinamik sistema entrapiya degan holat funksiyasiga ega. Nomuvozanat jarayonlarda izolyasiyalangan sistema entrapiyasi usadi. -Sistemaning xarakteristik holat funksiyasi - ichki energi dU sistemaga berilgan issiklik mikdori dQ ga oshadi va sistemani tashqi kuchlarga qarshi bajargan ishi dA kamayadi. -absolyut nol temperaturada entrapiya kiymati S0 buladi, u moddaning harakati, agregat holati va boshka xarakteristik holatlariga bog’lik bulmaydi.Bu kattalikni nolga tenglash mumkin Termodinamikaning birinchi boshlanishi: -absolyut nol temperaturada entrapiya kiymati S0 buladi, u moddaning harakati, agregat holati va boshka xarakteristik holatlariga bog`liq bulmaydi.Bu kattalikni nolga tenglash mumkin -xar bir termodinamik sistema entrapiya degan holat funksiyasiga ega. Nomuvozanat jarayonlarda izolyasiyalangan sistema entrapiyasi usadi. +Sistemaning xarakteristik holat funksiyasi – ichki energi dU sistemaga berilgan issiklik mikdori dQ ga oshadi va sistemani tashqi kuchlarga qarshi bajargan ishi dA kamayadi. -temperatura - holat funksiyasi. Ikki sistema yoqi bir sistemani ikki bulagini muvozanat sharti sistemaning xar bir nuktasidagi temperaturaning tengligidir. Termodinamikaning ikkinchi boshlanishi: -absolyut nol temperaturada entrapiya kiymati S0 buladi, u moddaning harakati, agregat holati va boshka xarakteristik holatlariga bog`liq bulmaydi.Bu kattalikni nolga tenglash mumkin +xar bir termodinamik sistema entrapiya degan holat funksiyasiga ega. Nomuvozanat jarayonlarda izolyasiyalangan sistema entrapiyasi usadi. -Sistemaning xarakteristik holat funksiyasi - ichki energi dU sistemaga berilgan issiklik mikdori dQ ga oshadi va sistemani tashqi kuchlarga qarshi bajargan ishi dA kamayadi. -temperatura - holat funksiyasi. Ikki sistema yoqi bir sistemani ikki bulagini muvozanat sharti sistemaning xar bir nuktasidagi temperaturaning tengligidir. Termodinamikaning uchinchi boshlanishi: +absolyut nol temperaturada entrapiya kiymati S0 buladi, u moddaning harakati, agregat holati va boshka xarakteristik holatlariga bog`liq bulmaydi.Bu kattalikni nolga tenglash mumkin -xar bir termodinamik sistema entrapiya degan holat funksiyasiga ega. Nomuvozanat jarayonlarda izolyasiyalangan sistema entrapiyasi usadi. -Sistemaning xarakteristik holat funksiyasi - ichki energiya dU sistemaga berilgan issiklik mikdori dQ ga oshadi va sistemani tashqi kuchlarga qarshi bajargan ishi dA kamayadi. -temperatura - holat funksiyasi. Ikki sistema yoqi bir sistemani ikki bulagini muvozanat sharti sistemaning xar bir nuktasidagi temperaturaning tengligidir. Biologik ob’ektlar ... termodinamik sistemalardir. Ular tashqi muhit bilan modda va energiya almashadi: -epik +ochik -izolyasiyalangan. Yorug`likni yutilishi: -yorug`likni modda orqali o`tganda yorug`lik energiyasini boshqa energiyalarga aylanganda intensivlikni oshishi. +yorug`likni modda orqali o`tganda yorug`lik energiyasini boshqa energiyalarga aylanganda intensivlikni kamayishi. -yorug`likni modda orqali o`tganda boshka tur energiyalarni yorug`lik energiyasiga aylanganda intensivlikni kamayishi. Spektral chiziklarning intensivligi . . . aniqlanadi: +Bir sekund ichida nurlanayotgan (yutilayotgan) atomlar soni va ularga mos o`tishi extimolligi bilan. -Bir sekund ichida nurlanayotgan (yutilayotgan) atomlar soni va ularga mos bulmagan o`tishi extimolligi bilan. -Bir minut ichida nurlanayotgan (yutilayotgan) atomlar soni va ularga mos o`tishi extimolligi bilan. Yorug`lik sochilishi . . . aniqlanadi: -Muhitda tarkalayotgan yorug`lik oqimining 90° ga ogishi bilan. -Muhitda tarkalayotgan yorug`lik oqimining 45° ga ogishi bilan. +Muhitda tarkalayotgan yorug`lik oqimining xar xil yunalishda ogishi bilan. Atom spektrlari deb: +erkin yoqi kuchsiz ta’sirlashayotgan atomlarning energetik qatlamlari orasidagi kvant o`tishilar natijasidagi nurlanish yoqi yutilish spektrlari tushuniladi. -erkin yoqi kuchsiz ta’sirlashayotgan atomlarning energetik qatlamlari orasidagi kvant o`tishilar natijasidagi nurlanish spektrlari tushuniladi. -erkin yoqi kuchsiz ta’sirlashayotgan atomlarning energetik qatlamlari orasidagi kvant o`tishilar natijasidagi yutilish spektrlari tushuniladi. Lyuminessensiya…: +Jismning berilgan xaroratdagi issiklik nurlanishidan ortikcha bo`lgan, xamda davomiyligi xam nurlanuvchi yoruglik tulkinlarining davri (10-15 s) nurlanishi tushuniladi -jismning berilgan xaroratdagi issiklik nurlanishidan kam bo`lgan nurlanuvchi yorug`lik tulkini tushuniladi -jismning berilgan xaroratdagi issiklik nurlanishidan ortikcha bo`lgan, xamda davomiyligi xam nurlanuvchi eruglik tulkinlarining davri (10-15 s) yutilishiga tushuniladi Ionolyuminessensiya: zaryadlangan zarrachalar . . . -lyuminessensiyasi: +ionlar. -elektronla -yadro nurlanishlari. Katodolyuminessensiya: zaryadlangan zarrachalar… -:lyuminessensiyasi: -ionlar. +elektronlar -yadro nurlanishlari. Radiolyuminessensiya. . . -lyuminessensiyasi: -ionlar. -elektronlar +yadro nurlanishlari. Fluoressensiya-: +bu, kiska muddatli keyin shu’lalanish. -bu, nisbatan davomli shu’lalanish. -bu, yorug`lik nurlanishi. Yorug`lik ta’sirida molekulalar qonsentratsiyasining elementar kamayishi… bog`liq: a) n molekulalar qonsentratsiyasga b) yutilishning effektiv kesimga c) nurlanish vaqtiga d) fotonovlar oqimi, ya’ni yorug`lik intensivligiga +a b c d -a c d -a b c -b c d Molekulyar spektrlar: -chiqarish va yutilish spektrlar molekulalarning bir energetik satxdan ikkinchisiga kvant o`tishilarida vujudga keladi. -chiqarish va yutilish spektrlar molekulalarning bir energetik satxdan uchinchisiga kvant o`tishilarida vujudga keladi. +chiqarish va yutilishspektrlar molekulalarning bir energetik sathdan ikkinchisiga kvant o`tishilarida vujudga kelib, kattaroq yoki kichikroq kenglikka ega chiziqlar to’plamidan iborat bo`lgan zich joylashgan chiziqlar tushuniladi. Fotolyuminessensiya uchun . . . qonuni o`rinli: +Stokis. -Arximed. -Buger-Lamber-Ber. EPR bu ... : +elektron paramagnit rezonans -elektron proton rezonans -elektron yutilish rezonans. YAMR bu . . . : +yadro magnit rezonans -yadro molekulyar rezonans -yadro mexanikaviy rezonans. Magnit rezonans kuzatiladi . . . : -agarda zarrachaga magnit induksiya maydoni Brez ta’sir qilsa. -agarda zarrachaga ( chastotali elektromagnit maydoni ta’sir kilsa. +agarda zarrachaga bir vaqtning uzida magnit induksiya maydoni Brez , hamdaν chastotali elektromagnit maydoni ta’sir qilsa. Elekrton satxchalarga bo’linish . . . hosil bo`ladi: +agarda molekula yoqi atom EPR ni chakiruvchi bir necha elektronlarga ega bo`lsa -elektronning yadroning magnit momenti ta’sirida -elektronning yadroning elektron momenti ta’sirida O’ta nozik sathchalarga bo’linish . . . hosil bo`ladi: -agarda molekula yoqi atom EPR ni chakiruvchi bir necha elektronlarga ega bo`lsa +elektronning yadroning magnit momenti ta’sirida - elektronning yadroning elektron momenti ta’sirida Yadro magnit rezonans (YAMR): -o`zgarmas magnit maydonida yadro magnit momentlari yunalishlarining o`zgarishi natijasida vujudga kuluvchi ma’lum chastotali elektromagnit tulkinlarning difraksiyasi -o`zgarmas magnit maydonida yadro magnit momentlari yunalishlarining o`zgarishi natijasida vujudga kuluvchi ma’lum chastotali elektromagnit tulkinlarning interfirensiyasi +o`zgarmas magnit maydonida yadro magnit momentlari yo`nalishlarining o`zgarishi natijasida vujudga kuluvchi ma’lum chastotali elektromagnit tulkinlarning yutilishi Biomembrananing birinchi modeli: +fosfolipidlarning monoqatlami -liposoma -bilipidqatlamli membrana (BLM) Biomembrananing ikkinchi modeli: -fosfolipidlarning monoqatlami -liposoma +bilipidqatlamli membrana (BLM) Biomembrananing uchinchi modeli: -fosfolipidlarning monoqatlami +liposoma -bilipidqatlamli membrana (BLM) Membranalar quyidagi funksiyalarni bajaradi: 1) matritsa, ya’ni moddalarni ushlab turadigan asos 2) barer, ya’ni kerak bulmas moddalarni kiritmasligi -1 -2 +1, 2 Fotoionizatsiya-: +kvant nurlanish ta’sirida elektronning molekuladan tashkariga chikishi. Bunda ion yoqi erkin radikallar xosil bo`ladi -elektronning bir molekuladan ikkinchi molekulaga tashilishi. Bunda bir molekula oksidlanadi, ikkinchisi kaytariladi. -kvnt nurlanish ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralishi. -yorug`lik ta’sirida molekulaning fazoviy qonfiguratsiyasini, molekulaning strukturasini o`zgarishi. -yorug`lik fotoni ta’sirida monomerlar orasida ximik boglanishning paydo bulishi Fotokaytarilish va fotooksidlanish -: -kvant nurlanish ta’sirida elektronning molekuladan tashkariga chikishi. Bunda ion yoqi erkin radikallar xosil bo`ladi +elektronning bir molekuladan ikkinchi molekulaga tashilishi. Bunda bir molekula oksidlanadi, ikkinchisi kaytariladi. -kvnt nurlanish ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralishi. -yorug`lik ta’sirida molekulaning fazoviy qonfiguratsiyasini, molekulaning strukturasini o`zgarishi. - yorug`lik fotoni ta’sirida monomerlar orasida ximik boglanishning paydo bulishi Fotodissosatsiya-: -elektronning bir molekuladan ikkinchi molekulaga tashilishi. Bunda bir molekula oksidlanadi, ikkinchisi kaytariladi. +kvnt nurlanish ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralishi. -yorug`lik ta’sirida molekulaning fazoviy qonfiguratsiyasini, molekulaning strukturasini o`zgarishi. -yorug`lik fotoni ta’sirida monomerlar orasida ximik boglanishning paydo bulishi Fotoizomerizatsiya-: -kvant nurlanish ta’sirida elektronning molekuladan tashkariga chikishi. Bunda ion yoqi erkin radikallar xosil bo`ladi -elektronning bir molekuladan ikkinchi molekulaga tashilishi. Bunda bir molekula oksidlanadi, ikkinchisi kaytariladi. -kvnt nurlanish ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralishi. +yorug`lik ta’sirida molekulaning fazoviy qonfiguratsiyasini, molekulaning strukturasini o`zgarishi. Fotodimerizatsiya-: -kvant nurlanish ta’sirida elektronning molekuladan tashkariga chikishi. Bunda ion yoqi erkin radikallar xosil bo`ladi -elektronning bir molekuladan ikkinchi molekulaga tashilishi. Bunda bir molekula oksidlanadi, ikkinchisi kaytariladi. -yorug`lik ta’sirida molekulaning fazoviy qonfiguratsiyasini, molekulaning strukturasini o`zgarishi. +yorug`lik fotoni ta’sirida monomerlar orasida ximik bog’lanishning paydo bo’lishi Xar kanday fotobiologik jarayonni quyidagi tartibda kurish mumkin: -Fotoximik reaksii - ximik, bioximik reaksiya- fiziologik akt +kvant yutilishi -fotoximik reaksiya - ximik, bioximik reaksiya- fiziologik akt -kvantlarning chikishi - fotoximik reaksiya- ximik, bioximik reaksiya - fiziologik akt Singlet – elektron kobigning shunday holati, ya’ni : +molekulada hamma elektronlar juft va ularning spin momentlari nolga teng -spin momentlarining yig’indisi (+1,0,-1) shu uch kiymatidan biriga teng bo`ladi -hamma javoblar to`g`ri Triplet – elektron kobigning shunday holati, ya’ni: -molekulada hamma elektronlar juft va ularning spin momentlari nolga teng +spin momentlarining yig’indisi (+1,0,-1) shu uch qiymatidan biriga teng bo`ladi -hamma javoblar to`g`ri Monoradikal shunday birikma: +agar molekula yoki molekula bo’lagi bitta juft bo’lmagan elektronga ega bo`lsa -agar molekula ikkita juft bulmagan elektronga ega bo`lsa -agar erkin radikallar zaryadlangan bo`lsa Biradikal shunday birikma: -agar molekula yoki molekula bo’lagi bitta juft bulmagan elektronga ega bo`lsa +agar molekula ikkita juft bo’lmagan elektronga ega bo`lsa -agar erkin radikallar zaryadlangan bo`lsa Ionaradikal shunday birikma: -agar molekula yoqi molekula bulagi bitta juft bulmagan elektronga ega bo`lsa -agar molekula ikkita juft bulmagan elektronga ega bo`lsa +agar erkin radikallar zaryadlangan bo`lsa Fotobiologik jarayonlar -: +biologik sistemalardagi yorug`lik kvanti yutilishi xisobiga sodir bo`ladi. -biologik sistemalardagi ionlashtiruvchi nurlanishni yutilishi xisobiga sodir bo`ladi. -biologik sistemalardagi rentgen nurlari yutilishini xisobiga sodir bo`ladi. Biologik membranalarning asosiy funksiyalari: +hamma javoblar to`g`ri -matritsali -mexanik -energetik -barerli (tusik) Tirik hujayraning mavjud bulishilikni asosiy shartlari: -tashqi muhitga nisbatan avtonom bulishi (muhitdan aj- ralgan bulishi) -tashqi muhit bilan alokada bulishi -hujayra moddalarining tashqi muhit moddalari bilan ta’sirda bulmasligi -hujayra va uning ayrim kismlarida kimeviy reaksiyalar aloxida ro`y berishi +xamma javoblar to`g`ri Inson organizmidagi barcha biologik membrananing umumiy yuzasi: -100 m2 -1000 m2 -106 m2 -109 m2 +10000 m2 Biologik membrana tuzilishi xakidagi birinchi modeli…: -yupqa fosfolipid qatlamidan +qutblangan "boshchalari" va qutblanmagan "dumlar"dan iborat bo`lgan monomolekulyar qatlamdan -hamma javoblar to`g`ri Biomolekulyar lipid membrana (BLM) tashqil topgan…: -oqsil qatlamidan +membranada lipidlar gidrofil "boshchalar" va gidrofob "dumlardan" iborat bo`lgan biomolekulyar qatlamdan -membrana lipidlar biomolekulyar qatlam kurinishida joylashgan -fosfolipidlarning monomolekulyar qatlamidan Biomembranalarning elektr parametrlarini o`lchash usullari shuni kursatdiki: -katta sigim va elektr qarshiligining kichikligi +yuqori elektr qarshilik "107Om m2 va katta sigimi -0,5 10-2 -kichik elektr qarshilik va katta sigim -yuqori elektr qarshilik va kichik sigim Biomembrana . . . sifatida qabul qilinadi: -sigim va induktivlik -induktivlik -aktiv qarshilik +yassi kondensator sig’imi Lipidlarning biomolekulyar qatlamining qutblanmagan qismining qalinligi: -100 Nm -10 Nm -350 Nm +3,5 Nm Membrana tuzilishi haqida axborotni quyidagi . . . usullarda olinadi: -rengenostruktur -elektronomikroskopiya -neytron difraksiyasi +hamma javoblar to`g`ri Biologik membranalarning suyuk-mozaik modeli tuzilishi quyidagicha ko’rinishda: -lipidlar suyuk agregat holatida +fosfolipidlarning ikkilangan qatlami oqsillar bilan uralgan gel- suyuq kristall holatida -oqsillar suyuk holatida -fosfolipidlar suyuk, oqsillar esa suyuk- kristall holatida Biomembranalarning biofizik xarakteristikalari normadan kuchli chetlashishi . . . bog`liq: -lipid biqatlamning mikroqovushqoqligiga -fosfolipid molekulalarning harakatchanligiga +hamma javoblar to`g`ri -membrana lipidlarining fazoviy holatiga Lipid molekulalarining yuqori harakatchanligi quyidagilag a . . . . bog`liq: -flip- flop -lateral diffuziya -engillashtirilgan diffuziya +hamma javoblar to`g`ri Membrana tekisligida lipid molekulalar va oqsillarning x aotik issiqlik harakati (siljishi ), bu . . . : +lateral diffuziya -flop- flop -engillashtirilgan diffuziya -hamma javoblar to`g`ri Membrana fosfolipid molekulalarining membranaga nisbatan kundalang diffuziyasi, bu…: +flip-flop -lateral diffuziya -engillashtirilgan diffuziya -hamma javoblar to`g`ri Lipid molekulalarning bioqatlamning bir tekisligidan ikkinchisiga syoqin ko’chish sharti…: -engillashtirilgan diffuziya -lateral diffuziya +flip-flop -hamma javoblar to`g`ri Lipid biqatlamining agregat holati haqidagi ma’lumotlarni quyidagi uslublar beradi: -flyuoressent taxlil -spin zond va spin-belgilardan foydalanib EPR -YAMR +hamma javoblar to`g`ri Biologik membranalarning qalinligi: -10 A -10 mkm -0,1 mkm +10 Nm Bioligik membranalarning suyuq- mozaik modeli o’z ichiga quyidagilarni oladi: -oqsil qatlam, polisaxarid va yuza lipidlari -lipid monoqatlam va xolesterin +lipid biqatlam, oqsillar, mikroflamentlar -lipid biqatlamlar Biomembrananing lipid qismi quyidagi maxsus fizik holatda: -suyuk- amorf +suyuk kristall -qattiq- amorf -qattiq- kristall Akson membranasining solishtirma elektr sig’imini ko’rsating: -0,5 10-4 f/m2 +0,5 10-2 f/m2 -0,5 10-4 f/sm2 -0,5 10-12 f/m2 Diffuziya paytida fosfolipid molekulalarining bir muvozanat holatidan ikkinchisiga o`tishiidagi xarakterli vaqti: lateral flip- flop -1-2 soat 10-50 sek -10-10 -10-12 sek 10-7- 10-8 sek +10-7 -10-8sek 1 soat Membrana lipid biqatlamining suyuk- kristall holatdan gel holatga fazoviy o`tishiida . . . ro`y beradi: +membrananing yupqalashishi -membrana qalinligi o`zgarmasligi -membrananing kalinlashishi Biomembrananing birinchi modeli quyidagicha: -liposoma -biqatlamli membrana (BLM) +fosfolipidlar monoqatlami Biomembrananing ikkinchi modeli quyidagicha: -fosfolipidlar monoqatlami +biqatlamli membrana (BLM) -liposoma Biomembrananing uchinchi modeli quyidagicha: -fosfolipidlar monoqatlami -biqatlamli membrana (BLM) +liposoma Membrana orqali valinomitsin molekulalari yordamida quyidagi ionlar . . . tashiladi: -K+ Na+ +K+ -Ca2+ -Cl- I, OH- Yengillashgan diffuziyada moddalar tashilishi oddiy diffuziyaga nisbatan: -qarama qarshi tomonga +tezroq -sekinroq -bir xil tezlikda Passiv transportga quyidagilar kiradi: a. oddiy diffuziya b. engillashgan diffuziya c. osmos d. filtratsiya e. transport ATFazalari -a b c e -b c d e +a b c d -a b c d e. Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|