Fizika,2 qism 20

Yorug‘lik õàràktåristikàlàri. Shuni tà’kidlàsh lîzimki,
yorug‘likning qàbul qiluvchilàrgà, õususàn, ko‘zgà tà’siri, bir
tîmîndàn, yorug‘lik enårgiyasigà bîg‘liq bo‘lsà, ikkinchi
tîmîndàn, yorug‘likning to‘lqin uzunligigà bîg‘liq bo‘làdi. Êo‘z
yashil nurlàrni eng yaõshi såzàdi. Shuning uchun nàfàqàt qàbul
qiluvchi qàyd etàdigàn yorug‘lik enårgiyasi miqdorini, balki uning
ko‘zgà tà’sirini õàràktårlîvchi kàttàlikni ham bilish muhim
àhàmiyatgà egà. Shu màqsàddà yorug‘lik îqimi tushunchàsidàn
fîydàlànilàdi. Binobarin, yorug‘lik îqimi và dåmàk, bàrchà
yorug‘lik õàràktåristikàlàri ko‘zdà såzgi uyg‘îtuvchi elåktrîmàg-
nit nurlàrgà tààlluqli kàttàliklàrdir.
1. F yorug‘lik îqimi – vàqt birligidà istàlgàn yuzà îrqàli
o‘tàdigàn nurlànish enårgiyasi. 3- ràsmdà W fàzîviy burchàk
qàrshisidàgi S yuzà îrqàli nuqtàviy mànbà chiqàràyotgàn yorug‘lik
îqimi ko‘rsàtilgàn. Àgàr bàrchà yo‘nàlishlàrdàgi yorug‘lik îqim-
làri qo‘shib chiqilsà, mànbàning to‘là yorug‘lik îqimi hîsil
bo‘làdi. Yorug‘lik îqimining SI dàgi birligi – lumån.
2. I yorug‘lik kuchi yorug‘lik mànbàyidàn fàzîviy burchàk
bo‘ylàb tàrqàlàyotgàn yorug‘lik îqimining shu fàzîviy burchàk-
kà nisbàti bilàn àniqlànàdi:
I =
F
W
. (3.1)
Yorug‘lik kuchining SI dàgi birligi – k à n d å l à (cd) (lîtinchà
candela – shàm so‘zidàn îlingàn) àsîsiy yorug‘lik birligi hisîb-
lànàdi. 1 cd – 540·10
12
Hz chàstîtàli mînîõrîmàtik nurlànish
chiqàràdigàn mànbàning enårgåtik kuchi 
1
683
W/sr bo‘lgàn
yo‘nàlishdàgi yorug‘lik kuchi.
Àgàr to‘là fàzîviy burchàk 4p sr gà tångligini nàzàrdà tutsàk,
I =
F
4p
(3.2)
S
O
F
W
3- rasm.
ni hîsil qilàmiz.
Àgàr (3.1) dàn yorug‘lik îqimi-
ni àniqlàsàk,
F
W
= ×
I
(3.3)
ni îlàmiz.
Òîpilgàn ifîdà yordàmidà
yorug‘lik îqimining SI dàgi birligi

---

12
lumånni (lm) àniqlàsh mumkin. Lumån – 1 sr burchàk bo‘ylàb 1
cd yorug‘lik kuchigà tång nurlànish chiqàràdigàn nuqtàviy mànbàning
yorug‘lik îqimi.
3. E yoritilgànlik – S yuzàli sirtgà tushàyotgàn F yorug‘lik
îqimining shu yuzàgà nisbàti bilàn àniqlànàdi:
E
S
=
F
. (3.4)
Yoritilgànlikning birligi – l u k s (lx).
Luks – 1 lm yorug‘lik îqimining 1 m
2
 yuzàdà tåkis tàqsimlàn-
gàndà hîsil qilàdigàn yoritilgànligi.
Yoritilgànlik hàm yorug‘lik mànbàyining kuchigà, hàm
yorug‘lik mànbàyi bilàn yoritilàyotgàn sirt îràsidàgi màsîfàgà
bîg‘liq bo‘làdi. Àytàylik, R ràdiusli sfårà màrkàzidà yorug‘lik
kuchi I bo‘lgàn nuqtàviy mànbà jîylàshgàn bo‘lsin. Àgàr bu
hîldà bàrchà nurlàr sfåràning ichki ràdiusigà tik tushishini và
sfåràning sirti S = 4pR
2
bo‘lishini e’tibîrgà îlsàk, undà (3.2)
ifîdàdàn fîydàlànib yoritilgànlik uchun quyidàgi ifîdàni tîpish
mumkin:
E
I
R
I
R
=
=
4
4
2
2
p
p
. (3.5)
Dåmàk, yorug‘lik tushàyotgàn sirtdàgi yoritilgànlik yorug‘lik
kuchigà to‘g‘ri, yorug‘lik mànbàyidàn yoritilàyotgàn sirtgàchà
bo‘lgàn màsîfàning kvàdràtigà esà tåskàri prîpîrsiînàl bo‘làr
ekàn.
Ìåhnàt unumdîrligini îrttirish và ko‘zning ko‘rish qîbi-
liyatini sàqlàb qîlish màqsàdidà ish jîylàrining yoritilgànligi
uchun turli måzînlàr bålgilàngàn. Quyidà ulàrning bà’zilàrini
kåltiràmiz.
1- jàdvàl
Fàîliyat turi
Yoritilgànlik (luks)
O‘qish uchun
30–50
Nîzik ishlàr uchun
100–200
Ràsmgà îlishdà
10 000 và undàn îrtiq
Êinî ekrànidà
20–80
Hàvî bulut bo‘lgàndà
1 000 và undàn îrtiq
Bulutsiz kundà tush vàqtidà
100 000
Îy to‘lgàn tundà
0,2

---

13