FiZİKİ TƏRBİYƏNİn vasiTƏLƏRİ DÜZGÜn gün rejiMİ SƏMƏRƏLİ Qİdalanma

---

FİZİKİ TƏRBİYƏNİN VASİTƏLƏRİ 
 
1. DÜZGÜN GÜN REJİMİ 
2. SƏMƏRƏLİ QİDALANMA 
3. 
MƏDƏNİ 
GİGYENİK 
ADƏT 
 
VƏ 
VƏRDİŞLƏRİN 
FORMALAŞMASI 
4. SU, HAVA, GÜNƏŞ VANNASI 
5. GİMNASTİKA VƏ HƏRƏKƏTLİ OYUNLAR. 
Məktəbəqədər 
yaşlı 
uşaqların 
fiziki 
tərbiyəsinin 
vəzifələrini 
müvəffəqiyyətlə həyata keçirmək üçün və bu işdə yüksək səmərə əldə etmək 
məqsədi ilə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaq orqanizminə elmi cəhətdən 
əsaslandırılmış vasitələrlə planauyğun, kompleks şəkildə təsir göstərilir. Bu vasitələr 
aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: 
- gigenik faktorlar /düzgün gün rejimi, səmərəli qidalanma, mədəni-gigiyenik 
adət və vərdişlərin formalaşdırılması/; 
- təbiətin təbii qüvvələri /su, hava, günəş vannası/ 
- fiziki hərəkətlər. 
Bu qruplaşmanı əsas tutaraq məktəbəqədər təhsil müəssisələrində fiziki 
tərbiyənin aşağıdakı vasitələrindən istifadə olunur: 
- düzgün gün rejimi; 
- səmərəli qidalanma; 
- mədəni-gigiyenik adət və vərdişlərin formalaşdırılması; 
- su, hava, günəş vannası; 

---

- gimnastika və hərəkətli oyunlar. 
Uşaq orqanizminin fiziki inkişafında mədəni-gigiyenik adət və vərdişlərin 
tərbiyəsinin mühüm əhəmiyyəti vardır.
İlk uşaqlıq çağlarından uşaqları yeməkdən əvvəl əllərini yumağa, sağ əllə 
səliqəli yeməyi, qaşığı düzgün tutmağı, salfetdən istifadə etməyi, süfrə arxasından 
durarkən sağ ol deməyi öyrətmək kimi elementar bacarıqlara yiyələndirmək 
vacibdir. Məhz bu gigiyenik vərdişlər getdikcə adətlərin formalaşmasına səbəb 
olacaqdır. Belə ki, uşaq nəinki əllərini düzgün yumağı, həm də sürətlə yumağı 
öyrənəcəkdir. 
Məlum olduğu kimi, uşağın sinir sistemi böyük plastikliyi ilə fərqlənir. Buna 
görə də uşaqlarda lap kiçik yaşlardan sağlamlıq üçün lazım olan mədəni-gigiyenik 
adət və vərdişlərin tərbiyə edilməsinə çalışmaq lazımdır. 
Uşaq həyatının ilk üç ilində artıq, bir sıra elementar bacarıqlara /əllərin 
yuyulması, sağ əllə səliqəli yemək, paltarlarını səliqə ilə yığmaq və s./ yiyələnirlər. 
Lakin bu bacarıqlar hələ sabit deyildir. 
Mədəni-gigiyenik adət və vərdişlərin formalaşdırılması işi bütün yaş 
dövrlərində aparılmasını tələb etməsi də bu bacarıqların sabit olmamasından irəli 
gəlir. Buna görə də müxtəlif yaş dövrlərində mədəni-gigiyenik adət və vərdişlərin 
formalaşdırılması işini davam etdirib təkmilləşdirmək vacib şərt kimi həmişə qarşıda 
durur. Burada əsas rol tərbiyəçilərin üzərinə düşür. Onlar izahat və göstərmə 
üsulundan istifadə edərək uşaqlarda mədəni-gigiyenik adət və vərdişlərin tərbiyə 
edilməsinə çalışmalıdırlar. 
Uşaqlarda təmizlilik, səliqəlilik tərbiyə etmək üçün onlara mədəni-gigenik 
adət və vərdişləri yerinə yetirməyi öyrətmək və buna müvafik vərdişlər yaratmaq 
üçün məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların həyatını gigiyenik tələblərə 
uyğun qurmalı və burada əsas məsələ uşağın özünün, həm də onu əhatə edən şeylərin 
təmizliyi olmalıdır. 

---

Uşaqların sağlamlıqlarının möhkəmləndirilməsi, qorunması, orqanizmlərinin 
fizioloji və psixi funksiyalarının təkmilləşdirilməsi üçün gün rejiminin böyük 
əhəmiyyəti vardır. 
Uşaqların gün ərzində müxtəlif fəaliyyətlərini /qidalanmalarını, yuxularını, 
yuyunmalarını, oyunlarını və s./ və istirahətlərinin düzgün növbələşməsini nəzərdə 
tutan gün qaydası rejim adlanır. Rejimdə uşaqların yuxudan durduqdan sonra bütün 
gün ərzində onların fəaliyyətlərini nizamlayan vaxt bölgüsünə əməl etmək və rejim 
anlarını düzgün yerinə yetirilməsinə nail olmaq əsas prinsip kimi götürülür. Rejimin 
belə qurulması uşaqların vaxtlı-vaxtında yatmalarını, qida qəbul etmələrini, təmiz 
havada olmalarını, sağlamlıq tədbirlərinin həyata keçirilməsini təmin edir. Müəyyən 
saatlarda yemək, yatmaq, eyni vaxtda məşğələlər, gəzinti, yuxu və s. uşaqları 
mütəşəkkil fəaliyyətə öyrətməklə, onlarda lazımlı adət və vərdişlər yaradır, eyni 
zamanda mərkəzi əsəb sistemini yorğunluqlardan qoruyur. Buna görə də rejimi tərtib 
edərkən onun uşaq orqanizminin fizioloji proseslərinin ritminə uyğunluğunu, aktiv 
fəaliyyətlə istirahətlərinin növbələşməsini nəzərdə saxlamaq vacib şərtdir. 
Uşaqların fiziki inkişafında onların qidalarının və qidalanma şəraitinin düzgün 
qurulması da mühüm rol onayır. Uşaqların qidalanması zamanı onların qidasına 
bütün qida maddələrinin daxil olması zəruridir. Bu qida maddələrindən olan yağlar, 
zülallar, karbohidratlar, mineral duzlar, vitaminlər və s. uşaq orqanizminin 
funksiyalarının normal inkişafına kömək edir. Buna görə də bu qida növlərindən 
uşaqların səmərəli qidalanmasına xüsusi diqqət verilməlidir. Belə ki, uşağın səmərəli 
qida alması üçün onların qidasının kaloriliyinə, düzgün kimyəvi tərkiblərinə, 
müxtəlifliyinə, qidanın hazırlanması və təşkilinə nəzarət edilməlidir.
Uşaqların fiziki tərbiyəsində uşaq orqanizminin müqavimət qabiliyyətini 
artırmaq, onun həyatda müxtəlif zərərli təsirlərə qarşı mübarizə aparmaq 
qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün onun orqanizmini möhkəmləndirmək zəruri bir 
işdir. 

---

Möhkəmlənmə dedikdə, xarici mühitin zərərli təsirlərinə orqanizmin 
müqavimət qabiliyyətini artırmağa yönəldilmiş tədbirlər sistemi nəzərdə tutulur. 
Möhkəmlətmə sistemi təbii amillərdən istifadə etməyin müxtəlif üsullarını 
nəzərdə tutur. 
Uşaqların fiziki inkişafında hərəkətlərin də böyük əhəmiyyəti vardır. Fiziki 
hərəkətlər uşaq orqanizminin düzgün, normal inkişafında güclü təsirə malikdir. 
Bunu nəzərə alaraq məktəbəqədər təhsil müəssisələrində fiziki hərəkətləri özündə 
birləşdirən gimnastika və hərəkətli oyunlara fiziki tərbiyənin ən güclü vasitəsi kimi 
xüsusi diqqət verilir. 
Gimnastika və hərəkətli oyunlar uşaq orqanizminin inkşafına böyük təsir 
göstərir, sümüklərin böyüməsinə, əzələlərin möhkəmlənməsinə kömək edir, daxili 
orqanların işini qüvvətləndirir, onlarda şadlıq və gümrahlıq hissi oyadır. 
Gimnastika özündə əzələlərin müxtəlif qruplarını möhkəmləndirən ümumi 
inkşafetdirici hərəkətləri, əsas hərəkətləri və yenidən düzülmə, rəqs hərəkətlərini 
birləşdirir. 
Gimnastikanın təşkilində, aparılmasında tərbiyəçi böyük rol oynayır. O, 
müxtəlif üsullardan istifadə edərək gimnastikanın canlı keçməsini və burada 
uşaqların fəallığını təmin edir. Tərbiyəçi yerinə yetiriləcək hərəkəti əvvəlcə izah 
edir, sonra isə uşaqlara göstərir. Bu üsuldan ən çox kiçik qrupda istifadə olunur. 
Qrupun tərkibindən, qarşıya qoyulan vəzifələrdən asılı olaraq tərbiyəçinin üsulları 
dəyişilir. Əgər kiçik, orta, böyük qrupda hərəkətlər tərbiyəçinin göstərdiyi qaydada 
icra olunursa, böyük qruplarda artıq hərəkətlər tərbiyəçinin göstərişi ilə edilir. 
Ədəbiyyat 
1. R.Mursaqulova, N.Rüstəmova. Məktəbəqədər pedaqogika (Dərslik).Bakı-2002. 
ADPU
2. A.Həsənov Məktəbəqədər pedaqogika. Bakı, “Nasir” nəşriyyatı, 2000 
3. Zeynalova.S.Cəmilzadə.Məktəbəqədər yaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsi və 
inkişaf..Bakı.2014 
4. Sadıqova T.B. Uşaq bağçasında fiziki mədəniyyət. Bakı, Nasir, 2013 , 290 səh.

---

5. Sadıqova T.B .Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində təlim-tərbiyə işinin təşkili. 
Bakı, Nərgiz , 2010, 200 səh. 
6. Sadıqova T.B . Uşaqlar üçün qaydalı oyunlar. Bakı, Çaşıoğlu, 2009 
7. Sadıqova T.B. Məktəbəqədər pedaqogika. Bakı, Nərgiz, 2020 
8. SadıqovaT.B və b.Uşaq bağçasının ailə ilə birgə işi. Bakı, 2012.
9. SadıqovaT.B. Uşaq bağçasının böyük qrupunda fiziki mədəniyyət məşğələləri. 
Bakı, Nərgiz, 2009, 160 səh.
10. 
SadıqovaT.B. Məktəbəhazırlıq qrupunda fiziki mədəniyyət məşğələləri. Bakı, 
Çaşıoğlu, 2009