Fiziologiyasi va gigiyenasi

2. 4. Irsiyat va muhit
Embrionning rivojlanish bosqichlari orasida eng jarohatlovchi 
bosqich bo'lib, uning ona organizmi bilan bog'lanishining shakl- 
lanish davri hisoblanadi (implantasiya bosqichi va y o id o sh nin g
shakllanish bosqichi).
Elomilaning rivoj lanishldagi eng kritik va dastlabki noqulay 
davr bo'lib tuxum hujayra otalanganidan keyingi birinchi va ikkin­
chi haftaning boshlanish vaqti hisoblanadi.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Rivojlanishning 3--5 haftalari ham noqulay davrning ikkinchi- 
si hisoblanadi va u odam embrionining ayrim a'zolarining hosil 
bo'lishi bilan bog'liq bo'ladi. Bu davrlarda o'lim bilan birgalik- 
da mahalliy mayib-majruhlik va rivojlanish xastaliklari kuzatiladi. 
Odamlarda bola joyining (y o ld o sh ) a ‘zo shaklida hosil bo'lishi 
homilani rivojlanishining 8-11- haftalariga kuzatiladi. bu uchinchi 
kritik davr hisoblanadi. Bu dav rda homilada umumiy anom aliyalar 
va qator tug'm a kasalliklar ham yuzaga chiqishi mumkin.
Embriogenezda. odatda, erkak jinsdagi homilalar yuzaga kela­
di. Homilaning rivojlanishini 1-oyida erkak jinslilar ayol jinslilarga 
nisbatan 6 martaga k o'p bo'ladi. Homiladorlik mobaynida erkak 
jinsdagi embrionlarning ko'pchiligi o'ladi. natijada jinslar orasida­
gi nisbat tenglashadi.
Rivojlanishning kritik davrlarida homilaning kislorod va to'yin- 
gan m oddalar bilan ta'm inlanishining yetarli b o im asligiga. sovuq- 
ga. issiqga, ionlanuvchi radiatsiyaga juda sezuvchan bo'ladi. Agar 
homilaning qoniga uning organizmi uchun zararli bo'lgan u yoki 
bu moddalarning (dorivor moddalar. alkogol) va ona organizmi- 
da hosil b o ia d ig an boshqa zaharli moddalar bolaning rivojla­
nishini juda jiddiy buzilishiga olib keladi; o'sishning sekinlashi- 
shi yoki to'xtashi. ayrim majruhliklarning paydo b o iish i, zarod- 
ishning ko'plab o lish ig a olib keluvchi. onaning och qolishi yoki 
ovqatlarning kamligi tufayli vitaminlar. am inokislotalar kabi kom- 
ponenlarning yetishmasligi homilaning o'lim iga yoki turli ana- 
maliyalarga olib keladi.
Infeksion kasalliklar homilaning rivojlanishi uchun jiddiy xavf 
tug'diradi. Homilaga qizamiq, gripp. poliyemelit. tepki. chechak 
kabi kasalliklarning viruslarini ta'siri, odatda, homiladorlikning 
birinchi oylarida namoyon bo'ladi,
Dizenteriya, xolera. kuydirgi. sil. sifilis terlatma kabi kasallik­
lar. odatda, homiladorlikning ikkinchi yarmida, oxirgi 3 oyida ta'sir 
qiladi.
Rivojlanayotgan organizmga juda kuchli ta'sir ko'rsatuvchi 
omillardan yana biri ionlanuvchi nurlanish hisoblanadi. Radiatsi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yaning homila organizmiga bilvosita ta ’siri (ona organizmi orqa­
li) ona organizmining fiziologik funksiyalarning umumiy buzilishi 
hamda yo id o sh n in g hujayra va to'qim alarida boshlangan o 'zg a­
rishlar bilan b o g iiq b o ia d i. N urlar ta'siriga ju d a sezuvchan a ’zolar 
b o iib asab tizimi va qon hosil qiluvchi a ’zolar hujayralari hisobla­
nadi.
Shundav qilib, homila tashqi muhitning shart-sharoitlarm ing 
o'zgarishiga. ayniqsa, ona organizmida kechayotgan o'zgarishlarga 
juda sezuvchandir.
Juda ko'plab tadqiqot ishlarining natijalari shuni ko'rsatadiki. 
homilaga tashqi va ichki muhitning salbiy ta ’siri faqatgina ona 
organizmi bilangina emas, balki ota organizmi orqali ham ta ’sir 
koTsatishi mumkin ekan.
Erkaklarning to 'la qiymatli oziqlanmasligi va turli infeksion ka­
salliklari (ayniqsa, sifilis, sil, bursellyoz va boshq.) yoki kimyoviy 
agentlar spermatazoidlarni hayotchanligini susaytirishi yoki ular­
ning yetilishini to'xtatishi mumkin. Erkaklar organizmi va uning 
avlodining rivojlanishiga nurlar energiyasi o 'ta kuchli salbiy ta ’sir 
ko'rsatadi. N ur ta ’sirida erkakli jinsiy hujayralari tarkibidagi xro- 
mosomali apparat hujayralarining jarohatlanishini chaqiradi. Bu­
lling oqibatida bolalar ko'pchilik holatlarda o ii k tug'iladilar. Ti­
rik tug'ilgan bolalarning yuragining tuzilishida, tomirlar. miya va 
boshqa a ’zolar faoliyatida qo'pol buzilishlar kuzatiladi.
Ota yoki ona alkogolizm bilan shug'ullanganlarida homilaning 
rivojlanishi k o 'p buzilishlarga uchraydi. Surunkali alkogol iste'm ol 
qiluvchilarda bolalar ko'pincha aqliy jihatdan zaif b o iib tug 'ilad i­
lar. Alkogol, odatda, otalanguncha qadar ham, rivojlanayotgan 
homiladagi jinsiy hujayralarga jiddiy salbiy ta'sir qiladi.