Fiziologiyasi va gigiyenasi

9. 7. Qon aylanishi
Qon aylanishining ahamiyati. 
Qon o ‘zining hayotiy zarur 
funksiyalarini doimiy harakatda bo'lgandagina bajara oladi. Qon­
ning organizmdagi harakati. uning tinimsiz aylanishi qon aylani­
shining mohiyatini tashkil etadi.
Organizmning ichki muhitini doimivligini qon aylanishi tizimi 
a'zolari ta'm in etadi. Qon aylanishi tufayli barcha a ’zolarga va 
to'qim alarga kislorod. to ‘yimli moddalar, tuzlar, gormonlar, suv 
olib boriladi va organizmdan almashinuv mahsulotlari chiqariladi. 
To'qim alarni issiqlikni juda past o ‘tkazganligi sababli, issiqlikni 
odam tanasidagi a'zolardan teriga va tashqi muhitga o'tkazilishi, 
asosan, qon aylanishi hisobiga bajariladi. Organizmni va uning 
barcha a ’zolarining faoliyati qon aylanish a'zolari funksivasi bilan 
chambarchas bog'liq.
Katta va kichik qon aylanish doiralari. 
Yurak va qon tomirlari 
faoliyatlari tufayli qonning aylanishi bajariladi. Tomirlar tizimi ik- 
kita: katta va kichik qon aylanish doiralaridan iborat.
Katta qon aylanishi doirasi 
yurakning chap qorinchasidan, 
qonni aortaga chiqarilishi bilan boshlanadi. Arterial qonning yo'li 
arteriyalar bo'ylab davom etadi, y a ’ni yurakdan uzoqlashishiga 
qarab tarmoqlanadi va ulardan eng maydalari kapillarlarga shox- 
lanadi, y a ’ni ularning qalin turi butun organizmni qamrab oladi. 
Kapillarlarning nozik-yupqa devorlari orqali to ‘yimli moddalarni
285
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va kislorodni to ‘qimaiararo suvuqliklarga beradi, Hujayralarning 
hayot faolivati mahsulotlari bu paytda to'qim aiararo suyuqliklar- 
dan qonga tushadi, kapillarlardan qon mayda venalarga tushadi va 
ular q o ’shilib ancha virik venalar hosil qiladi va yuqorigi hamda 
pastki kovak venalarga qo'y iladi. Yuqorigi va pastki kovak venalar 
vena qonini, katta qon aylanish doirasi tugaydigan o :ng bo'lm a- 
chaga olib keladi.