Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

A R A S T U
F A L S A F A S I
( F a l s a f a t u A r i s t u t o l i s )
BIR IN C H I BO‘LIM
A r a s t u in s o n
b a r k a m o l l i g i n i x u d d i A f l o t u n g a o ‘x s h a b , 
b a ’z a n esa k e n g r o q h a m t a h lil e ta d i. A m m o A r a s t u o ‘zi 
tu s h u n tir a o lm a g a n id a , yoki o ‘z m u lo h a z a la rin i ilmi yaqiniyaga 
e r is h is h g a m o lik boMuvchi d a lilla r y o r d a m i d a o s o n l a s h t i r a
o l m a g a n i d a , A f lo tu n ( o d a t d a ) b o s h l a y d i g a n h o l l a r d a n e m a s , 
balki u l a r d a n av v a lg ila rid a n b o s h la s h z a r u r , d e b hiso b lay d i. 
S h u n i n g u c h u n A r a s tu , o r z u q i l i n a d ig a n boMib k o ‘r in g a n va 
vaqt n u q ta i n a z a rid a n b o s h q a istaklardan u s t u n tu ru v c h i ezgulik 
d e b b ilin a d ig a n va i n t i lin a d ig a n , ( o d a m l a r n i n g ) m a q s a d la ri 
t o ' r t t a , d e b t u s h u n t i r a d i , b u la r : t a n s o g l o m l i g i , t u y g 'u l a r
( a ’z o la rn in g ) sogMomligi, turli n arsa la rn i id ro k e tish g a b o 'lg a n
q o b iliy a t sogMomligi ( b u q o b iliy a t borligi u c h u n a n a s h u
s o g 'lo m lik h a m b o 'la d i) , intilishga b o 'l g a n qobiliyat sogMomligi 
(b u q o b iliy a t borligi u c h u n a n a s h u s o g 'l o m l i k h a m b o 'l a d i ) .
B u la r n in g ( h a m m a s i n i ) b i lm o q lik z a ru riy , foydali b ilim d ir. 
Z a r u r i y fo y d ali va faol i n t i l i s h - b u a v v a la n s h u n d a y intilishki, 
u n d a o ' s h a in tilish b o s h q a b i r o v n i n g in tilishi b ila n q o 's h i l i b
m a z k u r o d a m u c h u n b o 'l a d i y o x u d ( o 's h a in tilish ) m a z k u r
o d a m d a g i in tilis h b ila n q o 's h i l i b b o s h q a b iro v u c h u n b o 'l a d i
va b u intilish b i r o r h a r a k a t yoki m u l o h a z a b o 'l a d i m i y o 'q m i
farqi y o 'q . A g a r intilish h a r a k a t n i n g o 'z i b o 'l s a , u h o l d a u 
d a stla b k i ( b ir in c h i) va fo y d ali (in tilish ) b o 'l a d i . A g a r intilish 
m u l o h a z a b o 'l s a , u h o l d a m u l o h a z a s ifa tid a foydali b o 'la d i. 
A r a s tu a y ta d ik i, u s h b u t o ' r t t a in tilin a d ig a n m a q s a d l a r in so n
s a lo m a tlig in in g e n g o lija n o b h o l a t l a r i d i r va u la r s h u b ilan
b i r g a o ' z g a r i b h a m t u r a d i l a r . ( b u z i l i s h y o k i b a r k a m o l l i k
ta ra fla rig a).
7 -A -6 0 2 0
97

---

A B U N A S R F O R O B IY
S o ' n g r a A r a s tu a y ta d ik i, o s m o n va y e rd a g i t u y g 'u bilan 
his etilad ig an n a rs a la r va k o 'z g a k o 'r in a d ig a n h o l a t l a m i h a m d a
r u h n i n g o 'z i d a g i t u y g 'u l a r n i n g m avjudligi s a b a b la rin i bilishga 
r u h d o i m o i n t i l i b t u r a d i . R u h y a n a , r u h i y a t d a p a y d o
b o ' l a d i g a n b o s h q a g ' o y a l a r v a x o t i r a l a r n i n g h a q i q i y
m o h i y a t i n i , h o h u la r m a z k u r o d a m r u h ida p a y d o b o 'l a y o t g a n
b o 'l s i n , h o h b o s h q a b ir o d a m r u h i d a p a y d o b o 'l i b , u n g a
( m a z k u r o d a m g a ) m a ’lu m b o 'l g a n b o 'l s i n , b a r ib ir bilishga 
in t i l a d i . A m m o b u l a r n i n g h a m m a s i a v v a lg i i s t a l a y o t g a n
m a q s a d l a r ( m a j m u a s i g a ) k irm a y d i. U la r n i id ro k e tish b ilan
ru h n a sog'lom lik va n a b o sh q a biror narsa u c h u n foyda topmaydi, 
u l a r d a n r u h f a q a t b il i m n i b ilim s i f a tid a g in a o 'z l a s h t i r a d i .
Y u q o r i d a a y tilg an n a r s a l a r d a n b ir n i m a n i bilib o l g a n o d a m
q u v o n c h va h u z u r to p a d i.
A g a r i n s o n x a y r i x o h l i k , g o ' z a l l i k , o l i j a n o b l i k v a
u lu g 'v o r lik k a b o s h q a o d a m l a r o rq a li e m a s , balki o ' z i va o ' z
r u h i o 'r t a s i d a g i m a v j u d n a r s a o r q a l i e r i s h g a n b o ' l s a , ul 
( o d a m ) h a q i q a t a n h a m x a y rix o h lik va b a rk a m o llik k a erishadi. 
B u n i u n i n g o ' z i d a n b o s h q a h e c h kirn s e z m a g a n t a q d i r d a h a m
u n i n g ru h i u l u g 'v o r va o lija n o b b o 'l a d i va o ' s h a o d a m b u
fa z ila tla rg a e r i s h g a n i d a n b a g 'o y a t x u r s a n d b o 'l a d i . S h u b ilan
birga u o d a m m a ’l u m b ir d a ra ja d a u s h b u x ayrixohliklarni u n g a 
x alq b a x s h i d a e tg a n d e b o 'y la y d i. Y oki o 'z i d a g i fa z ila tla rn in g
b a r k a m o llig i, u lu g 'v o rlig i v a t a h s i n g a sazo v o rlig ig a, a y n iq s a
k o 'p c h i l i k o d a m l a r e r is h ib b o 'l m a y d i d e b ta s a v v u r q ilg a n
x a y rix o h lik la rg a e r is h g a n ig a x alq s a b a b c h i , d e b o 'y la y d i.
A m m o k o ' p c h i l i k , y u q o r i d a z i k r e t i l g a n n a r s a l a r va 
m a ’l u m o t l a r n i b ilis h s h a r t e m a s , is ta lu v c h i m a q s a d l a r g a
u l a r n i n g foydasi te g m a y d i, a k s i n c h a , o 'z i n i n g z a r u r iy a ti va 
foydaliligi b ila n h a m o r t i q c h a d i r , d e b h is o b la y d ila r. S h u n g a
q a r a m ay u la r ( b u b i l i m n i ) u l u g 'v o r va o l i j a n o b d e y d ila r. 
I n s o n in tilu v c h i b il i m n i u l a r a v v a la n ikki xilga b o 'la d ila r : a) 
o 's h a istalg an t o ' i t m a q s a d d a g i s o g 'l o m l i k k a e r i s h i s h d a in so n
foyda topishiga yox u d e n g yuksak darajadagi so g 'lo m lik k a molik 
b o 'l i s h d a y o r d a m b e r u v c h i , x o h l a n m i s h b ilim ; b) o 'z i h a r
q a n c h a foydali b o 'l s a h a m o r t i q c h a b o 'l g a n b i r o r n a rs a u c h u n
e m a s , b a lk i o ' z - o ' z i c h a x o h l a n i l a d i g a n b i l i m . B i l i m n i n g
b u n d a y b o ' l i s h i t o ' g ' r i , c h u n k i u , r u h l a r o r a s i d a a l o q a
98

---