Foyda solig‘i reja


Amortizatsiya qilinadigan aktivlar amortizatsiyaning cheklangan normalari



Yüklə 256,57 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/8
tarix24.12.2023
ölçüsü256,57 Kb.
#191890
1   2   3   4   5   6   7   8
2. FOYDA SOLIG‘I

Amortizatsiya qilinadigan aktivlar amortizatsiyaning cheklangan normalari
22
 
 
Guruhlar 
tartib 
raqami 
Kichik 
guruhlar 
tartib 
raqami 
Amortizatsiya guruhlarining 
(kichik guruhlarining) nomi 
Amortizatsiyaning 
normasi, 
foizlarda 

Binolar va inshootlar 

Binolar 


Inshootlar 
10 
II 
Quvurlar, elektr uzatish va 
telekommunikatsiyalar liniyalari 
15 
III 
Mashinalar va uskunalar (transport 
uskunalaridan tashqari) 
20 
IV 
Transport uskunalari 

Havo va kosmik uchish apparatlari va ular 
bilan bogʻliq 
uskunalar, kemalar va qayiqlar, 
lokomotivlar va harakatdagi tarkib (temir 
yoʻl tarkibi)
10 

Avtotransport vositalari, avtomobil kuzovlari 
(korpuslari), tirkamalar va yarim tirkamalar, 
boshqa transport uskunalari 
20 

Kompyuterlar va periferiya uskunalari 
40 
VI 
Boshqa guruhlarga kiritilmagan 
amortizatsiya qilinadigan aktivlar 
15 
Soliq toʻlovchi soliqni hisoblab chiqarish maqsadida amortizatsiyani ushbu moddada 
belgilanganidan pastroq normalar boʻyicha hisoblashga haqli.
Soliq 
solish maqsadi uchun amortizatsiya summasi soliq toʻlovchilar tomonidan har oyda 
aniqlanadi. Amortizatsiya har bir amortizatsiya qilinadigan aktiv boʻyicha alohida hisoblanadi 
hamda uning boshlangʻich qiymatining va ushbu obyekt uchun belgilangan amortizat
siya 
normasining koʻpaytmasi sifatida aniqlanadi.
Amortizatsiya qilinadigan aktiv, shu jumladan qonunchilikka muvofiq huquqlari davlat 
roʻyxatidan oʻtkazilishi lozim boʻlgan amortizatsiya qilinadigan aktivlar boʻyicha amortizatsiyani 
hisoblash ushbu aktiv, 
u davlat roʻyxatidan oʻtkazilgan sanadan qatʼi nazar, foydalanishga 
topshirilgan sanadan eʼtiboran boshlanadi.
Agar soliq toʻlovchi biror
-
bir kalendar oy ichida taʼsis etilgan, tugatilgan yoki qayta tashkil 
etilgan boʻlsa, amortizatsiya quyidagi xususiyat
lar hisobga olingan holda hisoblanadi: 
1) amortizatsiya taʼsis etilayotgan, qayta tashkil etish natijasida tashkil etilayotgan soliq 
toʻlovchi tomonidan u davlat roʻyxatidan oʻtkazilgan sanadan eʼtiboran hisoblanadi;
2) amortizatsiya tugatilayotgan soliq t
oʻlovchi tomonidan tugatish yakunlanadigan 
sanagacha, qayta tashkil etilayotgan soliq toʻlovchi tomonidan esa qayta tashkil etish tugatiladigan 
sanagacha hisoblanadi. 
Amortizatsiyani hisoblash amortizatsiya qilinadigan aktivning qiymati toʻliq hisobdan 
chi
qarilgan sanadan eʼtiboran yoki bunday aktiv soliq toʻlovchining amortizatsiya qilinadigan 
aktivlari tarkibidan har qanday asoslarga koʻra chiqarilganda tugatiladi.
Amortizatsiya qilinadigan aktiv tarkibidan chiqarib tashlangan aktivlar boʻyicha 
amortizatsiyani hisoblash ushbu aktiv amortizatsiya qilinadigan aktiv tarkibidan chiqarib 
tashlangan sanadan eʼtiboran tugatiladi va amortizatsiya qilinadigan aktiv raskonservatsiya 
22
O‘zbekiston Respublikasi
ning Soliq kodeksi. 


56 
qilingan yoki uni rekonstruksiya qilish (modernizatsiyalash) yakunlangan sanadan eʼt
iboran qayta 
tiklanadi. 
Soliq solish maqsadlarida amortizatsiya qilinadigan aktivning qiymatiga ushbu Soliq 
Kodeksi 317-moddasining 17-bandida nazarda tutilgan xarajatlar kiritilmaydi. 
Nomoddiy aktivlarning qiymati Soliq Kodeksining 307-moddasida nazarda tutilgan 
tartibda xarajatlar jumlasiga kiritiladi. 
Nomoddiy aktivlardan foydali tarzda foydalanish muddatini aniqlash patentning, 
guvohnomaning amal qilish muddatidan va (yoki) intellektual mulk ob’ektidan O‘zbekiston 
Respublikasi qonunchilikka muvofiq yoki 
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan chet davlat 
qonunchilikka 
muvofiq foydalanish muddatlariga doir boshqa cheklovlardan kelib chiqqan holda yoxud 
nomoddiy aktivlardan foydali tarzda foydalanishning tegishli shartnomalarda shartlashilgan 
muddatidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.
Soliq to‘lovchi tomonidan amortizatsiya ajratmalari ularning dastlabki qiymatidan va 
foydali tarzda foydalanish muddatidan kelib chiqib hisob-
kitob qilingan normalar bo‘yicha har 
oyda hisoblanadi.
Foydali tarzda foydalanish muddatini aniqlash mumkin bo‘lm
agan nomoddiy aktivlar 
bo‘yicha amortizatsiya normalari besh yillik muddatga belgilanadi. 
Agar nomoddiy aktivlarni olish yoki ishlab chiqarish xarajatlari soliq to‘lovchining soliq 
bazasini hisoblab chiqarish chog‘ida xarajatlar jumlasiga kiritilgan bo‘ls
a, bu xarajatlar 
amortizatsiya qilinishi lozim bo‘lgan nomoddiy aktivlarning qiymatiga kiritilmaydi.
Soliq to‘lovchi amortizatsiya qilinadigan aktivlar bo‘yicha investitsiyaviy chegirmalarni 
belgilangan tartibda va shartlarda qo‘llashga haqli.
Investitsiya
viy chegirma amortizatsiya xarajati deb e’tirof etiladi.
Investitsiyaviy chegirma quyidagi miqdorda qo‘llaniladi:
1) yangi texnologik uskunalar qiymatining, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik 
va (yoki) texnologik jihatdan qayta jihozlash xarajatlarining va (yoki) axborot tizimlarini 
yaratishga doir investitsiya loyihalari doirasida mahalliy ishlab chiqarishning dasturiy ta’minotini 
sotib olishga yo‘naltiriladigan mablag‘lar summalarining 10 foizi miqdorida;
2) ishlab chiqarishni yangi qurilish shaklida kengaytirishga, ishlab chiqarish ehtiyojlari 
uchun foydalaniladigan binolar va inshootlarni rekonstruktsiya qilishga yo‘naltiriladigan 
mablag‘lar summasining 5 foizi miqdorida.
Soliq kodeksi 317-moddasining 17-bandiga muvofiq chegirib tashlanmaydigan xarajatlar 
bo‘yicha investitsiyaviy chegirma berilmaydi.
Investitsiyaviy chegirma yangi texnologik uskunani ishga tushirish amalga oshirilgan 
yoxud o‘z ishlab chiqarishini modernizatsiya qilish, texnik va (yoki) texnologik jihatdan qayta
jihozlash amalga oshirilgan, ishlab chiqarish yangi qurilish shaklida kengaytirilgan, ishlab 
chiqarish ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar va inshootlarni rekonstruktsiya qilish amalga 
oshirilgan, laboratoriya testlarini va sinovlarini o‘tkazish uc
hun komplekslar, axborot tizimlarini 
yaratish bo‘yicha investitsiya loyihalari doirasida mahalliy ishlab chiqarishning dasturiy ta’minoti 
sotib olingan hisobot (soliq) davrida qo‘llaniladi.
Ushbu maqsadlarda: 
1) tovarlarni (xizmatlarni) ishlab chiqarish ja
rayonida soliq to‘lovchi tomonidan 
foydalaniladigan, chiqarilgan kundan e’tiboran uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddat o‘tgan 
mashinalar, apparatlar, qurilmalar, mexanizmlar yangi texnologik uskunalar deb e’tirof etiladi;
2) asosiy vositalarning texnologik yok
i xizmatga oid mo‘ljallanilgan maqsadini 
o‘zgartirishga, ularning unumdorligini oshirishga yoki boshqa sifat xususiyatlarini yaxshilashga 
qaratilgan ishlar modernizatsiya qilish deb e’tirof etiladi; 
3) ilg‘or texnika va (yoki) texnologiyani joriy etish as
osida asosiy vositalarning yoki 
ularning ayrim qismlarining texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlarini oshirish, ishlab chiqarishni 
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, ma’nan eskirgan va jismonan ishdan chiqqan uskunalarni 
yangi, nisbatan mahsuldor uskunalarga almashtirishga doir kompleks tadbirlar texnik va (yoki) 
texnologik jihatdan qayta jihozlash deb e’tirof etiladi. Texnik va (yoki) texnologik jihatdan qayta 


57 
jihozlash ishlab chiqarishlarning yangilarini barpo etish va amaldagilarini kengaytirishni ham o‘z 
ichiga oladi; 
4) ishlab chiqarishni takomillashtirish hamda uning texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlarini 
oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan hamda ishlab chiqarish quvvatlarini ko‘paytirish, tovarlar 
(xizmatlar) sifatini yaxshilash va (yoki) ularning nomenklaturasi
ni o‘zgartirish maqsadida 
rekonstruktsiya qilish loyihasi bo‘yicha amalga oshiriladigan, tovarlar ishlab chiqarish yoki 
xizmatlar ko‘rsatish uchun foydalaniladigan, mavjud binolarni va inshootlarni qayta qurish ishlab 
chiqarish ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolarni va inshootlarni rekonstruktsiya qilish deb 
e’tirof etiladi;
5) tovarlar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida foydalanish maqsadida 
yangi binolarni va inshootlarni qurish ishlab chiqarishni yangi qurilish shaklida kengaytirish deb 
e’tirof etiladi.
Soliq to‘lovchi tomonidan amortizatsiya qilinadigan aktivlarni ta’mirlash uchun amalga 
oshirilgan xarajatlar qaysi hisobot (soliq) davrida amalga oshirilgan bo‘lsa, o‘sha hisobot (soliq) 
davrida soliq solish maqsadlarida haqiqiy chiqimlar miqdorida xarajatlar jumlasiga kiritiladi. 
Agar ijaraga oluvchi va ijaraga beruvchi o‘rtasidagi shartnomada ijaraga oluvchining 
amortizatsiya qilinadigan aktivlarga doir xarajatlarining o‘rnini ijaraga beruvchi tomonidan 
qoplash nazarda tutilmagan 
bo‘lsa, ijaraga oluvchining mazkur xarajatlariga nisbatan ham 
qo‘llaniladi.
Soliq to‘lovchining qarz majburiyatlari (kreditlar, tovar va tijorat kreditlari, qarzlar, bank 
omonatlari, bank hisobvaraqlari yoki rasmiylashtirish usulidan qat’i nazar, boshqa ja
lb qilingan 
mablag‘lar) bo‘yicha foizlar tarzidagi xarajatlari (bundan buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun 
hujjatlarida kapitallashtirish uchun ruxsat berilgan xarajatlar mustasno) o‘ziga xos xususiyatlar 
inobatga olingan holda, haqiqiy stavkadan kelib chiqib, chegirib tashlanadi. 
Yuridik shaxsning nazorat qilinadigan qarzi bilan bog‘liq xarajatlari hisobga olingan holda, 
belgilangan eng ko‘p qiymatlardan oshmaydigan miqdorda chegirib tashlanadi. Mazkur qoida 
quyidagilarga nisbatan qo‘llaniladi:
1) qarz 
mablag‘laridan foydalanganlik uchun foizlarga;
2) neustoykalarning (jarimalar, penyalarning) summalari, javobgarlikning boshqa choralari 
qo‘llanilganligi natijasida, shu jumladan shartnoma majburiyatlarini buzganlik uchun zararlarning 
o‘rnini qoplash natijasida to‘lanishi lozim bo‘lgan summalarga.
Yuridik shaxsning quyidagi qarzlari nazorat qilinadigan qarzlar deb e’tirof etiladi:
1) O‘zbekiston Respublikasining soliq rezidenti bo‘lmagan, mazkur soliq to‘lovchi 
aktsiyalarining (ustav fondidagi (ustav kapit
alidagi) paylar, ulushlarning) 20 foizidan ortig‘iga 
bevosita yoki bilvosita egalik qiladigan chet ellik yuridik yoki jismoniy shaxs oldidagi qarzi;
2) O‘zaro bog‘liq bo‘lgan shaxslar
 
ko‘rsatilgan chet ellik shaxsning o‘zaro bog‘liq shaxsi 
deb e’tirof eti
ladigan boshqa shaxs oldidagi qarzi; 
3) 1 va (yoki) 2-
bandlarida ko‘rsatilgan shaxslar oldida kafillik qiluvchi, kafil sifatida ish 
yurituvchi shaxs yoki ushbu soliq to‘lovchining ko‘rsatilgan qarzini to‘lashni ta’minlash 
yuzasidan majburiyatni boshqacha t
arzda o‘z zimmasiga oladigan boshqa shaxs oldidagi qarz.
Nazorat qilinadigan qarz soliq davridagi quyidagi qarzlarning jami summalarini o‘z ichiga 
oladi: 
qarz mablag‘lari bo‘yicha;
javobgarlikning boshqa choralari qo‘llanilganligi natijasida, shu 
jumladan shartnoma 
majburiyatlarini buzganlik uchun zararlarning o‘rni qoplanishi natijasida to‘lanishi lozim bo‘lgan 
neustoykalar (jarimalar, penyalar) summalari bo‘yicha.
Soliq davrida mavjud bo‘lgan qarz deganda, qaysi xo‘jalik operatsiyasi natijasida j
oriy 
hisobot (soliq) davrida qarz yuzaga keladigan yoki ko‘payadigan bo‘lsa, o‘sha har bir xo‘jalik 
operatsiyasining qiymat ko‘rsatkichlari summasi, shuningdek joriy hisobot (soliq) davrining 
boshida to‘lanmagan qarzning summasi tushuniladi.
Chet ellik shaxs yoki boshqa shaxslar oldidagi nazorat qilinadigan qarz miqdori soliq 
to‘lovchining xususiy kapitalidan uch baravardan ortiq bo‘lsa, faqat lizing faoliyati bilan 


58 
shug‘ullanuvchi banklar va soliq to‘lovchilar uchun esa o‘n uch baravardan ortiq bo‘lsa, 
xar
ajatlarning chegirib tashlanishi lozim bo‘lgan eng ko‘p miqdorini aniqlashda quyida 
belgilangan qoidalar qo‘llaniladi.
Soliq to‘lovchi nazorat qilinadigan qarzning har bir turi bo‘yicha eng ko‘p summalarni har 
bir hisobot (soliq) davrining oxirgi sanasida hisoblab chiqarishi shart. Hisob-kitob nazorat 
qilinadigan qarz bo‘yicha ayrim chiqimlarning (xarajatlarning) soliq davri boshlanganidan 
e’tiboran o‘sib boruvchi yakun bilan aniqlangan summasini tegishli hisobot (soliq) davrining 
oxirgi sanasida hisob-kito
b qilinadigan kapitallashtirish koeffitsientiga bo‘lish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. 
Kapitallashtirish koeffitsienti tegishli nazorat qilinadigan, to‘lanmagan qarz miqdorini 
ushbu chet el tashkilotining soliq to‘lovchi ustav fondidagi (ustav kapitalidagi
) bevosita yoki 
bilvosita ishtirok etishi ulushiga muvofiq bo‘lgan xususiy kapital miqdoriga bo‘lish hamda olingan 
natijani uchga, banklar va faqat lizing faoliyati bilan shug‘ullanuvchi soliq to‘lovchilar uchun esa 
o‘n uchga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi

Xususiy kapital miqdorini aniqlashda soliq to‘lovchining aktivlari summasi va 
majburiyatlari miqdori (soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha qarz summalari, shu jumladan ular bo‘yicha 
kechiktirish va bo‘lib
-
bo‘lib to‘lash summalari hisobga olinmaydi) tegishli hi
sobot (soliq) 
davrining oxirgi kunidagi buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida aniqlanadi.
Nazorat qilinadigan qarzning har bir turi bo‘yicha hisob
-kitob qilingan, biroq haqiqatda 
hisoblangan xarajatlardan ko‘p bo‘lmagan summalar xarajatlar jumlasiga kir
itiladi. 
Yer qa’ridan foydalanuvchi tomonidan qazib olishni boshlashdan oldin geologik jihatdan 
o‘rganish, qidirish, foydali qazilmalarni qazib olishga doir tayyorgarlik ishlari uchun amalga 
oshirilgan xarajatlar, shu jumladan baholashga, jihozlashga, imzoli bonus va tijoratbop topilma 
bonusni to‘lashga doir xarajatlar, shuningdek chegirib tashlanishi lozim bo‘lgan boshqa xarajatlar 
amortizatsiya qilinadigan aktivning alohida guruhini tashkil etadi. Bunda Soliq kodeksida nazarda 
tutilgan hollarda, bunday chiqimlar belgilangan normalar doirasida xarajatlar jumlasiga kiritiladi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan xarajatlar foydali qazilmalarni qazib olish boshlangan paytdan 
e’tiboran soliq to‘lovchining jami daromaddan amortizatsiya ajratmalari tarzida chegirib 
tashlanadi.
Amortizatsiya ajratmalarining har yilgi summasi, soliq to‘lovchining xohishiga ko‘ra 
belgilanadigan amortizatsiya normasini qo‘llash yo‘li bilan, biroq nazarda tutilgan amortizatsiya 
qilinadigan aktivlar guruhi bo‘yicha to‘plangan xarajatlar summasining
15 foizidan ortiq 
bo‘lmagan miqdorda hisoblab chiqariladi.
Nomahsuldor quduq tugatilgan yoxud soliq to‘lovchi yer qa’ri uchastkasidagi ishlarni 
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emasligi, geologik jihatdan istiqbolsizligi yoki boshqa 
sabablarga ko‘ra tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilgan taqdirda, basharti yer qa’ridan foydalanish 
huquqi to‘liq tugatilsa, soliq to‘lovchi bunday huquq tugatilgan hisobot (soliq) davrida qilingan 
xarajatlar summasini chegirib tashlashga haqli. 
Yangi mahsulotni (tovarlarni, xizmatlarni) yaratish yoki ishlab chiqarilayotgan mahsulotni 
(tovarlarni, ishlarni) takomillashtirish, ishlab chiqarishni va boshqaruvni tashkil etishning yangi 
texnologiyalarini, usullarini yaratish yoki qo‘llanilayotgan shunday texnologiyalarni, usulla
rni 
takomillashtirish jumlasiga kiradigan xarajatlar ilmiy tadqiqotlarga va (yoki) tajriba-
konstruktorlik ishlanmalarga doir xarajatlar deb e’tirof etiladi.
Soliq to‘lovchining ilmiy tadqiqotlarga va (yoki) tajriba
-konstruktorlik ishlanmalariga doir 
xarajatlari, amortizatsiya qilinadigan aktivlarni olishga oid xarajatlardan tashqari, tegishli ilmiy 
tadqiqotlar va (yoki) tajriba konstruktorlik ishlanmalarining natijasidan qat’i nazar, nazarda 
tutilgan tartibda bunday tadqiqotlar va ishlanmalar (xizmatlarning alohida bosqichlari) tugallangan 
va (yoki) qabul qilish-topshirish dalolatnomasini taraflar imzolaganidan keyin chegirib tashlanadi. 
Agar soliq to‘lovchi ilmiy tadqiqotlar va (yoki) tajriba
-konstruktorlik ishlanmalari 
yuzasidan amalga oshirilgan xarajatla
r natijasida intellektual faoliyat natijalariga bo‘lgan mutlaq 
huquqlarni olsa, mazkur huquqlar nomoddiy aktivlar deb e’tirof etiladi. Bunday holda ko‘rsatilgan 
xarajatlar belgilangan tartibda chegirib tashlanadi.


59 
Shartnoma bo‘yicha ilmiy 
tadqiqotlarni va (yoki) tajriba-konstruktorlik ishlanmalarini 
ijrochi (pudratchi yoki subpudratchi) sifatida bajaruvchi soliq to‘lovchilarning xarajatlarini soliq 
solish maqsadlarida e’tirof etishga nisbatan tatbiq qilinmaydi.
Sudning qaroriga ko‘ra, bankr
otlik, tugatish, qarzdor vafot etganligi tufayli majburiyatlar 
tugatilganligi oqibatida yoki da’vo muddati o‘tganligi oqibatida to‘lanishi mumkin bo‘lmagan 
qarz umidsiz qarz deb e’tirof etiladi.
Soliq to‘lovchi oldingi hisobot (soliq) davrlarida soliq soli
nadigan daromadlar olish bilan 
bog‘liq bo‘lgan umidsiz qarzlarni chegirib tashlashga haqli. 
Umidsiz qarzlarni chegirib tashlashga faqat qarz hisobdan chiqarilgan va soliq 
to‘lovchining buxgalteriya hisobotida aks ettirilgan taqdirda yo‘l qo‘yiladi.
Sotib 
olingan tovarlarning (xizmatlarning) qiymatida qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha 
quyidagi chiqimlar hisobga olinadi: 
1) belgilangan tartibda hisobga olinmaydigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi;
2) belgilangan tartibda qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi;
3) qo‘shilgan qiymat solig‘iga tuzatish kiritish summasi.
Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchisi hisobga olinmaydigan qo‘shilgan qiymat solig‘i 
summasini quyidagi hollarda xarajatlar jumlasiga kiritishga haqli: 
1) mutanosib usulni qo‘llashda;
2) agar soliqning tuzatish kiritish summasini bunday tuzatish amalga oshirilayotgan sotib 
olingan tovarlarning (xizmatlarning) qiymatiga kiritish mumkin bo‘lmasa, qo‘shilgan qiymat 
solig‘iga muvofiq tuzatish kiritishda;
3) qo‘shilgan qiymat solig‘iga tuzatish kiri
tishda. 
Banklar va bank operatsiyalarini amalga oshirishga doir litsenziya asosida bank 
operatsiyalarining ayrim turlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar, shuningdek sug‘urta 
tashkilotlari qonunchilik talablariga muvofiq zaxira fondlarini tashkil etadi. 
Zaxira fondlariga ajratmalar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda va normalar 
doirasida xarajatlar jumlasiga kiritiladi. 
Yuqoridagi qoidalari sof foyda hisobidan shakllantiriladigan zaxira fondlarini tashkil etish 
hollariga nisbatan tatbiq etilmaydi. 
Haqiqiy xarajatlar, ularga nisbatan zaxira fondi shakllantirilgan bo‘lsa, tashkil etilgan 
zaxira fondi summasi hisobidan hisobdan chiqariladi. 
Tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishni amalga oshiruvchi soliq to‘lovchi kafolatli 
ta’mirlash va kafolatli xizmat ko‘rsatish yuzasidan kelgusi xarajatlar uchun zaxira tashkil etishga 
haqli. Bunday zaxirani shakllantirishga doir ajratmalar nazarda tutilgan tartibda chegirmalar 
jumlasiga kiritiladi. Soliq to‘lovchi bunday zaxirani tashkil etish to‘g‘risida
gi qarorni mustaqil 
ravishda qabul qiladi va soliq solish maqsadlari uchun hisob siyosatida ajratmalarning eng yuqori 
miqdorini aniqlaydi. 
Zaxira xaridor bilan tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq kafolatli muddat davomida 
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash
nazarda tutilgan tovarlarga (xizmatlarga) nisbatan tashkil etiladi. 
Mazkur tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilish sanasidagi zaxiraga ajratmalar summasi 
xarajatlar jumlasiga kiritiladi.
Tashkil etilgan zaxiraning miqdori kafolatli ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha soliq 
to‘lovchi tomonidan haqiqatda amalga oshirilgan xarajatlarning mazkur tovarlarni (xizmatlarni) 
o‘tgan uch yil davomida realizatsiya qilishdan olingan tushum hajmidagi ulushi sifatida 
aniqlanadigan, hisobot (soliq) davrida mazkur tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishdan 
olingan tushum summasiga ko‘paytirilgan eng ko‘p miqdordan oshmasligi kerak. Agar soliq 
to‘lovchi tovarlarni (xizmatlarni) kafolatli ta’mirlashni va xizmat ko‘rsatishni bajarish sharti bilan 
realizatsiya q
ilishni uch yildan kam muddatda amalga oshirayotgan bo‘lsa, tashkil etilayotgan 
zaxiraning eng ko‘p miqdorini hisob
-kitob qilish uchun mazkur tovarlarni (xizmatlarni) 
realizatsiya qilishdan olingan tushumning bunday realizatsiya qilishning haqiqiy davridagi hajmi 
inobatga olinadi. 


60 
Ilgari tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishni kafolatli ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish 
sharti bilan amalga oshirmagan soliq to‘lovchi mazkur chiqimlar uchun kutilayotgan 
xarajatlarning miqdoridan oshmaydigan miqdordagi zaxirani tashkil etishga haqli. Kutilayotgan 
xarajatlar deganda kafolat muddati inobatga olingan holda kafolat majburiyatlarini bajarish 
rejasida nazarda tutilgan xarajatlar tushuniladi.
Soliq davri tugagach, soliq to‘lovchi tashkil etilgan zaxiraning miqdo
riga kafolatli 
ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha haqiqatda amalga oshirilgan xarajatlarning mazkur 
tovarlarni (xizmatlarni) o‘tgan davrda realizatsiya qilishdan olingan tushum hajmidagi ulushidan 
kelib chiqqan holda tuzatish kiritishi kerak. 
Soliq t
o‘lovchi tomonidan soliq davrida kafolatlar berish sharti bilan realizatsiya qilingan 
tovarlar (xizmatlar) bo‘yicha kafolatli ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish uchun to‘liq 
foydalanilmagan zaxira summasi soliq to‘lovchi tomonidan keyingi soliq davriga o‘tkaz
ilishi 
mumkin. Bunda keyingi soliq davrida yangi tashkil etilayotgan zaxiraning summasiga zaxiraning 
oldingi soliq davridagi qoldig‘i summasi miqdorida tuzatish kiritilishi kerak. Agar yangi tashkil 
etilayotgan zaxiraning summasi oldingi soliq davrida tash
kil etilgan zaxira qoldig‘ining 
summasidan kam bo‘lsa, ular o‘rtasidagi farq soliq to‘lovchining joriy soliq davridagi daromadlari 
tarkibiga kiritilishi lozim. 
Agar soliq to‘lovchi zaxira tashkil etish to‘g‘risida qaror qabul qilsa, kafolatli ta’mirlashga 
doir haqiqiy xarajatlarni hisobdan chiqarish tashkil etilgan zaxira hisobidan amalga oshiriladi. 
Agar tashkil etilgan zaxiraning summasi soliq to‘lovchi tomonidan amalga oshirilgan ta’mirlash 
xarajatlarining summasidan kam bo‘lib qolsa, ular o‘rtasidagi fa
rq chegirmalar jumlasiga kiritilishi 
lozim. 
Soliq to‘lovchi tovarlarni (xizmatlarni) kafolatli ta’mirlash va ularga kafolatli xizmat 
ko‘rsatish sharti bilan sotishni tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilganda, ilgari tashkil etilgan va 
foydalanilmagan zaxir
aning summasi kafolatli ta’mirlash va kafolatli xizmat ko‘rsatishga doir 
shartnomalarning amal qilish muddatlari tugaganidan keyin daromadlar tarkibiga kiritilishi lozim. 
Soliq bazasini aniqlashda chegirib tashlanmaydigan xarajatlar jumlasiga quyidagilar 
kiradi: 
1) qonunchilikka muvofiq vakolatli organ tomonidan belgilangan moddiy 
qimmatliklarning tabiiy kamayishi normalaridan, ular mavjud bo‘lmaganda esa, soliq to‘lovchi 
tomonidan belgilangan normalardan ortiqcha tovarlar yo‘qolishi

2) umumiy ovqatlanish korxonalariga yoki boshqa tashkilotlarga joylarni tekin berish 
xarajatlari, ushbu korxonalar va tashkilotlar uchun kommunal xizmatlarning qiymatini to‘lash;
3) jismoniy shaxsning moddiy naf tarzidagi daromadlari hisoblanadigan xarajatlari, bundan 
tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishdan olingan daromadlarining 0,5 foizidan koʻp 
boʻlmagan miqdorda oʻz xodimlariga va ularning yaqin qarindoshlariga ommaviy
-madaniy hamda 
konsert-tomosha tadbirlariga borishi uchun chiptalar xarid qilishga doir xarajatlar mustasno; 
4) dala (safar) ta’minoti, xodimning shaxsiy avtotransportidan xizmat maqsadlarida 
foydalanganlik uchun qonun hujjatlarida belgilangan normalardan ortiqcha to‘lovlar; 
5) pensiyalarga ustamalar va qo‘shimcha to‘lovlar; 
6) moddiy yordam;
7) 
xayriya yordamini amalga oshirish uchun xarajatlar, bundan metsenatlik koʻmagini 
koʻrsatish, oʻquv
-tarbiya muassasalariga yoki yetim bolalarga va ota-
ona qaramogʻidan mahrum 
boʻlgan bolalarga moddiy yordam koʻrsatish uchun yoʻnaltirilgan mablagʻlar, shuningdek 
Bolalarni qoʻllab
-
quvvatlash jamoat fondiga xayriya qilingan mablagʻlar mustasno;
8) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan normalardan ortiqcha tarzda atrof-muhitni 
ifloslantirganlik va chiqindilar joylashtirganlik uchun kompensatsiy
a to‘lovlari; 
9) loyihalar va qurilish-
montaj ishlaridagi kamchiliklarni, ob’ekt yonidagi omborga tashib 
keltirilguniga qadar yuz bergan buzilishlar va deformatsiyalarni bartaraf etishga doir xarajatlar, 
korroziyaga qarshi muhofazadagi nuqsonlar tufayli t
aftish o‘tkazish (asbob
-uskunalarni qismlarga 
ajratish) xarajatlari hamda ushbu xarajatlarning o‘rnini kamchiliklar, buzilishlar yoki zararlar 


61 
uchun javobgar bo‘lgan mahsulot yetkazib beruvchi yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 
hisobidan qoplash im
koni bo‘lmagan miqdordagi boshqa shunga o‘xshash xarajatlar;
10) aybdorlari aniqlanmagan talon-taroj qilishlar va kamomadlardan yoki aybdor taraf 
hisobidan zarur summalarning o‘rnini qoplash imkoni bo‘lmagan taqdirda ko‘rilgan zararlar;
11) boshqa 
shaxslar uchun to‘langan soliqlar;
12) soliq tekshiruvlari natijalari bo‘yicha qo‘shimcha hisoblangan soliqlar va yig‘imlar;
13) soliq to‘lovchining tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan 
tadbirlarga (sog‘liqni saqlashga oid, sport va madaniy tadbirlar, dam olishni tashkil etish hamda 
boshqa shunga o‘xshash tadbirlarga) doir xarajatlari, bundan tadbirlarni o‘tkazishga doir 
majburiyatlar qonunchilik 
bilan soliq to‘lovchining zimmasiga yuklatilgan hollar mustasno;
14) kasaba uyushmalari qo‘mitalariga yordam ko‘rsatish;
15) mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan xizmatlar (shaharlarni va 
shaharch
alarni obodonlashtirish bo‘yicha xizmatlar, qishloq xo‘jaligiga yordamlashish va 
xizmatlarning boshqa turlari) ko‘rsatganlik uchun qilingan xarajatlar;
16) ushbu bo‘limda nazarda tutilgan hollardan tashqari soliq solinmaydigan daromad olish 
bilan bog‘liq x
arajatlar;
17) haqiqatda xizmatlar ko‘rsatmasdan, tovarlarni jo‘natmasdan turib amalga oshirilgan 
operatsiyalar bo‘yicha xarajatlar, agar bunday fakt sudning qonuniy kuchga kirgan qarori bilan 
aniqlangan va unda ushbu xarajatlarni amalga oshirgan soliq to
‘lovchining nomi ko‘rsatilgan 
bo‘lsa;
18) daromad olishga qaratilgan faoliyat bilan bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar, agar 
qonunchilikka 
muvofiq bunday xarajatlarni amalga oshirish majburiyati soliq to‘lovchining 
zimmasiga yuklatilmagan bo‘lsa;
19) budjet tizi
miga kiritilishi lozim bo‘lgan (kiritilgan) penyalar, jarimalar va boshqa 
sanksiyalar; 
20) sotib olishga, ishlab chiqarishga, qurilishga, montaj qilishga, o‘rnatishga doir va 
amortizatsiya qilinadigan aktivlarning qiymatiga qo‘shiladigan boshqa xarajatlar,
shu jumladan 
qo‘shimcha qurish, qo‘shimcha jihozlash, rekonstruksiya qilish, modernizatsiya qilish, texnik 
jihatdan qayta jihozlash hollarida amalga oshiriladigan, amortizatsiya chegirmalari vositasidagi 
xarajatlar jumlasiga kiritiladigan xarajatlar; 
21) 
soliq to‘lovchining amortizatsiya qilinmaydigan mol
-
mulkning boshlang‘ich 
qiymatiga buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi 
qonunchilikka muvofiq kiritiladigan xarajatlari;
22) chegirmalar jumlasiga kiritish normalari belgilangan xarajatlarning mazkur normalar 
qo‘llanilgan holda hisoblab chiqarilgan chegirmaning eng yuqori summasidan ortiq bo‘lgan 
summa; 
23) shakllantirilishi ushbu bo‘limda va (yoki) 
qonunchilik talablarida nazarda tutilmagan 
zaxiralarga, zaxira fondlari va boshqa fondlarga ajratmalar; 
24) soliq 
to‘lovchi tomonidan hisoblangan dividendlar summalari;
25) soliq to‘lovchi tomonidan boshqa shaxslarning foydasiga to‘lanadigan ixtiyoriy 
sug‘urta badallari; 
26) soliq to‘lovchi tomonidan soliq solish maqsadlarida xarajatlar deb e’tirof etiladigan 
xarajatlarning summasidan ortiqcha hisoblangan foizlar va ayrim chiqimlar; 
27) tekin berilgan mol-
mulkning (xizmatlarning) qiymati va bunday berish bilan bog‘liq 
bo‘lgan (shu jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi kiritilgan) xarajatlar, bundan 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
qaroriga ko‘ra mol
-
mulkni o‘tkazish, shuningdek telekommunikatsiya tarmoqlaridagi tezkor
-
qidiruv tizimining texnik vositalarini o‘tkazish va ulardan foydalanish bo‘yicha xizmat
lar 
ko‘rsatish mustasno; 
28) ishonchli boshqaruv muassisining ishonchli boshqaruv shartnomasini bajarish bilan 
bog‘liq bo‘lgan xarajatlari, agar ishonchli boshqaruv shartnomasiga ko‘ra muassis naf oluvchi 
bo‘lmasa;


62 
29) notijorat tashkilotlariga va xalqaro 
tashkilotlarga to‘lanadigan badallar, yig‘imlar va 
boshqa to‘lovlar, bundan bunday badallarni, yig‘imlarni va boshqa to‘lovlarni to‘lash qonun 
hujjatlarida (shu jumladan chet davlatlarning qonun hujjatlarida) nazarda tutilgan va (yoki) ushbu 
badallarni, y
ig‘imlarni va boshqa to‘lovlarni to‘lagan soliq to‘lovchilar tomonidan faoliyatni 
amalga oshirishning sharti yoxud mazkur tashkilotlar tomonidan soliq to‘lovchilar o‘z faoliyatini 
yuritishi uchun zarur xizmatlar taqdim etishning sharti bo‘lgan hollar musta
sno; 
30) soliq to‘lovchi tomonidan tashkil etilgan zaxira mablag‘lari hisobiga amalga oshirilgan 
xarajatlar, agar bunday zaxiralarni tashkil etishga doir xarajatlar belgilangan tartibda chegirmalar 
jumlasiga kiritilgan bo‘lsa;
31) mol-mulk narxining pasayish (qadrsizlanish) summalari; 
32) oddiy shirkat shartnomasi doirasida sheriklar (ishtirokchilar) tomonidan shartnoma 
sheriklarining (ishtirokchilarining) umumiy mulkdagi ulushni qaytarish yoki bunday mol-mulkni 
bo‘lish chog‘ida ko‘rilgan zararlar; 
33) sol
iq to‘lovchilarning konsolidatsiyalashgan guruhi ishtirokchisi tomonidan ushbu 
guruhning mas’ul ishtirokchisiga soliqni (bo‘nak to‘lovlarini, joriy to‘lovlarni, penyalarni, 
jarimalarni) Soliq kodeksida soliq to‘lovchilarning konsolidatsiyalashgan guruhi uc
hun 
belgilangan tartibda to‘lash uchun berilgan pul mablag‘lari, shuningdek soliq to‘lovchilar 
konsolidatsiyalashgan guruhining mas’ul ishtirokchisi tomonidan shu guruhning ishtirokchisiga 
ushbu soliq to‘lovchilar konsolidatsiyalashgan guruhi bo‘yicha to‘lanishi lozim bo‘lgan soliq 
(bo‘nak to‘lovlari, joriy to‘lovlar, penyalar, jarimalar) summasi aniqlashtirilishi munosabati bilan 
berilgan pul mablag‘lari;
34) tovar-
moddiy qimmatliklarni yaroqsizligi sababli (saqlash muddati o‘tganligi, jismoniy 
va (yoki) m
a’naviy eskirganligi, shunga o‘xshash boshqa sabablarga ko‘ra) hisobdan chiqarishdan 
ko‘rilgan zararlar, bundan favqulodda holatlar (tabiiy ofat, yong‘in, avariya, yo‘l
-transport 
hodisasi va hokazolar) oqibatida ko‘rilgan zararlar mustasno);
35) 
muddati o‘tgan va kechiktirilgan kreditlar (qarzlar) bo‘yicha muddatli qarz uchun 
kredit shartnomasida nazarda tutilgan stavkalardan ortiqcha foizlar; 
36) xo‘jalik shartnomalari shartlarini buzganlik uchun to‘langan yoki tan olingan jarimalar, 
penyalar va sanksiyalarning boshqa turlari. 

Yüklə 256,57 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin