Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish texnologiyasi

Ag`darma ishlari.
Konlarni ochiq usulda qazib olishda ko`chiriladigan bo`sh tog` jinslarini joylashtirish texnologik jarayoni ag`darma hosil qilsh deb ataladi.
Qoplovchi tog` jinslaridan ag`darma hosil qilish bu uchun maxsus ajratilgan maydonchalarga hosil qiladi. Bu maydonchalar (ag`darma0) zaboylarda va xalq xo`jaligida qo`llash uchun yaroqsiz joylarda joylashadi.
Ag`darma texnik uskunalar bilan komleksda (mexanizasiya vositalari) karerning ag`darma xo`jaligini tashkil etadi.
Ag`darma hosil qilish usuli joylashtirilgan tog` jinslari tipidan va karer transporti turidan va karer transporti tipidan kelib chiqadi. Temir yo`l transportida ekskavatorli (mexanik kuraklar, draglaynlar, abzetserlar), plugli va buldozerli ag`darma hosil qilgichlar; avtomobil transportida – buldozerli va ekskavatorli; konveyer transportida – konsolli ag`darma hosil qilgichlar qo`llaniladi.
Karer konturiga nisbatan ag`darmalar ichki va tashqi bo`ladi.
Ichki ag`darmalar karerning qazib olingan hududida, tashqi ag`darmalar – uning tashqarisida joylashadi. Ichki ag`darmalar 12⁰ dan yuqori bo`lmagan yotish burchagiga ega yotqiziqlarda mumkin bo`ladi. Tog` jinslarini icki ag`darmalarga ko`chirish uchun kovsh sog`imi 25-80 m³ va strela uzunligi 100 m gacha (ESH -25/100б ESH– 80/100) bo`lgan kata draglaynlar, kovsh sig`imi 35 m³ va strela uzunligi 65 m gacha bo`lgan mexanik kuraklar (EVG-100/70, EVG-100/70)qo`llaniladi.
Tashqi ag`darma hosil qilish qiya va tik-qiya konlarni qazib olishda qo`llanialdi.
Avtomobil transportida buldozerli ag`darma hosil qilish.
Avtomobil transporti qo`llanilganda kengroq tarqalgan usul buldozerli ag`darma hosil qilish usulidir. Ag`darma rivojlanishi perferiyali, ag`darma – bir yarusli qabul qiliandi. Qoyali tog` jinslari uchun ag`darma balandligi texnologik loyihalash normalariga binoan 30-40 m ni tashkil etadi. Kon ishlarini xavfsiz olib borish maqsadida ag`darma kengligi 100 m dan kam bo`lmasligi lozim, avtosamosval bo`shatish fronti hududida tog` jinslaridan himoya valini tol`dirishda balandligi 0.8 m va kengligi 2 m qilish nazarda tutiladi.
Avtomobil transportida tog` jinslarini ag`darmaga tashishda ag`darma hosil qilishning asosiy parametrlari qo`yidagilar hisoblanadi:

• 
  ag`darma hosil qilish uchastkalari soni;
  
• 
  g`darma balandligi;
  
• 
  ag`darma avto yo`llarni ko`cherish qadami;
  
• 
  ag`darma uchastkasini tayyorlash va tog` jinslarini joylashtirish davomiyligi;
  
• 
  bulldozer ishlari hajmi;
  
• 
  belgilangan ishlar hajmida zarur bo`lgan buldozerlar soni.
  

Tanlangan avtosamosval modelini inobatga olib, ag`darmada ishlarini olib borish uchun buldozer modelini tanlaymiz.
Karerda qoplovchi tog` jinslarining sutkalik yuk oqimi:
, m³/ sut
А_В-karyerning qoplovhchi tog` jinslari bo`yicha yillik ish unumdorligi, m³/ yil;
- yildagi ag`darma ish sutkalari soni.
90. m³/yil
91. m³/sutka
1 m uzunlikdagi ag`darma frontining qabul qilish qobilyati:

V_a =26 m³- avtosamosval kuzovi sig`imi ;
k<sub>K</sub> = 1.5 – bo`shatishni qisqalilik koeffitsienti;
Ш_К = 3,8 m – avtosamosval kuzovi kengligi.
92.
Ag`darmaga 1 soat davomida bo`shatiladigan avtosamosvallar soni:

k_нер = 1,3 – ishlar nomutanosibligi koeffitsienti;
k_pa = 1.4 – avtosamosval kuzovida tog` jinslarining