Fяxrяddиn mustafayev

naxışlı 
(mozaik)
quruluşa malik olmaqla, polipeptid zəncirdə amin turşularını 
kodlaşdıran DNT molekulunun sahələri DNT-nin ekzonları, həmin xassələrdən 
məhrum olan digər sahələr 
(intronlar)
ilə növbələşir. Operonun hər birinin 
akseptor genləri yüksək spesifikliyə malik olmaqla, onların üzərinə yalnız 
müəyyən zülalların molekulları, həmçinin quruluş genlərinin fəallaşmasını dəf 
edən repressor-zülal, replikasiyanı və transkripsiyanı təmin edən fermentativ 

---

157 
zülallar birləşə bilər. Canlı aləmin genomalarının ümumi DNT-sində quruluş və 
akseptor genlər 15-98% təşkil edir, onların qalan hissəsi isə 
«artıq qalan»
DNT 
adalınr və onlar bitkilərin genomunda daha çox olur, eyni nukletoidlərin təkrarən 
növbələşməsi ilə səciyyələnir.
Heyvanlarda interferon, qlobulin və immunoqlobulin kimi xüsusi 
əhəmiyyətə malik olan zülalların molekullarını kodlaşdıran quruluş genlərinin 
təkrarları 
da mövcuddur. Lakin həmin təkrar genlərin bəziləri öz fəaliyyəti 
prosesində nukleotidlərin əlavə olunması, yaxud tamamilə itməsi nəticəsində m-
RNT sintez edə bilmir və 
«yalançı genlər-psevdogenlər»
adlanır. DNT-nin 
təkrar olunan quruluş genləri arasında r-RNT və n-RNT-nin sintezini 
kodlaşdıran genlər daha üstünlük təşkil etməklə onların sayı qurbağanın haploid 
genomunda n-RNT-nin 8000, toyuğun genomunda – 100, drozofilin genomunda 
isə-130-a 
qədərdir. 
Eukariotlarda 
DNT-nin 
tərkibindəki 
xromosomun 
heteroxromatin hissələrinin sentromerə yaxın sahələrində yerləşən çoxlu sayda 
təkrar olunan və satellit DNT adlanan nukleotidlər bir neçə cüt nukleotidlərin 
təkrarından ibarətdir. Hind (dəniz) donuzlarında onlar 6cüt (3 cüt SQ və 3 cüt 
TA, AQ və AT), siçanlarda da həmçinin eyni miqdar (5 cüt AT və 1 cüt SQ) 
nukleotidən təşkil olunub. Qeyd olunan məlumatlar alimlər tərəfindən 
sistemləşdirilərək müasir gen nəzəriyyəsinin əsas müddəaları aşkar edilmişdir 
(C.Ə.Nəcəfov və b., 2010): 
1.
Hər bir gen xromosomda müəyyən sahəni (lokusu) tutur. 
2.
Gen (siston) müəyyən nukleotid ardıcıllığına malik olmaqla, DNT 
molekulunun bir hissəsi və irsi məlumatın funksional vahididir. Müxtəlif 
genlərin tərkibinə daxil olan nukleotidlərin sayı ayrı-ayrı genlərdə bir-birindən 
fərqli olur. 
3.
Gen daxilində rekombinasiyalar (rekonlarda) baş verə bilər.