Fяxrяddиn mustafayev

Kənd təsərrüfatı heyvanları və quĢlarında təsərrüfatca dəyərli əlamətlərin irsiliyi 
(T.M.Turabov, 1997)
 
 
Əlamətlər 
h
2 
Əlamətlər 
h
2 
1. İri buynuzlu qaramal
Sağım
Süddə yağlılıq 
Süd yağı 
Süddə quru maddə 
Süddə zülal 
Laktasiyanın sabitliyi 
Laktasiya müddəti 
Ətin keyfiyyəti 
0,0-0,67 
0,18-0,88 
0,0-0,78 
0,6-0,78 
0,4-0,56 
0,1-0,30 
0,19-0,26 
0,16-0,73 
2.Camış
Sağım
Südün yağlılığı 
Doğumlar arası dövr 
Laktasiya müddəti 
Canlı kütlə 
Qurutma dövrü 
Qurutma dövrünün 
davamiyyəti 
Bala dövrünün davamiyyəti 
0,18-0,29 
0,20-0,26 
0,17-0,54 
0,13-0,21 
0,17-0,25 
0,12-0,21 
0,5-0,60 
0,22-0,50 
3. Donuz 
150-180 günlükdə canlı kütlə 
Gövdənin uzunluğu 
Budun böyüklüyü və forması 
Piyin qalınlığı 
Balavermə qabiliyyəti 
0,2 
0,3 
0,6 
0,4-0,6 
0,14-0,2 
4. Qoyun 
Çirkli yun qırxımı 
Təmiz yun qırxımı 
Yunun uzunluğu 
Yunun sıxlığı 
Yunun qalınlığı 
Sağım 
Canlı kütlə 
Balavermə qabiliyyəti 
0,3-0,5 
0,5-0,7 
0,4-0,55 
0,3-0,4 
0,4-0,5 
0,2-0,5 
0,35-0,4 
0,11 
5.
 
Toyuq 
Yumurta vermə qabiliyyəti 
Yumurtanın çəkisi 
Yumurta zülalılının çəkisi 
Yumurta qabığının qalınlığı 
0,11-0,35 
0,3-0,7 
0,2-0,6 
0,10-0,30 

---

165 
Yumurta vermə yaşı 
0,12-0,50 
4.2. DəyiĢkənliyin növləri, genetik aspektləri
və öyrənilmə üsulları. 
 
 
Dəyişkənlik bütün canlı orqanizmlərə məxsus olan əsas parametr olmaqla, 
yeni məhsuldar heyvan, quş cinslərinin, bitki sortlarının yetişdirilməsi və 
mikroorqanizm ştammlarının alınması üçün səmərəli üsul sayılmaqla onun 
mutasiya, kombinasiya, korrelyasiya və modifikasiya dəyişkənliyi kimi növləri 
vardır. 
Mutasiya (mutasion) dəyişkənliyi
. Mutasiya prosesi irsiyyət dəyişkənliyinin 
ən əsas və ilkin mənbəyi hesab olunmaqla təkamülün başlıca amilidir. Mutasiya 
nəticəsində yeni nəsillərdə onların valideynlərində əvvəllər mövcud olmayan 
yeni əlamət və xassələr müşahidə olunur. Canlı aləmdə endogen-daxili və 
ekzogen-xarici amillərin təsiri nəticəsində baş verən irsiyyət dəyişkənliyi, yaxud 
yaranan yeni irsiyyət forması 
mutasiya
adlanır. Bu proses DNT və xromosom 
kariotiplərinin quruluşunda baş verən kəskin dəyişikliklərin yaranması 
nəticəsində olur, həm hüceyrənin quruluşunda, həm də onun komponentlərinə 
çox neqativ təsir göstərir.
Mutasiya,
mahiyyətcə DNT-nin və kariotipin 
quruluşunda baş verən dəyişkənlikdən ibarət olmaqla, ilk dəfə botanik Hüqo de 
Friz tərəfindən bitkilərdə qəflətən baş verən dəyişikliklər zamanı müşahidə 
olunmuş, sonralar isə S.Korjinski, N.Timofeyev, A. Serebrovski N.Dubinin, 
M.Lobaşov və b. tərəfindən daha ətraflı öyrənilmişdir. Heyvanlarda mutasiyalar 
müəyyən ardıcıllıq və sürətlə baş verir və 
mutagenez
adlanır. Təbii şəraitdə baş 
verən mutagenez prosesi 
spontan
, süni yolla yaranan isə 
induksiya
mütasiyası 
adlanır və hər iki halda həm generativ, həm də somatik hüceyrələrdə müşahidə 
edilir. Cinsiyyət (generativ) hüceyrələrində yaranan mutasiyalar gələcək 
nəsillərə verildiyi halda, somatik mutasiyalar qeyri-irsi olur, yalnız mutant 
heyvanın özünün əlamətlərinə təsir göstərir. Mutasiyanın iki tipi –