Fяxrяddиn mustafayev

Tam korrelyasiya
zamanı dəyişilən əlamətlər mütənasib olur (hər ikisi ya 
artır, ya da azalır), natamam korrelyasiyada isə əksinə bir əlamət digər əlamətə 
görə qeyri-mütənasib formada dəyişilir və mütənasiblik pozulur: 
Korrelyasiya 
Müsbət mənfi 
 
tam natamam tam natamam 
 
Korrelyasiya əmsalı o-dan 1-ə qədər mənfi, yaxud müsbət ola bilər. Əgər 
əlaqə müsbət olarsa əmsal da + işarəsi ilə, – mənfi olduqda isə – işarəsi ilə ifadə 
olunur. Heyvanlarda keyfiyyət əlamətləri və onların irsən keçməsi 
N.İ.Vavilovun homoloji sıralar qanuna əsasən öyrənilməklə yalnız iqtisadi 
əhəmiyyət kəsb etdikdə qiymətli sayılır. Qan qrupu sistemlərinin irsən keçməsi 
bəzi kəmiyyət əlamətləri (süd, canlı kütlə, yun, yumurta və s.) ilə qarşılıqlı 
vəhdət təşkil edir. Son zamanlar alimlər müəyyən etmişlər ki, heyvanların qan 
qrupu sistemi ilə zülal polimorfizmi, eləcə də məhsuldarlıqla yaşama müddəti 
arasında böyük korrelyasiya əlaqəsi vardır. Həmin yeni korrelyasiya əlaqəsi 
forması zülal və immunoloji polimorfizm arasında olan genetik əlaqələrdən 
ibarətdir. Kəmiyyət əlamətləri kənd təsərrüfatı heyvanları və quşlarının ən 
dəyərli, qiymətli və təsərrüfat əhəmiyyətli göstəriciləri olmaqla onların genetik 
xarakter daşıması və irsən keçməsi Q.Mendelin qanunlarına əsaslanır və Hüqo 
de-Frizin göstərdiyi kimi həm də yeni mutasiyaların baş verməsinə zəmin 
yaradır. Heyvanlarda təsərrüfat əhəmiyyətli kəmiyyət əlamətlərinin irsən 
keçməsi bəzi irsi (genotipdən) və qeyri – irsi (fenotipdən) amillərdən asılı 
xarakter daşıyır. İrsi əlamətlərin nəslə keçmə dərəcəsi (
irsən keçmə, yaxud 
irsilik əmsalı)
h
2 
ilə ifadə olunur, faizlə ölçülür və Raytın təklif etdiyi düsturla 
hesablanır: 
1.
h
2
=2rx Q ; 2. h
2
= 2Rx Q
A A 
Burada: h-irsi əlamətin nəslə keçmə dərəcəsini, r-korrelyativ əlaqəni, A-
yaxşı və pis qrup heyvanların orta göstəricisini, Q-isə onlardan alınan nəslin orta 
göstəricisini ifadə edir. Heyvandarlıqda aparılan seleksiya işlərinin rasional 
olması üçün başlıca olaraq təsərrüfat əhəmiyyətli fizioloji və məhsuldarlıq 
əlamətlərinə daha üstünlük və önəmli yer verilir 
(cədvəl 14)
. 
 

---

164 
 
Cədvəl 14.