genetik kod (irsiyyət kodu) adlanır. Genetik kod ilk
dəfə olaraq M.Mirenberq, C.Matten, S.Oçoa və A.Korana və b. (1961-1964)
tərəfindən çox geniş və ətraflı surətdə öyrənilmiş və açıqlanmışdır. Onlar tətbiqi
üsuldan istifadə edərək m-RNT-nin kodonlarında amin turşularının yerinə
nəzarət edən nukleotidlərin ardıcıllığını müəyyənləndirərək
kod lüğətini tərtib
etmişlər. Həmin kod lüğətinə amin turşularını kodlaşdıran 61 triplet və
terminasiya siqnalları olan 3 kodon aid olmaqla, cədvəl formasında tərtib
edilmişdir. Genetik kod anadangəlmə, əksəriyyəti 2, 3, 4 tripletlə, 3 amin turşusu
– arginin, leysin, serin, 6 müxtəlif kodlarla, triptofan və metionin isə yalnız bir
kodla kodlaşdırılır. Hazırda heyvan hüceyrələrində 50, bakteriya hüceyrələrində
isə 30-40 nRNT olması aşkarlanmışdır.
Orqanizmin bütün zülalları 20 tip amin turşularının müəyyən ardıcıllıqla
birləşməsi nəticəsində yaranır. DNT və RNT-nin polinukleotid zəncirində
ardıcıllıqla yerləşən hər 3 müxtəlif mononukleotid
triplet (üçlük), yaxud
kodon adlanır və onların hər üçü zülalın sintezi prosesində fəal iştirak edir
(cədvəl 11) . Hər
bir kodon 3 nukleotidin təsadüfən qruplaşması nəticəsində
1-ci olaraq asparagin , 2-
ci yerdə –
alanin , 3-cü yerdə –
prolin, 4-cü yerdə isə –
fenilalanin turşusu
yerləşdiyi üçün onları kodlaşdıran tripletləri ardıcıllıqla belə yazılır: asparagin –
QAU, alanin – QSU, prolin – SSU və fenilalanin – UUU. Hər triplet bir məlumat
vahidini-kodonu (kodu) ifadə edir.
148
Cədvəl 11. Genetik kod (M.Babayev, M.Məcidov, 2006)
