Fяxrяddиn mustafayev

DəyiĢkənliyin öyrənilmə üsulları. 
Dəyişkənliyin öyrənilməsi üçün 
variasion statistika, kəmiyyət və keyfiyyət əlamətləri, seçmə məcmuu və s. 
üsullarından istifadə edilir. 
Variasion (variasiya) statistika (biometriya, bioloji 
statistika)
biologiyada riyazi üsullardan istifadə olunmasına əsaslanmaqla onun 
əsas mövzusunu bioloji obyketlərin qrupları təşkil edir. Müəyyən bioloji 
obyektlər qrupu məcmu-cəm hesab olunur. Məsələn, üzərində təcrübə aparılan 
heyvanların cinsi, sürüsü, müəyyən törədicinin xətləri, ailəsi, dişi fərdləri, 
onların qanında eritrosit və leykositlərin miqdarı məcmunu təşkil edir. Məcmu 
vahidlərdən və üzvlərdən ibarət olur. Qoyun sürüsü üçün 
hər bir baş qoyun 
vahid
hesab olunur. Cəmə daxil olan vahidlərin miqdarı 
cəm obyekti
adlanır və n 
hərfi ilə işarə edilir. Cəmin vahidi müəyyən əlamətlərlə (inəklərdə süd 
məhsuldarlığı, südün yağlılıq faizi, süddə kazeinin – süd zülalının, şəkərin-
laktozanın miqdarı, diri kütlə, buynuzun olub olmaması, qanda eritrositlərin və 
hemoqlobinin miqdarı və s.) xarakterizə edilir. Müəyyən müşahidələr və 
ölçülərin miqdarı da cəm sayılır. Öyrənilən hər hansı bir əlamətin cəmi variant 
adlanmaqla v
1
; v
2
; v
3
…, ümumi halda isə vi (burada i – variantın sıra nömrəsini 
göstərir) ilə işarə olunur. Tutaq ki, 3 baş inəyin birinci laktasiyada süd 
məhsuldarlığı müvafiq olaraq 40, 43, 39 olmuşdur. Bunlar variantlar olmaqla v
1
= 40, v
2
= 43, v
3
= 39 təşkil edir. Ayrı-ayrı variantlar arasındakı fərq 
dəyiĢkənlik
, yaxud 
variasiya
adlanır. Variantlar arasındakı fərq miqdar və 
keyfiyyət əlamətlərinə əsasən hesablanır. Miqdar əlamətləri (antitellərin titri, 
diri kütlə, ət, süd, yumurta məhsuldarlığı və s.) ölçülür, hesablanır və rəqəmlərlə 
ifadə edilir. Keyfiyyət göstəriciləri isə sözlərlə (rəngi qaradır, ağdır, sarıdır, 
qırmızıdır, qara-aladır və s.) qeyd olunur. İki fərqli variant alternativ formada 
(heyvanın cinsiyyəti erkək və ya dişidir, heyvan buynuzlu və ya buynuzsuzdur, 

---

171 
xəstə və ya sağlamdır) şərh edilir. Əlamətlərin miqdar və keyfiyyətinə görə 
bölünməsi həmin göstəricilərə əsasən fərqləndirilir. Miqdar dəyişkənliyinin iki 
tipi –