Fяxrяddиn mustafayev

trisomiya
və 
monosimiya
prosesləri müşahidə edilir. 
Validenylərin cinsi hüceyrələrində baş verən mutasiya trisom və monosom 
embrionların doğulmasına səbəb olur. Somatik mutasiyalar kateqoriyasına 
 
mozaisizm 
yaxud 
miksoploidiya
, həmçinin 
ximerizm
aiddir. Mozaisizm 
orqanizmdə iki və ya daha çox normal, yaxud anomal xromosom dəsti olan 
hüceyrə klonlarının əmələ gəlməsi zamanı baş verir. 
Spontan mutagenezin səbəb və amilləri
. Spontan mutasiya orqanizmin 
genotipi, yaşı, fizioloji xüsusiyyətləri, təbii radiasiya fonu, ətraf mühitin 
temperaturu və s. amillərdən asılı olaraq baş verir. Heyvanlarda gen və 
xromosom mutasiyasına səbəb olan süni mutagenez isə mutagen (mutasiya 
törədən) amillərin təsirindən yaranmaqla üç sinfə – fiziki, kimyəvi və bioloji 
sinfə bölünür. 

---

168 
Fiziki mutagenlərə 
– ionlaşdırıcı radioaktiv şüalanma, ultrabənövşəyi 
şüalar, yüksək temperatur, qlobal iqlim anomaliyaları, təbii fəlakətlər və s. 
aiddir. İonlaşdırıcı şüalara rentgen və ϒ(qamma) – şüaları, β (beta) – 
hissəcikləri, protonlar, neytronlar və s. aiddir. Hüceyrələrin şüalanması 
nəticəsində hidrogen atomunun (H) və hidroksil qrupunun (OH) sərbəst 
radikalları ayrılaraq, dərhal yeni birləşmələr, o cümlədən hidrogen peroksid 
(H
2
O
2
) əmələ gətirir. DNT molekulu və kariotipdə əmələ gələn həmin 
birləşmələr hüceyrənin genetik aparatının funksiyalarının dəyişilməsinə, 
xromosom aberrasiyalarına və nöqtəvari mutasiyanın əmələ gəlməsinə zəmin 
yaradır. İonlaşdırıcı (radioaktiv) şüalanmanın təsirindən xromosomların quruluşu 
kəskin dəyişilərək gen mutasiyası törədir. Radioaktiv şüalanma nəticəsində 
somatik hüceyrələrin bölünməsi prosesinin pozulması nəticəsində orqanizmdə 
yaman keyfiyyətli şiş törəmələri və ölüm baş verir. Radiasiyanın əsas mənbəyi 
isə atom və hidrogen bombalarının, reaktorlarının, generatorlarının partlaması, 
texnogen qəzalar və s. sayılır.