Fяxrяddиn mustafayev

əlamətlərin irsi elementlərini
hərflərlə işarə edərək 
onları 
«nəslin yaddaşı» (müasir terminologiyaya görə genlər) 
adlandırmışdır. 
Əlamətlərin paylanmasının öyrənilməsi üçün çarpazlaşmanın sxemi tərtib 
olunur. Bu zaman çarpazlaşma vurma işarəsi (X) ilə işarə olunaraq 
valideyinlərin arasında qoyulur. Sxem tərtib edilərkən 
qadın (dişi) cinsi
– 
V 
(Venera planetinin simvolu), kişi (erkək) cinsi– M (Mars planetinin simvolu), 
valideyin formaları isə – P (parents-valideyinlər)
hərfi ilə işarə olunur. 
Valideyn formalarının çarpazlaşmasından alınan törəmə 
hibrid adlanır və F 
(Filii-nəsil, övlad, törəmə)
hərfi ilə işarə olunmaqla onun aşağı hissəsində hansı 
nəslə mənsub olması göstərilir. Məsələn, F
1
-birinci nəslin, F
2
– ikinci nəslin, F
3
– 
üçüncü nəslin və s. törəməsini – hibridini göstərir. 
İrsiyyətin mahiyyətini xarakterizə edən başlıca üsullardan biri də 
hibridləş-
dirmə-çarpazlaşdırma
üsulu hesab edilir və onun 4 növü – monohibrid, dihibrid, 
trihibrid və polihibrid– ayırd olunur. Fərdlərdə hər hansı bir genetik əlamətə 
görə aparılan çarpazlaşdırma 
monohibrid
, 2 əlamətə görə aparılan – 
dihibrid
, 3 
əlamətə görə aparılan-
trhibrid
, 4 əlamətə görə aparılan-tetrahibrid və çoxlu 
sayda əlamətlərə görə aparılan isə
polihibrid
çarpazlaşdırma adlanır. Müxtəlif 
fenotipə malik olan fərdlərin nisbəti əlamətlərin sərbəst paylanması qanununa 
əsasən aşağıdakı kimi olur: 
1.
Monohibrid çarpazlaşdırmada – 3:1; 
2.
Dihibrid çarpazlaşdırmada – (3:1)
2
=9:3:3:1; 
3.
Trihibrid çarpazlaşdırmada – (3:1)
3
=27:9:9:9:3:3:3:1; 
4.
Polihibrid çarpazlaşdırmada – (3:1)
4
Q.Mendel müəyyən etmişdir ki, çarpazlaşdırmada irsiyyətin nəslə keçməsi 
statistika qanununa əsasən baş verir: 
1. Monohibrid çarpazlaşdırmada – (3A:1a)=(3:1)
1
; 
2. Dihibrid çarpazlaşdırmada – (3A:1a).(3B:1b) =(3:1)
2
=9:3:3:1; 
3. Trihibrid 
çarpazlaşdırmada 
– 
(3A:1a).(3B:1b).(3C:1C)
3
=
=27:9:9:9:3:3:3:1; 
4. Tetrahibrid çarpazlaşdırmada – (3A:1a).(3B:1b).(3D:10)=(3:1)
4