Fяxrяddиn mustafayev

Şəkil 28. 
İki cüt genin qarşılıqlı təsiri nəticəsində toyuqlarda rəngin irsiliyi 
(epistaz):
 
 
1 – rəngi yatırdır;
i – rəngi yatırtmır; 
C 
– 
piqmentin olması; 
c – piqmentin olmaması 
(R.Quliyev, K.Əliyeva 2002) 
Ağ toyuqların pipikləri yarpaqvarı (sadə) olur. Ağ viandont cinsinin pipiyi 
gülvari və bəzi cinslərin pipikləri isə noxudvari olur. Pipiklərin gülvariliyi şərti 
olaraq 
A 
ilə noxudvarilik əlaməti 
B 
ilə işarə edilir. Lakin çarpazlaşdırma 
sayəsində bu iki gen bir orqanizmə düşdükdə onların qarşılıqlı təsirindən yeni 
əlamət – qozvarı pipik meydana gəlir. İki cüt qeyri-allel resessiv genin 
aabb 
qarşılıqlı təsiri sayəsində isə yeni yarpaqvari (sadə) pipik əmələ gəlir. Beləliklə, 
9/16 hissə qozvarı, 3/16 hissə gülvari, 3/16 hissə noxudvari, 1/16 hissə isə 
yarpaqvari quruluşa malik pipiklər əmələ gəlir 
(Ģəkil 29)
. Başqa bir misal – 
drozofil milçəyində gözün rənginin irsiliyi ola bilər. Gözün rəngi qəhvəyı və 

---

201 
açıq-qırmızı olan drozofıl milçəyi mövcuddur. Hər iki rəng tünd qırmızı (vəhşi 
forma) rəngə görə resessivdir. Qəhvəyi və açıq-qırmızı gözlü milçəkləri 
çarpazlaşdırdıqda bütün milçəklər Fı-də tünd qırmızı rəngə malik olacaq. Belə 
milçəkləri bir-biri ilə çarpazlaşdırdıqda F
2
-də dörd fenotipik sinif üzrə: 9/16-tünd 
qırmızı; 3/16 – açıq qırmızı; 3/16-qəhvəyi və 1/16 hissə ağ göz nisbətdə 
parçalanma gedəcək. Gözün rənginin irsiliyində əlamətlərin belə parçalanması 
iki komplementar genin sərbəst təsirini göstərir. Əgər qəhvəyi gözlü milçəklərin 
genotipini şərti olaraq 
AAbb, 
açıq qırmızı gözlülüyü – 
aaBB, 
tünd qırmızı 
gözlülüyü
-AaBb 
və ağ gözlülüyü-aabb ilə işarə etsək, F
2
-də fenotipik radikalları 
belə göstərmək olar: 
A-B-(9/1/16), A-bb 
(3/16), 
aa-B-(3/16) 
və 
aabb-(1/16). 
Bu 
zaman F
2
-də parçalanma, dihibrid çarpazlaşmada olduğu kimi, əlamətlərin 
sərbəst paylanması qanununa tam uyğun gəlir. Bu parçalanmanın biokimyəvi 
təbiəti aşağıdakı kimi izah olunur. Drozofil milçəklərində gözün normal rəngi 
əsasən 3 piqmentlə müəyyən edilir (qırmızı, qəhvəyi və sarı). Resessiv 
a 
geni 
homoziqot vəziyyətdə qonur piqmentin əmələ gəlməsinin qarşısını alır və 
nəticədə açıq qırmızı göz alınır. Tükün rənginin irsiyyətdən asılı olaraq 
dəyişilməsi əlamətlərin nəslə ötürülməsinə bariz misaldır