G. A. Abbasbəyli, V. Q. Qlıcov, M. X. lyasova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Nəticə: Duz məhlulunun sıxlığının təyini metodunun dəqiqliyini qiymətləndirmək. 49 LABORATOR YA Ş № 12 ŞƏ KƏR N KEYF YYƏT N N ORQANOLEPT K Q YMƏTLƏND R LMƏS ş in məqsədi: Orqanoleptik keyfiyyətlərə görə şəkərin keyfiyyət analizini aparmaq; normativ sənədləri öyrənmək və keyfiyyət haqqında nəticə vermək. Material və avadanlıqlar: 4 –cü sinif kvadrant labora- toriya tərəzisi; 0-50ºС ölçü diapazonuna malik şüşə termometr; 250sm 3 tutumlu kimyəvi stəkan; şüşə çubuq; cilalanmış tıxaca malik şüşə banka; çay qaşığı. Təyinetmə texnikası Xarici görünüşün təyini: Şəkər nümunəsini 1sm-dən çox olmayan qalınlıqda ağ kağız üzərinə səpir və güclü işıqda vizual olaraq xarici görünüşü təyin edirlər: rəng, səpələnmə qabiliyyəti (dənəvərlik). yin təyini. Təmiz şüşə bankaya, onun ¾ -ü qədər şəkər və ya onun sulu məhlulunu tökürlər. Bankanın ağzını bağlayır və laboratoriyada 20±2ºС temperaturda 1 saat ərzində saxlayır- lar. yi qapağı açdıqdan dərhal sonra, bankanın ağız kənarında təyin edirlər. Əgər kənar iy aşkar olunarsa, nümunənin dadını yoxlamamaq olar. 50 Şə kər məhlulunun saflığının və dadının təyini. 10,0q şə kər nümunəsini hamar şəffaf divarlı stəkanda 70±10ºС tem- peratura malik 100sm 3 distillə suyunda həll edir və şüşə çu- buqla qarışdırırlar. Məhlulun şəffaflığını ondan keçən işığa ə sasən təyin edirlər. Soyudulmuş şəkər məhlulundan 1 çay qaşığı götürüb dadına görə dequstasiya edirlər. Нятижяляри ашаьыдакы жядвяля дахил едирляр. Эюстярижи Йарымгруплара эюря эюстярижилярин характеристикасы 1 2 3 4 Рянэ Ий Дад Xırçıltılılıq Məhlulun təmizliyi Nəticə: Müxtəlif növ şəkərlərin keyfiyyətini orqanoleptik qiymət- ləndirmək . LABORATORIYA IŞI № 13 ŞƏ KƏR N NORMAT V SƏNƏDLƏRDƏ NƏZƏRDƏ TUTULMUŞ F Z K -K MYƏV GÖSTƏR C LƏRƏ GÖRƏ Q YMƏTLƏND R LMƏS ş in məqsədi: Fiziki-kimyəvi göstəricilərə görə şəkərin keyfiyyətinin müqayisəli analizini aparmaq; normativ sənədləri öyrənmək və keyfiyyət haqqında yekun vermək. Material və avadanlıqlar: 4-cü sinif kvadrant labora- toriya tərəzisi, 2-ci sinif laboratoriya tərəzisi, СЭШ-3M mar- kalı quruducu şkaf, 100sm 3 tutumlu ölçü kolbası, şüşə qıf, pol- 51 yarimetrik küvet, kolorimetr, su hamamı, fotometr və ya foto- elektrokolorimetr, şüşə və membran süzgəc, süzgəc kağızı. Təyinetmə texnikası Nəmliyin miqdarının təyini. Hər biri 20-30q olan iki şə kər nümunəsini, əvvəlcədən qurudulmuş və ±0,001q dəqiq- liklə çəkilmiş büksə yerləşdirirlər. Büksdəki şəkər layının qalınlığı 10mm-dən çox olmamalıdır. Qurutmanı quruducu ş kafda 105±1°C temperaturda 3 saat ərzində aparırlar. Quru- dulmuş büksləri qapaqla bağlayır, soyutmaq üçün eksikatora yerləşdirir və ±0,001q dəqiqliklə çəkirlər. Nəmliyin miqdarı W= 100 2 1 ⋅ − m m m (13.1) burada, m 1 , m 2 - büksün nümunə ilə birlikdə qurutmadan əvvəl və sonrakı kütləsi, q; m - nümunənin kütləsi, q. Yekun nəticə kimi iki paralel təyinetmənin orta qiyməti götürülür. Saxarozanın miqdarının polyarimetrik metodla tə- yini. 26,000±0,001q şəkər nümunəsini isti distillə olunmuş suda həll edir və onu qıfın köməyilə 100 sm 3 tutumlu quru ölçü kolbasına keçirirlər. Kolbanı yüngülcə silkələməklə şəkəri həll edirlər. Kolbaya distillə suyu tökülür, lakin nəzarət etmək la- zımdır ki, su cızığa 20 mm qalmışa qədər olsun. 20,0±0,1°C temperatur almaq üçün kolbanı məhlulla birlikdə 15 dəqiqəlik termostata yerləşdirilər, sonra məhlulu distillə suyu ilə cızığa çatdırır, ağzını saat şüşəsi ilə bağlayır və 30 dəq. saxlayırlar. Sonra kolbanı təmiz quru tıxacla bağlayır və içindəkini yün- gülcə silkələməklə qarışdırırlar. Lazım gəldikdə məhlulu ikiqat süzgəclə filtrləyirlər. 200mm uzunluqlu polyarimetrik küveti filtrlənmiş məhlulla yaxalayır və elə doldururlar ki, hava qabar- cıqları əmələ gəlməsin, ağzını şüşə ilə bağlayırlar. 52 Polyarimetrik küvet məhlulla birlikdə saxarimetrin kamerasına yerləşdirilir və 20,0±0,1°C temperaturda 5 ölçmə aparılır, orta qiymət tapılır. Saxarozanın miqdarı ( % ) ( ) [ ] 20 1 − + = t k M M t sax (13.2) burada, M t - ölçmə temperaturunda saxarimetrin şkalasındakı hesablamanın orta qiyməti, k - düzəltmə əmsalı, pazlı kompen- satora malik saxarimetrdə k=0,000611, fırlanan kompensatorda k=0,000467; t - ölçmə zamanı məhlulun temperaturu, °C; 20 - normal şəraitdə havanın temperaturu, °C. Saxarozanın quru maddəyə görə miqdarı sax sax QM sax W M M 100 100 ⋅ = (13.3) burada, W sax - şəkərdə nəmliyin muqdarı, %. Yekun nəticə kimi iki paralel təyinetmənin orta qiyməti götürülür. Şə kər tozunun rənginin fotometrik təyini. Fotometrik metodla işıq filtri ilə buraxılan daha geniş spektr sahəsinin cisim tərəfindən udulma dərəcəsi ölçülür. Kolorimetrik metod- dan fərqli olaraq, bu metod obyektivdir. Fotometrin köməyi ilə şəkər tozunun rəngini təyin edər- kən onu optik sıxlığın vahidləri ilə ifadə edirlər. Rəngi 100sm 3 məhlulda quru maddənin (QM) 100 hissəsinə şərti vahidlərlə ifadə edirlər. 100,0±0,1q şəkər nümunəsini 250sm 3 tutumlu kolbaya keçirir, üzərinə 100 sm 3 distillə suyu əlavə edir və kolbanı silkələməklə şəkəri həll edirlər. Distillə suyunun pH-ı 7,0±0,2 olmalıdır. Lazım gəldikdə lazımi PH-ı almaq üçün NaOH və ya HCl turşusundan istifadə olunur. Şə kərin tez həll olması üçün kolbanı 50°C temperatura malik su hamamına yerləşdirirlər. Həllolma müddəti 30 dəq- 53 dən artıq olmalıdır. Məhlulu 20°C-dək soyudur və vakuum altında membran və ya şüşə filtrlə filtrləyirlər. Refraktometrin köməyilə filtrlənmiş məhluldakı quru maddələrin miqdarını təyin edir və şəkər məhlulunun sıxlığına vururlar. Şə kər məhlulunun optik sıxlığını 450±5nm dalğa uzun- luğunda fotometrdə təyin edilər. Küvetin uzunluğunu elə he- sabla götürürlər ki, cihazın göstəricisi 0,12-0,9 oprik sıxlığı hədlərində olsun (L=30-50mm). Rəng optik sıxlığln vahidi ilə ifadə olunur: L M D R M QM s ρ . 420 100 1000 ⋅ ⋅ = (13.4) burada, s D 420 - şəkər məhlulunun fotometrdə alınmış optik sıxlığı (3 ölçmənin orta arifmetrik qiyməti); M QM.M - məhlul- dakı quru maddələrin miqdarı, %; ρ - şəkər məhlulunun sıxlığı, q/sm 3 ; L - küvetin uzunluğu, sm. Nəticə: Tədqiq olunan şəkər nümunələrinin key- fiyyətini qiymətləndirmək. LABORATOR YA Ş № 14 YAĞLI MƏHSULLARIN KEYF YYƏT N N ORQANOLEPT K Q YMƏTLƏND R LMƏS ş in məqsədi: Yağlı məhsulların orqanoleptik göstərici- lərinin təyini metodlarını öyrənmək və onların keyfiyyətini qiymətləndirmək. Material və avadanlıqlar: Su hamamı; 0-50ºC ölçmə diapazonuna malik mayeli şüşə termometr; 100sm 3 tutumlu ölçü silindri; bıçaq. 54 Təyinetmə texnikası Bərk marqarin və piylərin rənginin təyini. Bərk mar- qarin və ya piylərin rəngini məhsulun 18±1ºC temperaturunda kəsiyə baxmaqla təyin edirlər. Bərk marqarin və piylərin dad və iyinin təyini. Dad və iyi məhsulu 20-30san. ərzində udmadan çeynəmək yolu ilə təyin edirlər. Dequstasiya prosesində məhsulun temperaturu 18±1ºC olmalıdır. Bərk marqarin və ya piyin konsistensiyasının təyini. 18±1ºC temperatura malik məhsulu 3 yerdən kəsib, onun və- ziyyətini, formasını və kəsik səthini nəzərdən keçirirlər. Konsistensiyanı kəsməyə sərf olunan güclə, strukturun dəyişmə və ya saxlanmasına, həmçinin kəsikdə nəmliyin olub olma- masına görə təyin edirlər. Bitki yağının şəffaflığının təyini. Təyinetmədən əvvəl yağ nümunəsini yaxşıca qarışdırırlar. Əgər yağ soyudulmuşsa, onda onu su hamamında 30dəq. ərzində 50ºC-dək qızdırır, son- ra isə 20ºC-dək yavaş-yavaş soyudur və qarışdırırlar. Silindrə 100sm 3 yağ tökür və 24 saat ərzində 20ºC temperaturda sakit buraxırlar. Sonra yağa ağ fonda içərisindən keçən və əks olunan işıqda baxırlar. Əgər yağ bulanıq deyilsə şəffaf hesab olunur. nək yağının keyfiyyətinin orqanoleptik göstərici- lərinin təyini. Məhsulun analizini 12±2ºC temperaturda apa- rırlar. Əridilmiş yağın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində mübahisə yaranarsa, onda onun dad və iyini 36±2ºC tempe- raturda əridilmiş halda təyin edirlər. Yağın keyfiyyətinin orqanoleptik göstəricisi, qablaş- dırılması və markirovkası 20 ballıq şkala ilə qiymətləndirilir. Dad və iyin qiyməti nəzərə alınmaqla, ümumi bal qiymətindən asılı olaraq, inək yağının sortu müəyyənləşdirilir. Ə la sorta 13-dən çox bal qiymət alan yağ daxildir. Eyni 55 zamanda nəzərə almaq lazımdır ki, burada dad və iyin payına 6 baldan çox düşür. Birinci sorta 6-12 balla qiymətləndirilmiş yağ daxildir, bu zaman dad və iy 2 baldan az qiymətləndiril- məməlidir. Нятижяляри ашаьыдакы жядвяля дахил едирляр. Эюстярижи Йарымгруплара эюря эюстярижилярин характеристикасы 1 2 3 4 Рянэ Ий Дад Şə ffaflıq (bitki yağı üçün) Konsistensiyalılıq (inək yağı və marqarin üçün) 20 ballı sistem üzrə qiymətləndirmə Nəticə: Yağlı maddələrin tədqiq olunan nümunələrinin orqano- leptik göstəricilərə görə keyfiyyətini qiymətləndirmək və onların normativ sənədlərə uyğun gəlib-gəlməməsini müəyyənləşdirmək. LABORATOR YA Ş № 15 YAĞLI MƏHSULLARIN KEYF YYƏT N N NORMAT V SƏNƏDLƏRLƏ NƏZƏRDƏ TUTULMUŞ F Z K -K MYƏV GÖSTƏR C LƏRƏ GÖRƏ Q YMƏTLƏND R LMƏS 56 ş in məqsədi: Yağlı məhsulların fiziki-kimyəvi göstə- ricilərini və onların qiymətləndirmə metodlarını öyrənmək. Material və avadanlıqlar: 4-cü sinif kvadrant labo- ratoriya tərəzisi, 2-ci sinif laboratoriya tərəzisi, 100-200sm 3 tutumlu alüminium stəkan, 0-200°C ölçmə diapazonuna malik texniki şüşə termometr, saat şüşəsi, eksikator, 50 və ya 100sm 3 tutumlu konusvari kolba, titrləmə cihazı, mikrobüretka. Reaktivlər: 0,1mol/dm 3 konsentrasiyaya malik natrium hidroksid və kalium hidroksid məhlulu, 1küt.% konsentrasi- yaya malik fenolftaleinin (C 20 P 14 O 4 ) spirtli məhlulu, etanol (C 2 H 5 OH) və dietil efirinin 1:1 nisbətində hazırlanmış spirt-efir qarışığı, etanol və xloroform (CHCl 3 ) 1:1 nisbətində hazır- lanmış spirt-xloroform qarışığı. Təyinetmə texnikası Marqarində uçucu maddələr və nəmliyin miqda- rının təyini. 5,00±0,01q məhsul nümunəsini quru alüminium stəkanda çəkirlər. Sonra onu plitəyə qoyur və 160-180°C-dək qızdırırlar. Stəkandakı məhsulu fasiləsiz olaraq qarışdırırlar. Nəmliyin kənarlaşması saat şüşəsinin tərləməsi başa çatdıqda və yağın rənginin açıq qəhvəyiyədək dəyişməsi zamanı baş verir. Stəkandakı məhlulu 10 dəq. ərzində soyudur və çəkirlər. Analizin nəticəsini ikinci onluq rəqəmədək qeyd edirlər. Uçucu maddələrin və nəmliyin miqdarı: W= 100 2 1 ⋅ − m m m (15.1) burada, m 1, m 2 - qurutmadan əvvəl və sonra bükslərin nümunə ilə birlikdə çəkisi, q; m - nümunənin çəkisi, q. nək yağında nəmliyin miqdarının təyini. Analiz marqarində olduğu kimi aparılır. Kərə yağı nümunəsi 5q, ə rinmiş yağ nümunəsi isə 10q təşkil edir. 57 Günəbaxan yağında nəmliyin və uçucu maddələrin miqdarının təyini. Əvvəlcədən 100-105°C temperaturda 30 dəq. ərzində qurudulmuş, eksikatorda soyudulmuş və çəkilmiş stəkana 4-6q məhsul tökürlər. Stəkanı nümunə ilə birlikdə 100- 105°C temperaturda quruducu şkafda daimi kütləyədək quru- durlar. Tərəzidə birinci çəkməni qurutmadan sonra 20 dəq. ər- zində, növbətiləri isə 15dəq ərzində aparırlar. Uçucu maddələrin və nəmliyin miqdarını (15.1) for- muluna əsasən təyin edirlər. Marqarin və inək yağının turşuluğunun təyini. 5,00±0,01q yağlı məhsul nümunəsini konusvari kolbaya keçirir, su hamamında əriyənədək qızdırır, üzərinə 20sm 3 neytrallaş- dırılmış spirt-efir qarışığı əlavə edirlər. Qarışığa 5 damcı 1 küt.% konsentrasiyaya malik fenolftaleinin spirtli məhlulunu tökür və daimi qarışdırmaqla 0,1mol/ dm 3 konsentrasiyaya malik NaOH və ya KOH məhlulu ilə çəhrayi rəng əmələ gə- lənədək titrləyirlər. Yağlı məhsulun turşuluğu Kettstofer dərəcələrlə (°K) ifadə olunur. y y m VK K 10 = (15.2) burada, 10-100q yağlı məhsulun titrlənməsinə sərf olunan NaOH və ya KOH məhlulunun həcmini nəzərə alan əmsal; V - 0,1 mol/dm 3 konsentrasiyaya malik NaOH və ya KOH məhlu- lunun həcmi, sm 3 ; K - düzəltmə əmsalı; m y - yağlı məhsul nümunəsinin miqdarı, q. Günəbaxan yağının turşuluq rəqəminin təyini. Tur- ş uluq rəqəmi dedikdə 1q yağda sərbəst yağ turşuları və qələvi ilə titrlənən başqa maddələrin olmasını xarakterizə edən şərti kəmiyyət başa düşülür. Turşuluq rəqəmini neytrallaşmasına tələb olunan KOH-ın milliqramlarla miqdarı ilə ifadə edirlər. 58 3-5 q yağ nümunəsini konusvarı kolbaya keçirir, üzərinə 50sm 3 neytrallaşdırılmış spirt-xloroform qarışığı əlavə edir və qarışdırırlar. Əgər bu zaman yağ həll olmazsa onu su hamamında qızdırır və 15-20°C-dək soyudurlar. Daimi qarış- dırmaqla yağ məhlulunu tez bir zamanda 0,1 mol/dm 3 konsen- trasiyaya malik NaOH və ya KOH məhlulu ilə zəif çəhrayı rəng alınanadək titrləyirlər. Əgər yağın turşuluq rəqəmi 2mq KOH azdırsa, onda titrləmə üçün mikrobüretkadan istifadə olunur. Turşuluq rəqəmi (mq, KOH): yağ m V TR 611 , 5 = (15.3) burada, 5,611 - 1sm 3 məhlulda olan KOH-ın miqdarı, mq; V – titrləməyə sərf olunan NaOH və KOH-ın miqdarı, sm 3 ; m yağ - yağ nümunəsinin kütləsi, q. Nəticə: Müxtəlif növ və sort yağlı məhsulların keyfiyyətini qiymətləndirmək və onların normativ sənədlərlə uyğunluğunu öyrənmək. LABORATOR YA Ş № 16 YAĞLARIN NORMAT V SƏNƏDLƏRDƏ NƏZƏRDƏ TUTULMAYAN F Z K -K MYƏV GÖSTƏR C LƏRƏ GÖRƏ Q YMƏTLƏND R LMƏS Bu cür göstəricilərə nisbi sıxlıq, sınma göstəricisi, eks- traksiya olumuş yağın donma temperaturu və s. aiddir. Onları təyin etmək üçün sadə fiziki cihazlardan istifadə olunur. Bu cihazlarda aparılan tədqiqatların müddəti 10-20 dəq.-dən artıq olmur. Bu metodları ekspres metodlara aid edirlər. ş in məqsədi: Yağların əsas fiziki-kimyəvi göstərici- lərinin təyini metodlarının və müxtəlif yağların qiymətləndi- rilməsini aparmaq. 59 Material və avadanlıqlar: 2-ci sinif laboratoriya tərə- zisi; su hamamı; sınaq şüşəsi; 0-50°C diapazonuna malik ma- yeli şüşə termometr; refraktometr; ariometr və ya piknometr; su termostatı; 1000sm 3 tutumlu şüşə silindr; süzgəc kağızı. Təyinetmə texnikası Donma temperaturunun təyini: Yağın donma tempe- raturu dedikdə, elə temperatur başa düşülür ki, bu zaman çıxan kristallaşmanın gizli istiliyi müəyyən müddət temperaturun sonrakı düşməsinin qarşısını alsın və ya onun qalxmasına səbəb olsun. O əsasən yağların yağ turşusu və qliserid tərkibindən asılı olur və onların saflıq dərəcələri ilə xarakterizə olunur. Donma temperaturunu təyin etmək üçün tədqiq olunan yağı su hamamında əridir, filtrləyir və sınaq şüşəsinə tökürlər. Sonuncunu tıxacla bağlayıb, içərisinə termometr yerləşdirir və yağın ehtimal olunan donma temperaturundan 3-4°C aşağı daimi temperatura malik su hamamına qoyurlar. Temperaturun dəyişməsini hər dəqiqədən bir qeyd edirlər. Termometrin daimi və ya maksimal göstəricisi tədqiq olunan yağın donma temperaturu kimi qəbul olunur. Sınma göstəricisinin təyini: Sınma göstəricisi yağların kimyəvi tərkibini, saflığını və oksidləşmə dərəcəsini xarak- terizə edir. Sınma göstəricisini 20°C temperaturda, prizmaya 1- 2 damcı yağ tökməklə refraktometrdə təyin edirlər. Əgər təyinetmə 20°C-dən yuxarı və ya aşağı temperaturda aparır- larsa, onda sınma göstəricisini aşağıdakı kimi təyin edirlər. ( ) 00035 , 0 20 20 ⋅ − + = t n n t (16.1) burada, n 20 - 20°C-də sınma göstəricisi; n t - sınağın t tempera- turunda sınma göstəricisi; 0,00035 - temperaturun 1°C dəyiş- məsində sınma göstəricisinin düzəltmə əmsalı. 60 Nisbi sıxlığın təyini: Yağın nisbi sıxlığı oksigenin triqliserid molekullarında faiz miqdarından asılıdır. O yağda oksiturşuların artması ilə çoxalır və yağın sıxlığının eyni həcmə malik 20°C temperaturlu suyun sıxlığına olan nisbətilə ifadə olunur. Nisbi sıxlığı ariometr və piknometrin köməyilə təyin edirlər. Sıxlığın ariometr vasitəsilə təyini: Bitki yağını şüşə silindrə tökür, ariometri onun içinə salır və hesablamanı yuxarı meniskə görə aparırlar. Əgər təyinetmə 20°C-dən yuxarı və ya aşağı temperaturda aparılarsa, onda nisbi sıxlığı aşağıdakı for- mula ilə təyin edirlər. ( ) 20 0007 , 0 20 − + = t d d t (16.2) burada, d 20 - 20°C yağın nisbi sıxlığı; d t - təcrübənin t tempe- raturunda yağın nisbi sıxlığı; 0,0007 - temperaturun 1°C dəyişməsi zamanı nisbi sıxlığın dəyişmə sıxlığı. Sıxlığın piknometrin köməyi ilə təyini: Təmiz yuyulub, qurudulmuş piknometri 0,0001q dəqiqliklə çəkir, cızıqdan bir qədər yuxarı distillə suyu (20°C) ilə doldurur, tıxacla bağlayır və 30 dəq. su termostatına (suyun temperaturu 20°C) yerləş- dirirlər. 30 dəq.-dən sonra piknometri termostatdan çıxarmadan tıxacı açır, yuxarı meniskə əsasən suyun səviyyəsini təyin edirlər. Artıq suyu süzgəc kağızının köməyi ilə kənarlaşdırırlar. Bundan sonra piknometri tıxacla bağlayır, sudan çıxarır, süzgəc kağızı ilə qurulayır və tərəzidə çəkirlər. Boş və su ilə doldurulmuş piknometri 2-3 dəfə çəkir və orta qiyməti tapırlar. Bundan sonra suyu boşaldır, piknometri quruducu ş kafda qurudur və otaq temperaturunadək soyudurlar. Sonra piknometri bitki yağı ilə doldurur, 20°C temperatura çatdırır və çəkirlər. Yağın nisbi sıxlığı: |