Oliy nerv faoliyati va markaziy nerv sistemasi fiziologiyasi daslik
IV BOB. KATTA YARIM SHARLAR PO‘STLOG‘INING SHARTLI REFLEKTOR FAOLIYATI 4.1. Refleks tushunchasi Markaziy asab tizimi faoliyatining asosiy va o‗ziga xos belgisi reflektor aktlarni
yoki reflekslarni yuzaga chiqarishdir. I.P.Pavlov bu haqda quyidagilarni yozgan edi:
«Murakkab organizm hayotida refleks eng muhim va eng ko‗p uchraydigan asab
hodisasidir. Organizm qismlarining doimiy, to‗g‗ri va aniq o‗zaro nisbati va butun
organizmning tevarak-atrofdagi sharoitga munosabati refleks yordamida qaror
topadi».
Refleks — tashqi yoki ichki muhit o‗zgarganda reseptorlarning ta‘sirlanishiga
javoban organizmning markaziy asab tizimi yordamida ko‗rsatadigan qonuniy
reaksiyasidir. Reflekslar organizm biron faoliyatining maydonga kelishi yoki
to‗xtashida: mushaklarning qisqarishi yoki bo‗shashuvida, bezlar sekresiyasida yoki
sekresiyaning to‗xtashida, tomirlarning torayishi yoki kengayishida va shunga
o‗xshashlarda namoyon bo‗ladi.
Organizm reflektor faoliyat tufayli tashqi muhitning yoki o‗z ichki holatining
turli o‗zgarishlariga tez reaksiya ko‗rsata oladi va shu o‗zgarishlarga tez moslasha
oladi. Umurtqali hayvonlarda markaziy asab tizimi reflektor faoliyatining ahamiyati
shu qadar kattaki, bu faoliyat qisman yo‗qolganda ham (asab tizimining ayrim
bo‗laklari operasiyada olib tashlanganda yoki kasallanganda) ko‗pincha chuqur
invalidlik ro‗y berib, doimo sinchiklab parvarish qilinmagan taqdirda zarur hayotiy
funksiyalarni yuzaga chiqarib bo‗lmaydi.
Markaziy asab tizimi reflektor faoliyatining ahamiyati I.M. Sechenov va I.P.
112
Pavlovning klassik asarlarida to‗liq ochib berilgan. I.M. Sechenov 1862 yildayoq
«Bosh miya reflekslari» nomli shox asarida: «Ongli va ongsiz hayotning hamma
aktlari kelib chiqish usuli jihatidan reflekslardir», degan edi.
