|
Galogenlar Mendeleyev kimyoviy elementlar davriy
|
tarix | 28.04.2017 | ölçüsü | 445 b. | | #15968 |
|
Galogenlar
Galogenlar Mendeleyev kimyoviy elementlar davriy Galogenlar Mendeleyev kimyoviy elementlar davriy jadvalining VII a guruhchasini tashkil etuvchi elementlar (ular beshta) uchun qo‘llanadigan umumiy nomdir. Galogenlar turkumiga xlor, ftor, brom, yod va astat elementlari kiradi. «Galogen» atamasini 1811 yilda olmon kimyogari I.Shveyger tomonidan, ishqoriy metallar bilan birikib, tuz hosil qiladigan xlor elementini atash uchun taklif qilgan edi. «Galogen» so‘zi yunon tilidagi «tuz tug‘diruvchi» ma’nosini bildiradi.
Lekin Shveygerning taklifi umume’tirof etilmadi va Lekin Shveygerning taklifi umume’tirof etilmadi va taklifligicha qolib ketdi. Keyinroq esa bu atama yana kun tartibiga chiqdi va xlor va unga yondosh elementlarga qo‘yilgan umumiy guruh nomi sifatida fanga kirib keldi.Galogenlarning barchasi metallmaslardir. Lekin yodda va sun’iy olingan astatda kuchsiz metallxossalari borligi aniqlangan.Galogenlarni o‘rganish nazariy va amaliy kimyoning taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi
Elementlarning tabiiy guruhlari haqidagi Elementlarning tabiiy guruhlari haqidagi tushuncha davriy qonunni kashf etishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Kislotalarning tarkibi va xossalari, ularning kuchi va oksidlash xususiyatlariga oid hozirgi tasavvurlar galogenlarning kislorodli va vodorodli birikmalarini o‘rganish tufayli shakllangandir. Ftordan yodga o‘tishfa galogenlar ba’zi xossalarining turlicha o‘zgarishlarga asoslanib,
rus olimi Ye.V.Biron ikkilamchi davriylik hodisasi rus olimi Ye.V.Biron ikkilamchi davriylik hodisasi mavjudligini aniqladi (masalan xlor kislorodli birikmalarning mustahkamligi, ftorning shunday birikmalarining mustahkamligidan kuchliroqdir; bromda bu xossa yanada susayadi va yodga borganda ortadi). Uglevodorodlarning galogenli hosilalari ko‘pchilikorganik moddalarni olishda juda muhim oraliq mahsulot bo‘lib xizmat qiladi.
Huddi ana Huddi ana shulardan foydalanish XIX asrda organik kimyoning taraqqiy etishiga katta turtki bergan edi. Xlorlash usuli mineral va rudalardan turli metallarni ajratib olishda keng qo‘llaniladi. Yodidlarni termik parchalash yo‘li bilan tozalik darajasi nihoyatda yuqori bo‘lgan metallar olinadi. Hozirgi vaqtda ftor kimyosi mustaqil ilmiy fab sifatida ajralib chiqqan.
Galogenlarning birikishi (galogenlanish): Galogenlarning birikishi (galogenlanish): Bromli suv ta'sir ettirilganda alkenlar va alkinlar uni rangsizlantiradi. Bu reaksiya to’yinmagan uglevodorodlarni aniqlash uchun qo’llanadi: CH2=CH2 + Br2 -> CH2Br-CH2Br 1,2-dibrometan CH=CH + Br2 -> CHBr=CHBr 1,2-dibrometen CHBr=CHBr + Br2 -> CHBr2-CHBr2 1,1,2,2-tetrabrometan
O 'rin olish reaksiyasi. Metan galogenlar, suyultirilgan O 'rin olish reaksiyasi. Metan galogenlar, suyultirilgan nitrat va sulfat kislotalar bilan o’rin olish reaksiyalariga kirishadi. Galogenlanish nur ta'sirida amalga oshadi. Nur kvanti ta'sirida galogen molekulasidagi kovalent bog’ uziladi. Bunda galogen (masalan, xlor)ning toq elektronli, kinetik energiyasi yuqori bo’lgan erkin radikali hosil bo’ladi: Cl2 —> 2C1. Galogen radikali uglevodorod bilan ta'sirlashib, erkin uglevodorod radikali hosil qiladi: CH4 + Cl —> HCl + CH3. Erkin uglevodorod radikallari yana galogen molekulalari bilan ta'sirlashadi, galogen radikali hosil bo’ladi va h.k. Bunday davomli reaksiyalarni zanjir reaksiyalar deb ataladi.
Natijada metanning galogenli hosilalari Natijada metanning galogenli hosilalari aralashmasi hosil bo’ladi: (reaksiyaning molekular tenglamasi): CH4 + Cl2 -> CH^Cl + HCl metilxlorid CH3CI + Cl2 -> CH2C12 + HCl dixlormetan CH2C12 + Cl2 -> CHC13 + HCl trixlormetan (xloroform) CHCI3 + Cl2 -> CC14 + HCl tetraxlormetan (uglerod (IV)-xlorid) Ultrabinafsha nur ta'sirida metan xlor bilan portlab reaksiyaga kirishadi: CH4 + 2C12 -> C + 4HC1
Sikloalkanlar birinchi marta rus olimi Sikloalkanlar birinchi marta rus olimi V.V.Markovnikov tomonidan Boku nefti tarkibida aniqlangan va o’rganilgan. Sikloalkanlar fizik va kimyoviy xossalari jihatidan parafin uglevodorodlariga yaqin: tarkibidagi uglerod miqdoriga bog’liq ravishda agregat holati bo’yicha gazsimon, suyuq va qattiq moddalar bo’lib, yonuvchan, kimyoviy faolligi kam, vodorod atomlari galogenlar bilan almashinadi. Sikloalkanlarda halqalarning barqarorligi har xil bo’ladi.
Halqalarning barqarorligi besh a'zoli Halqalarning barqarorligi besh a'zoli halqagacha ortib boradi va undan so’ng pasayadi (Bayer nazariyasi). Galogenlash-benzol yadrosidagi vodorod atomlarining katalizator ishtirokida (A1C13, ҒеС13, Fe) galogenlarga almashinishidir: C6H6 + Br2 -> С6H5 Br + HBr Hosil bo’lgan brombenzol 156°C da qaynaydigan, rangsiz, suvdan og’ir suyuqlikdir.
E’tiboringiz uchun rahmat
Dostları ilə paylaş: |
|
|