Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

 
Nəticə 
Belə bir maraqlı fikir mövcuddur ki, əgər müharibələr olmasaydı, bu gün dünya əhali, mədəni 
və texnologiya nöqteyi-nəzərindən tamamilə başqa olardı. Elə millətlər arasında keçmiş müharibə-
lər üzündən nifaq və müdafiə sənayesi olmazdı. Bu faktı nəzərə alsaq ki, bir sıra ixtiralar, ölkələrdə 
sənayenin artması silahlanmanın nəticəsi idi, insanlar daha az texnoloji cəmiyyətdə yaşayardılar. 
Müharibələrin gedişatında çoxlu memarlıq və incəsənət abidələri dağıdılması səbəbindən, döyüşlər 
zamanı dağıdılmış şəhərlər tamamilə başqa simaya malik olardılar. Beləliklə, müharibələrin psixo-
loji əsası hadisələrin nəticəsini, qələbəni və ya məğlubiyyəti müəyyən edən əsas amillərdən biridir. 
Bəzi müəlliflər xüsusi diqqəti “dəyərlər” kateqoriyasına və müvafiq olaraq dəyər münaqişələrinə 
ayırırlar, hansıların ki mənbələri mədəni, dini, ideoloji ənənələrdən və normalardan qaynaqlanır. 
Dəyərlərdə əhəmiyyətli fərqlər ən ciddi münaqişələrə aparır və məhz onlarda amerika sosioloqu S. 
Xantinqton “sivilizasiyaların toqquşması” təhlükəsini görürdü. Münaqişənin nizama salınmasının 

---

İCTİMAİ ELMLƏR
 
157 
kifayət qədər geniş imkanları onunla əlaqədardır ki, iştirakçılar həmişə bir çox maraqlara malik 
olurlar. Alimlərin ümumi rəyinə görə, beynəlxalq münaqişələrin həllinin ən optimal və səmərəli va-
sitəsi xərclənən vəsaitlərin miqdarı, davamlı müsbət nəticəsinə görə, həmçinin yeganə beynəlxalq 
hüquqa müvafiq olan sülh vasitələridir. Əgər silahlı münaqişə başlayıbsa, onu mümkün qədər dinc 
vasitələrlə həll etmək lazımdır, əgər bu mümkün deyilsə, silah tətbiqinin və dinc əhalinin həlak ol-
masının qarşısını almaq zərurəti yaranır. Əməkdaşlıq və güzəşt cəmiyyətdə münaqişələrin həllinin 
əsas mexanizmidir, bu da hərbi təhlükənin riskini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salır [14,s.37]. 
Müharibədən sonrakı cəmiyyətdə zorakılığa vərdiş uzun müddət ictimai həyatın bütün sahələ-
rində özünü göstərir. Kimin qalib gəlib, kimin müharibədə uduzduğundan asılı olmayaraq, onun iş-
tirakçıları üçün böyük insan, siyasi və iqtisadi itkilərlə müşayiət olunur. Münaqişəyə qeyri-peşəkar 
müdaxilə onu ağırlaşdırır. Münaqişənin statikliyi həm də göstərir ki, inkişaf etdikcə münaqişənin iş-
tirakçıları deyil, həm də mübahisə predmeti dəyişə bilər. Münaqişə daim inkişaf edərək faktiki ola-
raq bütün parametrlərinə görə onun nizama salınması üçün imkanlar açır. Münaqişədə tərəflər arası 
münasibətlərdə yeni aspektlərin meydana çıxmasına görə, onlar dünən qeyri-mümkün görünən ra-
zılığa gələ bilərlər. Beləliklə, əgər münaqişə bu konkret anda aradan qaldırılmırsa, bu o demək deyil 
ki, onun nizamlanması ümumiyyətlə mümkünsüzdür. Elə nizamlanmanın mahiyyəti vəziyyəti də-
yişmək və sülh yolu ilə qarşılıqlı məqbul həllin tapılmasını mümkün etməkdədir. Amma siyasi as-
pekt müasir hərbi nəzəriyyəçilərinin anlamında əsas olaraq qalır.