Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

 
Şəkil 3. Kimyəvi
elenemtlər arasında korrelyasiya əlaqəsi. 

---

YER 
ELMLƏRİ
 
67 
Elementlər arasında korrelyasiya əlaqəsini araşdırarkən Cu və Mo, Cu və Ag, Ni və La, Zn və 
Pb arasinda sıx korrelyasiya əlaqəsinin olduğu aşkar edilmişdir. Ehtimal olunur ki, Cu, Mo və Ag 
elementlərinin minerallaşma mənbələri eynidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, apardığımız klastr analizinin nəticələrini əks etdirən aşağıdakı ikiöl-
çülü dendroqramda həm element qrupları, həm də qruplar arasındakı asılılıq əks olunur. Dendroq-
ramdan aydın görünür ki, Cu və Mo, Zn və Pb, Ni və La arasında güclü asılılıq vardır və onlar qrup 
təşkil edirlər. Nisbətən az asılılıq Ti-Ag və Cr-As arasındadır. Ümumilikdə, Cu, Mo, Ti, Ag və Zn, 
Pb, Cr, As, Au elementləri öz aralarında daha bir qrup əmələ gətirirlər. 
 
Şəkil 4.
Elementlərin qruplaşması 
Elementlərlə bağlı informasiyanı saxlamaqla, eləcə dəəlamətlərin ixtisarı və bir neçə ən infor-
mativ komponentin seçilməsi məqsədilə baş komponentlər metodundan istifadə edilmişdir. Az in-
formativ komponentləri kənar edərək komponentlərin ümumi sayı azaldılmış və baş komponentlər
metodundan istifadə edilərək iki-üç ən informatik komponentlərə dair məlumatlar seçilmişdir[1]. 
Cədvəl 3 
Baş komponentlər metodunun tətbiqinin nəticələri 
 
Komponent
Komponent
Komponent
Komponent
Komponent
1
2
3
4
5
Cu 
-0,119482 
0,833654 
0,159519 
0,134564 
-0,16964 
Zn 
-0,556661 
-0,139665 
-0,698587 
-0,0145023 
-0,110373 
Pb 
-0,615705 
-0,171451 
-0,234298 
0,216623 
-0,340803 
Ni 
-0,534793 
-0,357407 
0,55736 
-0,000293033 
-0,301406 
Cr 
-0,56092 
0,242397 
-0,219731 
-0,237326 
0,546252 
Ti 
0,275454 
0,591051 
-0,184347 
-0,447304 
0,0871884 
Au 0,0502149 
-0,0481625 
-0,301443 
0,82961 
0,0942306 
Ag 0,335851 
0,636339 
0,110265 
0,430915 
-0,285289 
La 
-0,470713 
0,0589965 
0,745492 
0,0966172 
0,28137 
Mo -0,556397 
0,522518 
-0,0647754 
-0,29162 
-0,437312 
As 
-0,461143 
0,421738 
-0,00976058 
0,37265 
0,412318 

---

GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1 
68 
I komponent üzrə ümumi miqdarın 20,35 %-ni təşkil edən elementlər durur (K1= -0,119482*Cu - 
0,556661*Zn - 0,615705*Pb - 0,534793*Ni - 0,56092*Cr + 0,275454*Ti + 0,0502149*Au + 
0,335851*Ag - 0,470713*La - 0,556397*Mo - 0,461143*As). Burada müsbət əmsala malik olan 
elementlərin (Ti, Au, Ag) anomaliya əmələ gətirməsi ehtimal olunur. 
II komponent sırasındakı elementlər ümumi miqdarın 19,467 %-ni təşkil edir. Buraya daha 
yüksək əmsala malik olan Cu, Mo, Ag, Ti və As elementləri daxildir ki, bu da filiztoplanmanın ol-
masını söyləməyə əsas verir.
Aşağıdakı modeldə (şəkil 5) məlumatlar sistemə daxil edilərkən müsbət qiymətlər alan əsas 
komponentlər aydın görünür. Beləliklə, Qızılqaya sahəsində faydalı komponentlərin Au, Ag, Mo, 
As, Ti və Cu oldugu müəyyənləşdirilmişdir.