Genetik va sitologik xaritalarni yaratish usullari bilan tanishish. Odam kariotipidagi xromosomalar genom strukturasiga ko’ra ularni guruhlarga ajratish. Odamda jinsiy xromosomaga va autosomaga bog’liq holda belgilarning irsiylanishga doir masalalar
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
B
o‘g‘inla r AA X aa genotiplar nisbati Genotiplarning takrorlanishi gomozigota Geterozigota F 1 F 2 F 3 F 4 F 5 Аа 1AA 2Aa 1aa 4AA 2AA 4Aa 2aa 4aa 6AA 6aa yoki 3AA 2Aa 3aa 12AA 2AA 4Aa 2aa 12aa 14AA 14aa yoki 7AA 2Aa 7aa 28AA 2AA 4Aa 2aa 28aa 30AA 30aa yoki 15АА 2Аа 15аа 0 50 75 87,5 93,75 100 50 25 12,5 6,25 Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardai ko‘rinib, turibdiki o‘z-o‘zidan changlanuvchi va urug‘lanuvchi populyatsiyalarning genetik mohiyati generozigota holatda bo‘lgan genlarni gomozigota holatga o‘tkazishga ya’ni populyatsiyani har xil genotiplarga ajratishga qaratilgan bo‘ladi. Vaholanki chetdan changlanuvchi o‘simlik va uruglanuvchi hayvonlar populyatsiyalari xar xil genotipga ega organizmlarning bir-biri bilan to‘siqsiz chatishishi natijasida shakllanadi. Masalan, itlar populyatsiyasida belgilarning nasldan naslga o‘tishi bilan tanishaylik. Ma’lum shaharda tarqalgan it populatsiyasida kalta oyoq geni-a-30% ni tashqil etadi, deb faraz qilaylik. Itlar doimo chetdan uruglanganligi uchun keyingi bo‘g‘inlarda dominant va retsessiv genlarning o‘zaro nisbati saqlana boradi. Buni quyidagi jadvaldan ko‘rish mumkin, ya’ni 0,49AA : 0,42Aa : 0,09aa. Aa — genotipdan 0,21 %, aa-dan 0,09% a gen hosil bo‘lsa jami 30 % a gen populyatsiyada keyingi bo‘g‘inda ham saqlanadi. ♀ ♂ A-0,7 a-0,3 A-0,7 AA-0,49 Aa-0,21 a-0,3 Aa-0,21 aa-0,09 Chetdan urug‘lanuvchi organizm populyatsiyalarida dominant va retsissiv allelarning o‘zaro nisbati uzoq muddat saqlanishini birinchi marta Xardi-vayinberg isbotlagan va u qonun kuchiga kirgan. Mazkur qonun formula shaklida. ko‘rinishida yoziladi. Bunda g bilan populiyatsiyada dominant allelning, (1-q) bilan retsissiv allelning takrorlanish darajasi ifodalangan Populitsiyadagi ikki xil belgining biri ikkinchisi ustidan to‘liq dominantlik qilsa, u holda retsissiv allelning takrorlanish darajasi sezilarli bo‘ladi. Masalankuzgi javdarning Vyatka navining 10000 o‘simligidan 400 tasining maysasi yashil, qolganlariniki antotsion rangli, deb olaylik. Modomiki shunday ekan, uholda Vyatka populyatsiyaning genetik strukturasi quyidagicha aniqlanadi: 1. Xardi-Vayinberg formulasiga ko‘ra, retsissiv allelning populiyatsiyada takrorlanish darajasi 10000:400, ya’ni 4% yoki 0,04 ga teng, ya’ni aa(1-q)2q0,04 ni tashqil qiladi. a allelning chastotasi 2 , 0 04 , 0 ) 1 ( 2 q ga teng. 2.U holda dominant alle -A ning populyatsiyada takrorlanish darajasi Aq1-0,2q0,8 ga teng buladi 3. AA genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi q2AAq(qA)2 0.8q0.64. 4.Aa genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi AaAaq2q(1-q) q2 X 0.8 X 0.2q0.32 5. Agar dominant geterazigota genotipdagi dominant va retsissiv allellari ularning gomozigota genotiplariga qo‘shsak u holda populyatsiyada Aq0,64Q0,16q0,8; retsissiv allel aq0,04Q0,16q0,2 ga teng buladi. Populyatsiyada genetikasiga doir tuzilgan masalalarni yechish uchun studentlar: a) ukuv kullanmadagi 25-bobning mazmuni: b) populyatsiyaning ta’rifini; v) uz-uzidan va chetdan chatishadigan ) populyatsiyalarda belgilarning nasldan-naslga utishining uziga xos tomonlarini; g) Xardi-Vaynberg konunining mazmunini yaxshi uzlashtirgan bulishi kerak. Endi populyatsiya genetikasiga doir masala yechish metodikasi ustida tuxtalib utamiz. Masala; a) bir kolbaga 10 juft jigarrang kuzli(aa) drozofila va 40 juft qizil kuzli (AA) drozafila pashshasi joylashtirilgan. Agar bu ikki xil drozofila uzaro chatishadigan bulsa, 5-buginda ular fenotipining uzaro nisbati qanday buladi? B) aksincha, kolbaga 40 juft jigarrang kuzli va 10 juft qizil kuzli drozafila joylashtirilsa-chi? Yechish: Agar kolbaga joylashtirilgan drozofilalar tasodifiy chatishadi, deb faraz qilaylik Xardi-Vayinberg formulasini tadbiq qilishimiz mumkin a) AA genotiplar aa genotiplarga nisbatan 4 baravar ko‘p shuning uchun A allelning chastotasi 0,8; a allelniki 0,2 ga teng. Ularning o‘zaro chatishish natijasi quyidagicha: ♀ ♂ qA-0,8 (1-q)a-0,2 qA-0,8 q 2 AA-0,64 q(1-q) 2 Aa-0,16 (1-q)a-0,2 q(1-q) Aa-0,16 (1-q ) 2 aa-0,04 q 2 AA-0,64; 2q(1-q)Aa-0,32; (1-q)2aa-0,04 hosil bo‘ladi. Bunda: A — allelning chastotasi 0,64AAQ0,1bAaq0,8 ga; a — allelning chastotasi 0,04aaQ0,IbAaq0,2 ga teng. Demak keyingi bo‘g‘inda genlarning chastotasi o‘zgarmayapti. b) keyingi tajribada dominant A allelning chastotasi 0,2 ga, retsessiv a allelning chastotasi 0,8 ga teng. Bu holda: ♀ ♂ qA-0,8 (1-q)a-0,8 qA-0,2 q 2 AA-0,04 Q(1-q)Aa-0,16 (1-q)a-0,8 q(1-q)Aa-0,16 (1-q) 2 aa-0,64 q 2 AA-0,04 2q(1-q)Aa-0,32 (1-q) 2 aa-0,64 A allelning chastotasi 0,04 AAQ0,IbAa q 0,2 ga; a- chastotasi 0,b4aaQ0,1bAaq0.8 ga teng. Demak, organizmlar chetdan chatishganda, allel genlar dominant va retsessiv bo‘lishidan qat’iy nazar, populyatsiyaning keyingi bo‘g‘inilarida ularning nisbati saklana boradi. Mustaqil yechish uchun masalalar 1. G‘o‘za o‘zidan changlanuvchi o‘simliklar katoriga kiradi. Simpodiyasi (A) bor 4 ta o‘simlik simpodiyasi yo‘q (a) 2 ta o‘simlik bilan o‘zaro chatishtirilsa, 5-bo‘g‘inda ularning genotipi bilan fenotipining nisbati qanday bo‘ladi? 2. Usti tukchalar bilan qoplangan dominant gomozigota o‘simlikni chetdan changlanuvchi javdardami yoki o‘zidan changlanuvchi bugdoyda olish osonmi? Z. Yaroslavl qoramol zotiga mansub 850 ga sigirdan 799 tasi qora junli, 51 tasi to‘q qizil junli ekanligi aniqlangan. Mazkur populyatsiyada qora va qizil rangli qoramollarning fenotipi nisbatini F 1 , F 2 da anqlang. 4. Quyonchilik fermasida boqilayotgan shinshilli quyon zoti naslida ajralish ro‘y berdi. Tugilgan 240 ta kuyondan 3 tasi oq junli ekanligi ma’lum bo‘ldi. Ssh (shinshilla) geni takrorlanishini Xardi-Vayberg formulasiga muvofik aniqlang 5. Javdarda albinizm retsessiv belgi hisoblanadi. Tekshirilgan uchastkadagi 840 ta o‘simliklan 210 tasida albinizm borligi ma’lum bo‘ldi. F 2 - F 4 da albinizm genining takrorlanish darajasini aniqlang. 6. Bir orolda tarqalgan 10000 ta tulkidan 9991 tasi jigarrang, 9tasi oq junli bo‘lgan: a) mazkur tulki populyatsiyasidagi gomozigota jigarrang, geterozigota jigarrang va oq junli formalarning nisbatini protsent hisobida aniqlang b) Xardi-Vaynberg qonuniga ko‘ra 6unda tulqilarning ikkinchi bo‘g‘inida A va a genlarning nisbati qanday bo‘ldai? 7. Odamda kar va soqovlik belgisi autosomada joylashgan bu retsessiv holda nasldan-naslga o‘tadi. Mazkur kasallikning uchrash darajasi 2: 10000. 8000000 aholisi bo‘lgan shaharda mazkur belgi bo‘yicha geterozigota va kar-soqov odamlarning soni qancha? 8. Kuzgi javdar maysalarida antotsian rang-A, yashil rang- a gen ta’sirida rivojlanadi. 1000 m 2 maydondagi 300 ta o‘simlikdan 75000 ta o‘simlikning maysasi yashil rangda: a) mazkur populyatsiyalarda yashil rangli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? b) a allelning takrorlanish darajasi qanday? v) A allelning takrorlanish darajasi qanday? g) AA genotipli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? d) Aa genotipli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? 9. Makkajo‘xori kraxmalli endosperm dominant, mumsimon endosperm retsessiv bo‘lib, ular A va a genlar ta’sirida rivojlanadi. Endospermada kraxmali bor navning doni tekshirilganda, ularning 16% mumsimon endosperiga ega ekanligi ma’lum bo‘lgan. Mazkur makkajo‘xori populyatsiyasining urugi eqilsa kelgusi bo‘g‘inda: a) retsessiv allel genning takrorlanish darajasi; b) dominant genning takrorlanish darajasi qanday bo‘ladi? v) necha protsent o‘simliklar dominant gomozigota? g) necha protsent o‘simliklar dominant geterozigota bo‘ladi? 10, Odamda Albinizm retsessiv genga bog‘liq. Ma’lum rayonda yashaydigan 20000 aholidan 412 tasi albinizm ekanligi aniqlangan: a) necha protsent odam mazkur ten bo‘yicha gomozigota? b) retsessiv allelning takrorlanish darajasi qanday? v) dominant allelning takrorlanish darajasi qanday? g) necha protsent odam dominant gomozigota? e) necha protsent odam dominant geterozigota hisoblanadi? Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|