O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARIVA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIAL “KOMPYUTER INJINERINGI “ FAKULTETI “Dasturiy injineringi” Kafedrasi “INTELLEKTUAL EXPERT TIZIMLARI” Labaratoriya Topshiriq №1
Mavzu: Bilimlarni tasvirlashning tarmoqli modellari Tarmoqli modellar strukturasi. Bu turdagi model asosida ST deb nomlangan konstruktsiya yotadi. TMlarni formal ko`rinishda quyidagicha berish mumkin [17]: H=1, C2,…,Cn, G>. Bu erda I axborot birliklar to`plami; C1, C2, …, Cn - axborot birliklar orasidagi bog`lanish turlari to`plami. G berilgan bog`lanish turlari to`plamidan I ga kiradigan axborot birliklar orasidagi bog`lanishlarni beradi.
Assotsiativ tarmoqlar. Assotsiativ tarmoqlarda tushuncha sifatida inson xotirasida saqlangan bilimlarning ba’zi bir aspektlari aks ettiriladi [16] (7.1-rasm).
Semantik tarmoqlar.Umumiy holda STlar strukturasini formal ko’rinishda quyidagicha tasvirlash mumkin
, Bu erda - obyektlar to’plami; - obyektlar o’rtasidagi munosabatlar to’plami [18].
Misol. Shaxsiy kompyuterimiz xarakteristikasini semantik tarmoq sifatida tasvirlash. Acer Aspire E5-576G Intel i7-7500U DDR3 8GB/HDD 1000GB 15,6" HD LED 2GB GeForce 940MX DVD RUS Black
Funksional tarmoqlar.Funksional tarmoqlarda tugunlarga funksiyalar, yo’larga esa funksiyning argumenlari mos qo’yiladi [17].
Misol. tenglama haqidagi bilimlarni tasvirlashning funksional tarmog’ini qurish. Funksional tarmoq 7.3-rasmda tasvirlangan.
Funksional tarmoqlar. Funksional tarmoqlarda tugunlarga funksiyalar, yo’larga esa funksiyning argumenlari mos qo’yiladi [17].
Misol. tenglama haqidagi bilimlarni tasvirlashning funksional tarmog’ini qurish. Funksional tarmoq 7.3-rasmda tasvirlangan.
7.3-rasm. Funksional tarmoqga misol. Relyatsionli graf. STda barcha munosabatlar binar munosabatlardan iborat bo’lsa, u holda ular relyatsion grafni tashkil qiladi (7.4-rasm) [16].
Misoldan ko’rinadiki, asosiy masala tushunchada emas, balki harakat yoki hodisada, usbu holatda harakat yoki hodisa sifatida “yeyish” kelayapti. Eyishning subyekti yoki agenti Axmad, obyekti esa-olma hisoblanadi. Markazda fe’l bilan kelgan graf yoki Rast’e grafida ichma-ich joylashgan graglar bo’lmaydi.
Semantik tarmoqlarda munosabatlarning tiplari.Ularga quyidagilar kiradi [16]:
1) Sinflash munosabati ISA (inglizchada “is a”). Aytadilarki, sinf o’zining ekzemplyarlarini sinflaydi (masalan, “Axmad- bu odam”). Ba’zan bu munosabat “member of” deb nomlanadi. “Member of” o’zbek tilida «bu» (birlikda) yoki «mazmun» (ko’plikda) kabilarni bildiradi. Teskari munosabat - “example of” yoki «misol».
2) To’plam va to’plamostilari o’rtasidagi munosabat AKO (“a kind of”), masalan, «Magistrlar talabalar to’plamosti».
3) Butun va qisn munosabati. Meronimiya munosabati – “butun-qism” munosabati (“has part”). Meronim – bu biror obyekt boshqa obyektning qismi hisoblanadi. Xolonomiya munosabati – “qism-butun” munosabati (“is a part”).