Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

suyak k o ‘migidan, teridan, urug‘-
donlardan
olish mumkin, lekin eng qulay obyekt —
qonning yadro
saqlovchi hujayralaridir.
Periferik qonning leykotsitlarini (a) 2-3
sutka davomida FGA (fitogemagglyutinin) (b) qo‘shilgan muhitda
sun’iy o‘stiriladi. FGA hujayralarning bo‘linishini tezlashtiradi.
Metafaza stadiyasida xromosomalar juda yaxshi ko‘rinadi, shuning
uchun ham bo‘linayotgan hujayralari bo‘lgan oziq muhitga
kolxitsin
(c) moddasini qo‘shamiz. Bu modda bo‘linish duki iplarini parcha-
laydi va mitozni metafazada to ‘xtatadi. Keyin yadro membranasini
parchalash uchun hujayralarga
gipotonik eritma
qo‘shiladi,
fiksa-
tsiyalanadi,
buyum oynachalariga o‘tkazilgan hujayralar bo‘yaladi
va
mikroskopda
(d) tekshiriladi
(29-rasm).
Xromosomalarni bir-biri-
dan ajratish uchun avval ularning
m ikrofotografiyasi
tayyorlanadi,
keyin
kariogram m a (idiogram m a)
tuziladi
(3 0 —31-rasmlar).
1d
1b
1a
29-r a s m.
Sitogenetik usul bosqichlari (izoh tekstda berilgan).

---

---

89
Xromosomalar Denver klassifikatsiyasi bo‘yicha belgilangan

30-r a s m.
Ayol xromosomalari
31-r a s m.
Erkak xromosomalari
to‘plami. Metafaza va kariogram-
to‘plami. Metafaza va kariogramma.
ma.
32-r a s m.
Odam autosom xromosomalarining idiogrammasi.
Ayrim biologik tur uchun xos bo‘lgan xromosomalar to ‘plami
kariotip deyiladi. Kariotipning umumlashtirilgan sxematik ifo-
dalanishi — idiogramma deyiladi
(32-rasm).

---

---

90
Genetika

Xromosomalarni bir-biridan ajratish uchun morfometriya usuli
qo‘llaniladi, qancha mikrometrligi aniqlanadi, kalta elkaning uzun
elkaga nisbati (sentromera indeksi) aniqlanadi. Xromosomalarni
o‘rganishda 1960-yilda taklif qilingan xalqaro Denver tasnifidan
foydalaniladi. Bu tasnifning asosida xromosomalar o‘lchovini va
birlamchi belbog‘ning joylanishini aniqlash yotadi.
Bu tasnifga ko‘ra odam autosomalari yetti gruppaga bo ‘linadi
va lotin harflari (A, B, C, D, E, F, G) bilan ifodalanadi. Hamma
xromosomalar o‘z tartib nomeriga ega
(16-jadval).
Jinsiy xoromo-
somalar yirik X va kichik Y xromosomalardan tashkil topgan.
Keyingi vaqtlarda xromosomalar tasnifining yangi prinsiplari
ishlab chiqildi. Xromosomalarga maxsus usulda Gimza bo‘yog‘i
bilan ishlov berilganda yaxshi bo‘yalgan va b o ‘yalmagan chiziq-
lar — disklar hosil bo ‘lishi aniqlandi.
16-j a d v a l