Geodeziya, kartografiya hám kadastr” bakalavr tálim baǵdari óndirislik ámeliyatin

Geodeziyaliq o’lshew jumislari ha’m o’lshew tu’rleri.
Geodeziyaliq o’lshew jumislardin’ tiykarg’i bo’limi o’lshew jumislarinan ibarat. Geodeziyaliq o’lshewler tuwridan tuwri ha’m jan’apay o’lshewlerge bo’linedi.
Tuwridan tuwri o’lshew- bizge kerekli bolg’an sham,anin’ ma’nisin aniqlaw ushin orinda tuwridan tuwri arnawli a’sbaplar ja’rdeminde aniqlawg’a aytiladi. Misali: araliqti ruletka, dalnomer, mu’yeshti teodalit,elektron taxeometr , salistirmali biyiklikdi nivelir a’sbabi menen o’lshenedi.
Jan’apay o’lshew-bizge kerekli bolg’an shamanin’ ma’nisin tuwridan tuwri o’lshewler arqali tabilg’an ma’nislerden paydalanip esaplap tabiwg’a aytiladi.Qandayda bir shamanin’ ma’nisin o’lshew maqsetinde geodeziyada bir ma’rte o’lshew a’melge asiriladi bul o’lshew za’ru’rli o’lshew delinedi.
Jan’apay o’lshewlerde obiekt tikkeley o’lshenbesten onin’ u’lkenligi basqa o’lshew na’tiyjelerinen paydalanip aniqlanadi.Ma’selen, barip bolmas araliqdi aniqlaw ushin u’shmu’yeshli bir ta’rep ha’m eki gorizantal mu’yesh o’lshenedi. Keyin araliq tikkeley o’lshenip na’tiyjelerinen paydalanip sinuslar teoriyasina tiykarlanip esaplap shig’iladi.
Geodeziyaliq o’lshewlerdin’ ten’ aniqliqta yaki ten’ aniqliqta bolmag’an orinlaniwi mu’mkin birdey ta’jriybege iye xizmetkerlerdin’ birdey sha’rayatda bir tu’rdegi aniq a’sbap penen ten’dey o’lshew na’tiyjelerine erisiw ten’ aniqliqtag’i o’lshew delinedi.
Praktika a’meliyati dawaminda Taxeometriyaliq syomka jumisina qatnasdim. Taxeometriyaliq syomka u’lken bo’lmag’an yaki siziqli inshaatlardin’ oqlari boylap ken’ligi tar maydanlardin’ iri masshtabli topografiyaliq planlarin qisqa mu’ddetde du’ziw ushin qollaniladi. Taxeometriyaliq syomkanin’ dala jumislari orinlaniwi ko’binshe teodalit ham reyka ja’rdeminde o’lshenedi.Ko’shiriletug’in toshkalardin’ planli ha’m biyiklik ornin aniqlaw ushin kerek bolg’an ma’nisler asbap trubasin orinnin’ toshkasina bir qarawdan tabiw esabina jumis tezlik penen o’lshew ge erisiledi. Bunda teodalitde gorizantal ha’m vertikal mu’yeshler, jipli dalnomerde bolsa araliq o’lshenedi. Syomka polyus usilinda orinlanadi, na’tiyjesi taxeometr syomka jurnaliha’m abriste ko’rsetiledi.
Biraq ha’zirgi ku’nde zamanago'y texnikaliq a’sbaplardin' oylap tabiliwi rawajlaniwi na’tiyjesinde bul jumislar biraz a’piwaylasti. Elektron Taxeometr a’sbabi ja’rdeminde Taxeometriyaliq syomka a'melge asiriladi. Taxeometr o’zinen lazerli nur shig’arip nurdi qaytariwshi reykag’a barip onnan mag’liwmatlardi elektron ta’rizde qabillap aladi.Elektron taxeometr ozinin’ tu’rine qarap bo’linedi. Dala o’lshew jumislarin baslawdan aldin bizler orin menen tanisamiz, a’sbapdi o’zimizge qolay jerge ornatamiz yag’niy, o’lsheytug’in obiektler ko’rinip turiwi kerek. A’sbapti ornatip bolip onin' ruvinleri pupeksheleri ortag’a keltiriledi ha’m o’lshew jumislari alip bariladi. Dala o’lshew jumislari tamamlang’annan keyin Kameral sha’rayatta onin’ na’tiyjeleri shig’ariladi.
Praktika a’meliyatinda O'zdaverloyiha instituti Qaraqalpaqstan Respublikalıq basqarmasında texnik A.Jamalov basshilig’inda xojaliqlar araliq jer dúziw joybarlaw jumislarinda qatnastim. No’kis qalasi “Eli Abat” MPJ aymag’ina qarasli yuridikaliq shaxstin’ Metan quyiw shaqapshasi xújjetleri boyinsha ekekton mag'luwmatlar menen isledim. Xújjetler menen tanisdiq. Kameral jumista o’lshengen na’tiyjelerden paydalanip obiektdin’ shegaralari belgilendi arnawli da’sturler ja’rdeminde kosmosliq su’wretleri islendi ha’m masshtabi 1:10 000 da shig’arildi.