Geografiyaning rivojlanish tarixi Reja

Bu bosqichning asosiy natijalari:
Yer yuzining turli qismlari ilmiy o‘rganildi; fanda yangi nazariya va gipotez
alar yaratildi; kartografik proyeksiyalar va relyefni tasvirlashning yangi usullari 

---

ixtiro qilindi; yirik asarlar va kitoblar yaratildi, geografiya fanining tarkibida bir 
qancha mustaqil fanlar rivojlandi.
XIX asr va XX asrning 1-yarmida geografiyaning rivojlanishi. Bu 
bosqichga kelib milliy geografiya jamiyatlari tashkil etilishi boshlandi. Jumladan, 
Fransiya (1821), Germaniya (1828), Buyuk Britaniya (1830), Rossiya (1845), 
Turkistonda esa 1897-yilda tuzilgan. Ko‘pgina davlatlar tomonidan yirik ilmiy 
tadqiqot ekspeditsiyalari uyushtirildi. 1821-yil F.F.Bellinsgauzen va M.P.Lazarev 
tomonidan Antarktida kashf etildi. 1823–1825-yillarda O.E.Kotsebu Dunyo okeani 
bo‘ylab ekspeditsiyada marjon orollarining kelib chiqishini o‘rgandi, fizik E.Lens 
esa 
chuqurlikni 
o‘lchash 
uchun 
birinchi 
bor 
batometrni 
qo‘lladi. D.Livingston Afrikaning ichki qismlarini o‘rgandi. P.P.Semyonov-
Tyanshanskiy boshchiligida O‘rta Osiyoning ichki hududlari o‘rganildi. R.Piri 
1909-yilda Shimoliy qutbni, R.Amundsen esa 1911-yilda Janubiy qutbni zabt etdi. 
A.Gumboldt Yevropa, Amerika, Osiyoga ekspeditsiya uyushtirib, juda 
ko‘p ma’lumotlar to‘pladi. O‘simliklarning kenglik zonalligi va balandlik 
mintaqalanishi 
qonuniyatini
aniqladi. 
Mazkur 
ma’lumotlarni 
umumlashtirgan bir necha jildlik "Tabiat manzarasi”, "Kosmos” kabi yirik 
asarlarini yozdi. Gumboldt  tabiatni bir butun, qat’iy qonuniyatli va uzluksiz 
rivojlanadigan tizim sifatida qarab yangi geografiyani yaratdi. Bu geografiyaning 
vazifasi tabiatni rivojlanishda va bir butun, yaxlit hosila sifatida o‘rganish, tabiatdagi 
qonuniyatlarni aniqlash, jism va hodisalar orasidagi aloqadorliklarni, o‘zaro ta’sir 
va bog‘liqliklarni ochish va boshqalardir.
Ch.Layel tomonidan yer po‘stining rivojlanish nazariyasi ishlab chiqildi. 
V.V.Dokuchayev tomonidan tabiat zonalligi ta’limoti, A.A.Grigorev tomonidan 
geografik qobiq ta’limoti, V.A.Vernadskiy tomonidan biosfera ta’limoti yaratildi. 
Bu 
bosqichning 
asosiy 
natijalari: 
geografiya 
jamiyatlari 
tuzildi. 
Shimoliy va Janubiy qutblar zabt etildi va dunyo xaritasida noma’lum bo‘lga
n hududlar qolmadi. Ilmiy geografiya vujudga keldi. Okeanograf ya fani 
shakllandi. Meteorologik va gidrologik stansiyalar bunyod etildi. Atmosfera va 

---

okeandagi harakatlarning mohiyati ochib berildi. Yer po‘stining rivojlanish 
nazariyasi ishlab chiqildi. Bir necha ta’limotlar: tabiat zonalligi, geografik qobiq, 
biosfera ta’limotlari yaratildi.