Geologiya fanlari universiteti ijtimoiy farovonlik va tashqi samara

9
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Ular muayyan operatsiyada qatnashadigan bozor subyektlari bilan bir qatorda uchinchi tomon bilan bog‘liq bo‘lgani uchun ham “tashqi” deb qabul qilinadi.
Tashqi samara ikkiga bo‘linadi:
Tashqi samaralar yoki (externalities) - bozordagi oldi-sottidan olinadigan, lekin narxda o‘z ifodasini topmagan xarajat yoki foyda.
Manfiy samara xarajatlar bilan bog‘liq bo‘lsa, musbat samara uchinchi tomonning yutug‘i bilan bog‘liqdir.
Musbat (ijobiy) samara
Manfiy (salbiy) samara
10
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Tashqi samara ijtimoiy xarajatlar va xususiy xarajatlar o‘rtasidagi farqni ko‘rsatadi:
Agar bir iqtisodiy subyektning faoliyati boshqa iqtisodiy subyektlar faoliyatida xarajatlarga olib kelsa, salbiy tashqi samara vujudga keladi.
Manfiy (salbiy) tashqi samara
Masalan, kimyo zavodi foydalanilgan suvni yetarli darajada tozalamasdan daryoga oqizmoqda deylik. Chiqindi suv hajmi zavod ishlab chiqarish hajmiga proporsional bo‘lsa, zavod qancha ko‘p mahsulot ishlab chiqarsa, u atrof muhitni shuncha ko‘p ifloslantiradi.
bu yerda:
- ijtimoiy chekli xarajat;
- xususiy chekli xarajat;
- tashqi chekli xarajat.
E1E2F uchburchak yuzi yo‘qotilgan samarani ko‘rsatadi.
MSB - chekli ijtimoiy yutuq
11
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Musbat (ijobiy) tashqi samara biror iqtisodiy subyektning faoliyati boshqa subyektlarga yutuq keltirganda vujudga keladi.
Musbat (ijobiy) tashqi samara
Ijobiy tashqi samaraga maorifni va ilmiy izlanishlarni keltirish mumkin. Maorif yaxshi yo‘lga qo‘yilsa, bundan jamiyatning har bir aʼzosi yutadi. Xuddi shunday ilmiy izlanishlardagi kashfiyotlardan ham jamiyat va uning aʼzolari yutadi. Har bir shaxs taʼlim olayotganda o‘zi oladigan yutuqni o‘ylashi mumkin, lekin, bundan jamiyat qanday yutuq olish mumkinligini o‘ylamaydi, yaʼni o‘zi oladigan yutuqni hisobga oladi, xolos. Shaxs taʼlim olishga qaror qilishidan oldin taʼlimga ketadigan xarajat bilan taʼlimdan oladigan yutuqni bir-biri bilan taqqoslab ko‘radi. Inson kapitaliga qilingan investitsiyalar jamiyat uchun optimal bo‘lgan miqdordan past bo‘ladi.
bu yerda:
- ijtimoiy chekli yutuq;
- xususiy chekli yutuq;
- tashqi chekli yutuq.
12
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
E’tiboringiz uchun
rahmat!