Geologiyasi
-rasm. Qatlam flyuidining nisbiy
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
14.3-rasm. Qatlam flyuidining nisbiy
fazali diagrammalari: a – gazsimon; b – suyuq 343
sovutish paytida bosimning pasayishi natijasida yuz beradi. Bunda birinchi navbatda eng og’ir, so’ng esa tobora engilroq komponentlar kondensatsiyalanadi. Eng ko’p miqdorda kondensat ajraladigan bosim maksimal kondensatsiyalashuv bosimi deyiladi. Gazkondensat konlari mahsulotlaridagi fazalarning miqdoriy nisbati gazkondensat omili bilan baholanadi. Bu omil qazib olingan gaz miqdorining (mo’’tadil sharoitlarda m 3 da) separatorlarda va gaz yutuvchi uskunalarda tutib qolingan kondensat miqdoriga (m 3 yoki tonnada) nisbatini ko’rsatadi. Gaz kondensatga qancha boy bo’lsa, gazkondensat omili shuncha kam bo’ladi. U ishlanayotgan gazkondensat konlarida 2000-25000 m 3 /m 3 chegarasida o’zgarib turadi. Aniqlangan uglevodorod uyumining tabiati uning gazkondensatliligini tadqiq qilish orqali aniqlanadi. Gazkondensatning asosiy tavsifiga quyidagilar kiradi: 1) kondensatsiyalanishning izotermalarini chizish uchun turli bosim va temperaturalarda ajralib chiqadigan kondensat miqdori; 2) mazkur temperatura rejimi uchun boshlang’ich va maksimal kondensatsiyalanish bosimi; 3) kondensatsiyalanishning turli rejimlaridagi kondensat tarkibi; 4) bosim pasayganda qatlamda kondensatning yo’qolishi. Gaz xossalari berk quduqlardan oz miqdorda olingan gaz namunalaridan o’rganilmasdan, balki uning kon separatorlari orqali o’tayotgan harakatdagi oqimida amalga oshirilishi lozim. Hozirgi vaqtda dunyoda 700 tadan ortiq gaz koni ochilgan, ularning katta qismi AQSHda. 90 % ga yaqin gazkondensat konlar 1500 m dan ortiq chuqurlikda, qolgan qismi 2100 m dan ortiq chuqurlikda joylashgan. AQSHda ko’pchilik gazkondensat konlar Texas va Luiziana shtatlarida joylashgan. CHuqurligi 2500 metrgacha bo’lgan konlarda qatlam bosimi 30-40 MPa ni tashkil etadi, gazkondensat omili 9000 m 3 /m 3 gacha bo’lganda, gazdagi kondensat miqdori 900 sm 3 /m 3 gacha etadi. Bunday uyumlarda bosim sun’iy ravishda saqlab turiladi. Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligiga kirgan mamlakatlarda, shu jumladan O’zbekistonda gazkondensat konlari ochilgan. Ular qatoriga Qoratog’, SHebelin, Orenburg, Oqchelak, Qandim, Qultog’, YAngi Alan, Ko’kdumaloq, Surgil va b. konlar kiradi. Gazkondensat konlarini ishlatishda gaz qatlamidagi bosimning pasayishiga ko’ra teskari kondensatsiyalanish sodir bo’ladi, natijada qatlam gazidagi suyuq komponentlarning ma’lum miqdori gazga aylanadi. SHu munosabat bilan gazkondensat konlarini ishlatishda quyidagi talablarga rioya qilish lozim: 1) quduqlar orasidagi masofa kamida 800-1000 m bo’lishi kerak (quduqlar to’rining zichligi ko’pincha 1,0-2,5 km 2 /quduqqa teng bo’ladi); 2) qatlamdagi bosim teskari kondensatsiyalanish boshlanadigan bosimdan pasayib ketmasligi lozim; buning uchun uyumni ishlatishda yuqori haroratda qaynaydigan uglevodorodlardan avvalroq ajrab chiqqan gazni qatlamga qayta haydash yo’li bilan qatlam bosimini saqlab turish zarur. Uyumni ishlatish aylanma jarayon sxemasida amalga oshirilishi kerak (saykling- jarayon), ya’ni gaz qatlamdan kondensatsion qurilmaga o’tadi, bu yerda bosim ostida 344
komponentlar ajralib chiqadi; so’ng quruq gaz kompressorlarga o’tib, bu yerda u quduq og’zidagidan 15-20 % yuqori bo’lgan bosimgacha siqiladi va bu bosimda gaz haydash quduqlari orqali qatlamga haydaladi. Qatlamlarda kondensat yo’qolishini kamaytirish uchun gaz qatlamlarining ishlatishni gaz tarkibida benzin va boshqa og’ir uglevodorodlar mavjudligi aniqlanguncha 10 MPa va undan yuqori bosim bilan boshlamaslik kerak. Qatlam bosimini saqlab turish uchun katta mablag’ sarflanadi. SHu munosabat bilan AQShda gazda kamida 200 sm 3 /m 3 kondensat (uning kamida 53 sm 3 /m 3 bo’lishi to’g’risida ko’rsatma ham bor) va 7 mlrd.m 3 dan ortiq gaz zaxirasi mavjud bo’lgandagina bosimni saqlab turish yo’li bilan uyumni ishlatish samarali hisoblanadi. Bosimni saqlab turmasdan gaz qazib olish mumkinligi masalasi har bir aniq holatda laboratoriyadagi va kondagi tadqiqotlar natijasida olingan dalillar asosida hal etilishi kerak. Bu dalillar asosida bosim pasayishi mumkin bo’lgan chegara va bosim pasayishining qatlamda kondensat yo’qolishiga ta’siri aniqlanadi 2 . Haydash quduqlari haydaladigan ishchi omilning itaruvchi kuchidan yuqori darajada foydalanish va uning ishlatish quduqlariga muqarrar yorib o’tish vaqtini kechiktirish sharoitlaridan kelib chiqib joylashtiriladi. Ishlatish va haydash quduqlarining bir-biriga nisbatan joylashuvi haydaladigan ishchi omilning ishlatish quduqlari tomon bir me’yorda harakatlanishini ta’minlashi kerak. Oz sonli haydash quduqlari bilan ishlatish quduqlariga ko’proq ta’sir ko’rsatish maqsadga muvofiq. Tik yotuvchi antiklinal strukturada haydash va ishlatish quduqlarining o’zaro joylashuvi ishchi omil ta’siridan yog’li gazning samarali siqib chiqarilishi ta’minlanishi lozim. Zichligi kam bo’lgan quruq gaz bilan zichligi katta bo’lgan yog’li gaz siqib chiqarilganda haydash quduqlari burma gumbazi, ishlatish quduqlari esa burma qanotida joylashtiriladi. Agar ostki suvlar harakati natijasida ishlatish quduqlarining barvaqt suvlanishi xavfi bo’lsa, quduqlarni teskari tartibda joylashtirish maqsadga muvofiq. Ishlatish quduqlarining miqdori reja bo’yicha qazib olinadigan jami kondensat va gaz miqdoridan hamda bitta namunaviy quduqning sanoat miqyosidagi debitidan kelib chiqib aniqlanadi. Quduq debiti hisoblash yoki quduqni sinash yo’li bilan aniqlanadi. Uning miqdori gaz oqimida bosimning haddan tashqari tushib ketishiga, kollektorning tabiiy strukturasining buzilishiga, kondensatsiyalanishning to’xtashiga sabab bo’lmasligi, gidrat hosil bo’lishi va boshqa murakkabliklarni keltirib chiqarmasligi kerak. Gaz harakatining tezligi hosil bo’lgan kondensatning yuqoriga olib chiqilishini ta’minlashi lozim. Qatlamning gazkondensat beraolishlik imkoniyatini o’rta hisobda kondensatga hisoblaganda 75% gacha; qatlam bosimini saqlab turgan holda 90-92% gacha etkazish mumkin. 2 Qoida bo’yicha, gazkondensat va gazkondensatli-neftь konlarini qatlam bosimini saqlash yo’li bilan ishlatish lozim. 345
qatlamlaridan) qo’shimcha gaz haydash yo’li bilan saqlash mumkin. Gazdan boshqa maqsadlarda foydalangan holda uning o’rniga suv haydasa ham bo’ladi. 1 mln m 3 gazni siqib chiqarish uchun 2000-5000 m 3 suv zarur bo’ladi. Biroq gazni suv bilan siqqanda qatlamda qoldiq gaz bilan to’yinish kuzatiladi, u kollektorning litologik- fizik xususiyatlariga ko’ra (T.M.Jedshpa va b.larning ma’lumoti bo’yicha) 15% dan 50% gachani tashkil etadi 3 . Agar gazda yuqori temperaturada qaynaydigan uglevodorodlar oz bo’lib, gaz resurslaridan darhol foydalanish zaruriyati tug’ilsa, gazkondensat konidan oddiy gaz koniday, ya’ni qatlam bosimini pasaytirgan holda foydalaniladi. Qatlam bosimini saqlamay uyum ishlatilganda gazdan yuqori temperaturada qaynaydigan uglevodorodlar ajrab chiqishiga e’tibor berish kerak; aks holda ular isrof bo’libgina qolmay, balki gazuzatgich quvurida ajrab, uning yaxshi ishlashiga halaqit beradi. Bundan tashqari gazkondensat qatlamlaridagi gazda ancha miqdorda suv bug’lari bo’lib, bosim va temperatura pasayganda kondensatsiyalashadi. Bunda hosil bo’lgan gidratlar erusti aloqa yo’llarida tiqin hosil qilishi mumkin. Demak, qazib olingan gazdan suvni ajratish lozim. Gazkondensat qatlamlarda tez-tez neft hoshiyalari uchraydi, ular yoki juda kichik o’lchamda, yoki shunday katta bo’ladiki, undan foydalanish amaliy ahamiyatga ega bo’ladi. Ba’zan gazkondensat uyumlari neft uyumlarining gaz qalpog’idan iborat bo’ladi (masalan, Korobkov, Qoratog’, Anastasiev konlarida). Bunday konlar bosimni saqlab ishlatilmasa, dastlabki davrda uyumdan faqat neft olganda juda katta miqdorda kondensat yo’qoladi. Ushbu holatda, gazkondensat qalpog’ida bosimning pasayishi gaz olmasdan sodir bo’lganligi bois, yuqori temperaturada qaynaydigan qariyb barcha uglevodorodlar yo’qoladi, ayni paytda gazkondensat uyumidan gaz chiqarib olinganda esa hamma uglevodorodlar ham yo’qolmaydi, ularning bir qismi qazib olingan gaz tarkibida yuqoriga chiqadi. Bu yo’qolishlarning nisbiy hajmi gaz tarkibi va qatlam temperaturasiga bog’liq. Biroq gazning bir qismi uyumni ishlatish paytida neft zonasiga qatlamni yorib kiradi va gazda qolgan yuqori temperaturada qaynaydigan uglevodorodlar neft zonasida ajralib, neft tarkibiga kiradi. Gazkondensat qalpoqli uyumni birinchi navbatda gazni chiqarib olish asosida ishlatish gaz zonasiga neft kirib kelishiga sabab bo’lishi va buning natijasida (qatlam bosimi pasayganda) anchagina miqdorda neft yo’qolishi mumkin bo’ladi. Shu munosabat bilan gazkondensat-neftli konlarni bosimni saqlamagan holda ishlatganda bir paytning o’zida neft va gazni chiqarib olish yo’li bilan ishlatish kerak, bunda uyumni ishlatish jarayonida gazlilik chegarasi harakatsiz qolishi lozim. Neft hoshiyali gazkondensat uyumlarida, gazdagi yuqori temperaturada qaynovchi uglevodorodlar tarkibi (C 5 + yuqori) burma gumbazidan gaz-neft tutash 3 Katta chuqurlikda joylashgan va yuqori o’tkazuvchan qatlamlarda joylashgan gazkondensat uyumlari uchun (yuqori bosimli va katta unumdorlikka ega bo’lgan kompressorlar yo’qligini hisobga olib), ayrim hollarda suvni chegara tashqarisiga (yoki chegara bo’ylab) haydash yo’li bilan qatlam bosimini saqlash samarali bo’lishi mumkin. 346
chuqurlikda ochgan 38-quduqda kondensatning dastlabki tarkibi 280 sm 3 /m 3 ni, qatlamni 3100 metrda ochgan 70-quduqda 180 sm 3 /m 3 ni tashkil etgan. SHunga o’xshash hodisalar katta gazlilik qavatiga ega bo’lgan gazkondensat uyumlarida ham kuzatiladi, ularning yuzaga kelishi qatlamning turli nuqtalaridagi bosim va temperatura o’rtasidagi katta farq bilan bog’liq. Gazkondensat konini ishlatishni loyihalash mahsuldor uyumni to’liq tavsiflaydigan razvedka ishlari ma’lumotlaridan foydalangan holda boshlanadi. Birinchi navbatda qatlamdagi uglevodorodlar holati va zaxirasini imkon qadar katta aniqlikda hisoblanadi. SHundan kelib chiqqan holda uyumdan gaz qazib olish, uni birinchi qayta ishlash sxemasi va mahsulotdan foydalanish yo’llari aniqlanadi. Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|