Geologiyasi

k
V
Q
V
Q
e
e
ba
ba

,
(20.4)
bunda Q
ba

bashorat qilinayotgan maydondagi neft yoki gaz zaxiralari, mln.t
yoki mlrd.m
3
; V
ba

bashorat qilinayotgan hududda baholanayotgan, tarkibida neft
yoki gaz zaxiralari bo’lgan jinslar-kollektorlar hajmi, km
3
; Q
e

etalon uchastkada
hisoblangan neft yoki gaz zaxiralari, mln.t yoki mlrd.m
3
; V
e

etalon uchastkada
tarkibida neft yoki gaz zaxiralari bo’lgan jinslar
- kollektorlar hajmi, km
3
; k

o’xshashlik darajasiga kiritiladigan umumiy tuzatish koeffitsienti (baholash qulay
bo’lganda u birdan katta va noqulay sharoitli hollarda birdan kichik bo’ladi).
Bashoratli zaxiralarni hisoblashda baholanayotgan hududda borligi mumkin
bo’lgan neft-gaz maydonining o’lchamlarini aniqlash, hattoki geologik mezonlaridan
foydalanilganda ham istiqbolli maydonlarni ajratish eng murakkab masalalardan biri
hisoblanadi.
Agar etalon uchastkada neft va gaz uyumlarini taqsimlanish qonuniyatlari
haqidagi qandaydir farazlar yoki ishchi sxemalar mavjud bo’lsa, u holda o’xshashlik
metodi bo’yicha ularni bashorat qilinadigan hududlar uchun ishlatish juda foydalidir.
Adabiyotlarda uchraydigan mahsuldor maydonlarning hissasi va neft-gaz
uyumlarining taqsimlanishi haqidagi hamda ayrim neft hududlari bo’yicha M.A.
Jdanov tomonidan olingan ma’lumotlarni keltirish qiziqarlidir.
Jumladan, U.L.Ressel geosinklinal oblastlarda uchraydigan neft konlarida
mahsuldor maydonlar umumiy maydonining 1-5% ni tashkil qilishini qayd qiladi.
Sharqiy Kavkazoldi regionida tarqalgan chokrak

spirialis yotqiziqlar uchun
M.A. Jdanov tomonidan bajarilgan shunga o’xshash hisoblashlar bu qiymatni uning
turli uchastkalari uchun 0,49-2,43 % ga teng ekanligini ko’rsatdi; shu mahsuldor
maydonning 87% da neft uyumlari va 13% da erkin gazi bo’lgan uyumlar mavjud.
Maykop yotqiziqlari uchun mahsuldor maydonlar ulushining qiymati yanada
pastroqdir, ya’ni 0,014-0,031 % ga teng bo’lgan. Kumaoldi oblastining va
Karpinskiy tog’ tizmasining ko’milib ketgan janubiy yonbag’irligidagi quyi bo’r
davri yotqiziqlari uchun mahsuldor maydon 1,55-4,88 % ni tashkil qiladi; bu
raqamlarning 32% erkin gazi bo’lgan uyumlariga va 68 % nefti bor uyumlarga
mansub.
Umuman olganda, Kavkazoldi o’lkasining old egilmasi chegarasida toza neft
konlari razvedka qilingan konlarning umumiy sonidan 71% ni, gaz-neftli (gaz
qalpog’i bilan) konlarning 15,2 % ni, gaz konlarining 12,6 % ni, gaz kondensat
konlarining 1,2% ni tashkil qiladi. Hududning platforma qismi uchun toza neftli
konlar 49,3 % ni, gaz-neftli konlar 3,9% ni, gaz konlari 35,0 % ni va gaz kondensat
konlari 11,8 % ni tashkil qiladi.
Etalon hududlar uchun mahsuldor maydonlar hissasini, neft va gazning
solishtirma zaxiralarini tavsiflovchi qiymatlarni olgandan so’ng bashoratli
hududlarning neft va gaz zaxiralarini miqdoriy baholashga o’tish mumkin.
Bu holda hisoblashni stratigrafik birliklar va tektonik elementlar bo’yicha o’zaro

---

---

443
tegishli nisbatda alohida olib borish mumkin.

'
'
100
q
f
F
Q
ba

(20.5)
bunda Q
ba

bashorat qilinadigan hududdagi neft va gaz zaxiralari, t; F

bashorat qilinadigan hududning umumiy maydoni, km
2
; f

etalon hududdagi
mahsuldor maydon hissasi, %; q’’

etalon hudud bo’yicha hisoblangan neftning
solishtirma zaxirasi, t/km
2
(butun hudud bo’yicha emas, balki mahsuldor maydon
uchungina).
Agar bashorat qilinayotgan hududda mahsuldor qatlamning taxmin qilinayotgan
qalinligi N metrlarda aniqlangan bo’lsa, u holda etalon hududdagi mahsuldor
qatlamning solishtirma zaxirasi q’’ quyidagi nisbat bo’yicha t/(km
2

m)larda
hisoblanadi:
'
'
100
Hq
f
F
Q
ba

.
(20.6)
Agar bashorat qilinayotgan zaxiralar ayrim stratigrafik birliklar va tektonik
elementlar bo’yicha alohida-alohida baholansa, u holda ularning aniqligi yanada
ortadi, natijada etalon va o’xshash hududlarni geologik jihatdan taqqoslash oson
kechadi.
Xulosa qilib shuni qayd qilish mumkinki, turli mualliflar tomonidan
zaxiralarning hisoblashning boshqa variantlari ham taklif qilingan. Jumladan:
1) bashorat qilinayotgan hudud maydonini bitta struktura maydoniga bo’lish
orqali bashorat qilinayotgan hududdagi strukturalar sonini aniqlash va etalon hudud
bilan taqqoslash mumkin bo’ladi, natijada har bir strukturadagi zaxiralar hisoblanib
ularning o’rtacha qiymatlari aniqlanadi;
2) hajmiy-genetik metod, cho’kindi tarkibidagi tarqoq organik moddalarni qayta
o’zgarishidan hosil bo’lgan gazsimon uglevodorodlar va neftning to’planishini
miqdoriy baholash imkonini beruvchi nazariy taxminlarga asoslanadi;
3) hajmiy-statistik metod asosan hajmiy formulalardan foydalanishga tayanadi.
Qayd qilingan metodlar neftning bashorat qilinadigan zaxiralarini baholashda
o’zining murakkabligi, aniqligining pastligi va solishtirma zaxiralar ma’lumotlari
asosida bajariladigan hisoblash metodidan (ya’ni etalon hududdagi zaxiralar zichligi)
afzal emasligi bois keng qo’llanilmadi.