Geometrik nivelirlash usullari va mohiyati

TRASSANI NIVELIRLASH

Nuqtalar nisbiy balandliklari, asosan, o‘rtadan nivelirlash usu- lida aniqlanadi. Nivelirdan reykagacha bo‘lgan masofa — 150 m gacha yo‘l qo‘yiladi. Nivelir ikki bog‘lovchi nuqta o‘rtasiga — bekatga o‘rnailadi, doiraviy adilak pufakchasi nol punktga keltiriladi, ko‘rish trubasi reykaga qaratiladi, okulyar gardishi va kremalerani burash orqali iplar to‘ri va reykaning aniq ko‘rinishiga erishiladi. Reykadan sanoq 1 mm aniqlikda silindrik adilak pufakchasi uchlari elevatsion vint yordamida tutashtirilgandan so‘nggina olinadi.

Texnik nivelirlashda (ikki tomonli reykalar qo‘llanilganda) har bir bekatda nivelir o‘rnatilgandan keyin sanoq quyidagi tartibda olinadi:

1. orqadagi reykaning qora tomonidan;

   
   

2. oldindagi reykaning qora tomonidan;

   
   

3. oldindagi reykaning qizil tomonidan;

   
   

4. orqadagi reykaning qizil tomonidan;

   
   

5. oraliq (yoki ko‘ndalang chiziq) nuqtalardagi reykaning qora tomonidan.

   
   

Oraliq nuqtalarga orqadagi reyka o‘rnatiladi. Reykadan olingan sanoqlar (nivelirlash jurnali)ning 3, 4 va 5- ustunlariga yoziladi. Reykaning qora va qizil tomonlaridan olingan sanoqlar bo‘yicha topilgan nisbiy balandliklar 6- ustunga yozilib, ularning farqi 4 mm dan oshmasa, ularning o‘rtacha qiymati 7- ustunda keltiriladi. Nivelirlashda bir tomonli reykalar qo‘llanilsa, bekatda nivelir- lash ikki gorizontda quyidagicha bajariladi: orqadagi va oldindagi reykalardan sanoqlar olingach, asbob balandligi taxminan 10 sm ga o‘zgartiriladi, nivelir qaytadan ish holatiga keltirilib, oldingi va orqadagi reykalardan sanoqlar olinadi. Natijada, topilgan nisbiy balandliklar farqi 4 mm dan oshmasa, orqadagi reyka oraliq (yoki

ko‘ndalang chiziq) nuqtalarga qo‘yiladi va sanoqlar olinadi.
Keyingi bekatlarda ham nivelirlash yuqorida yozilgan tartibda olib boriladi. Nivelirlash natijasida topiladigan nuqtalar balandlik- lari ma’lum balandlik sistemasida bo‘lishi va nivelirlashni tekshi- rish uchun nivelirlash reperdan boshlanib, reperda tugatilishi — reperlarga bog‘lanishi shart.
Balandlik uzatish uchun nivelirlash faqat bir reperdan boshlan- sa, bu yo‘l to‘g‘ri va teskari yo‘nalishda nivelirlanadi. Bu holda to‘g‘ri yo‘nalishda nivelirlashda hamma nuqtalar, teskari yo‘nalishda esa faqat bog‘lovchi nuqtalar nivelirlanadi. Umumiy yo‘ldagi nisbiy balandlik to‘g‘ri va teskari nivelirlash natijalari bo‘yicha tekshiriladi.