O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI “GIDRAVLIKA VA GIDROPNEVMOYURITMALAR” o‘quv fanidan
TA’LIM TEXNOLOGIYALARI VA XARITASI
MA’RUZA MASHG‘ULOTLARINING TА’LIM TЕXNОLОGIYASI
1-MAVZU:GIDRAVLIKANING O’RGANISH SOHASI VA TARIXI. SUYuQLIKLARNING MODELLARI HAQIDA.
Vaqti - 2 soat
Talabalar soni: 40-50 nafar
O’quv mashg’ulotining shalki
Kirish, vizual ma’ruza
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi
1. Gidravlikaning o’rganish sohasi.
2. Gidravlikaning qisqacha tarixi.
3. Suyuqliklar to’g’risida asosiy tushunchalar.
4. Suyuqlikka taьsir etuvchi kuchlar.
5. Suyuqliklarning fizik xossalari.
6. Suyuqliklarda ishqalanish uchun Nyuton qonuni. Qovushoqlik.
7.Suyuqlik to’yingan bug’ining bosimi.
8. Gazlarning suyuqlikda erishi. Kavitatsiya hodisasi haqida tushuncha.
9. Ideal va real suyuqlik modellari.
10. Ideal gaz va uning asosiy qonunlari. (Boil-Mariot, Gey-Lyussak qonunlari)
11. Ideal gazlarning holat tenglamasi (Klapeyron tenglamasi).
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Gidravlikaning o’rganish sohasi va tarixi. Suyuqliklarning modellari haqida” talabalarda tushuncha hosil qilish. Ular ning muvozanat shartlarini o’rgatish.
pedagogik vazifalar: - Gidravlikaning o’rganish sohasi. Uning tarixi va hozirgi zamonda mashinasozlik sohasida qo’llanilishi. Suyuqlik tushunchasi va uning xossalari. Qovushqoqlik va Nyuton qonunlari haqida tushuncha berish.
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Gidravlika fani nimani o’rganishi; - Mashinasozlikda qo’llanilanishi; Suyuqliklar xossalarini o’rganish; Gidrostatik bosim haqida va qovushqoqlik – haqida tushunadi;
O’qitish uslubi va texnikasi.
Vizual Ma’ruza, blits –so’rov, bayon etish, klaster.
O’qitish vositalari
Ma’ruzalar matni, proyektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash.
O’qitish shart-sharoiti
proektor, komьyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)
1.1. Mavzu, uning maqsadi, O’quv mashg’ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi.
1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2- bosqich. Asosiy (60 min.)
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajasini aniqlash uchun tezkor savol-javob o’tkaziladi.
– Syuqlik bed nimaga aytiladi?
– Suyuqlik qanday ko’rinishga ega bo’ladi?
– Suyuqliklar qaerlarda qo’llaniladi?
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda Ma’ruzani bayon etishni davom etadi.
2.3. gazlar ham suyuq holatda bo’lishi mumkinmi?
2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalari, tinch turgan suyuqliklar ta’sir qiladigan kuchlar, suyuqliklarning fizik xossalari, suyuqliklarda ishqalanish uchun Nyuton qonuni qovushqoqlik, gazlarni suyuqlikda erishi, kavitasiya hodisasi haqida tushuncha teorema va natijalariga e’tibor berish va yozib olish ta’kidlaydi.
2.1. Eshitadi. Navbat bilan bir-birini takrorlamay atmalarni aytadi. O’ylaydi, javob beradi.
Javob beradi va to’g’ri javobni eshitadi.
2.2. Sxema va jadvallar mazmunini muhokama qiladi. Savol berib asosiy joylarni yozib oladi.
2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Ta’rif va tushunchalarni yozib oladi.
3- bosqich. Yakuniy (10 min.)
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalarni asosiy masalarga qaratadi. Faol istirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. Mustaqil ish uchun vazifa: "suyuqlik" so’ziga klaster tuzishni vazifa qilib beradi, baholaydi.
3.1. Eshitadi aniqlashtiradi.
3.2. To’shiriqni yozib oladi.
2-MAVZU: GIDROSTATIKA
Vaqti - 2 soat
Talabalar soni: 40-50 nafar
O’quv mashg’ulotining shalki
Kirish, vizual ma’ruza
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi
1. Suyuqlikka taьsir etuvchi kuchlar.
2. Suyuqliklar muvozanatining Eyler defferiantsial tenglamasi.
3. Bosimi teng sirtlar. Erkin sirt.
4. Eyler tenglamasining integrallari. Suyuqlikning nisbiy muvozanati.
4.1.Suyuqlik solingan idishning vertikal bo’yicha o’zgarmas tezlanishli harakati.
4.2.Suyuqlik solingan idishning gorizontal bo’yicha o’zgarmas tezlanishli harakat.
4.3.Suyuqlik solingan idishning uz uki atrofida tekis aylanishi.
5. Gidrostatikaning asosiy tenglamasi.
6. Absolyut manometrik vakuummetrik va atmosfera bosimlari.
7. Bosim o’lchash asboblari.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Gidrostatika” haqida talabalarda tushuncha hosil qilish. Ular ning muvozanat shartlarini o’rgatish.
pedagogik vazifalar: - Suyuqlikka taьsir etuvchi kuchlar, bosim o’lchashni o’rganish, eyler tenglamasining integrallari, suyuqlikning nisbiy muvozanati, gidrostatikaning asosiy tenglamasi haqida tushuncha berish.
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Suyuqlikka taьsir etuvchi kuchlar, bosim o’lchashni o’rganish, eyler tenglamasining integrallari, suyuqlikning nisbiy muvozanati, gidrostatikaning asosiy tenglamasi- haqida tushuncha.
O’qitish uslubi va texnikasi.
Vizual Ma’ruza, blits –so’rov, bayon etish, klaster.
O’qitish vositalari
Ma’ruzalar matni, proyektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash.
O’qitish shart-sharoiti
proektor, komьyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)
1.1. Mavzu, uning maqsadi, O’quv mashg’ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi.
1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2- bosqich. Asosiy (60 min.)
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajasini aniqlash uchun tezkor savol-javob o’tkaziladi:
–Tinch turgan suyuqlik xossalarini ayting?
– Qanday sirtga erkin sirt deyiladi?
– Tinch turgan suyuqlik bosimining xossalarini ayting.
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda Ma’ruzani bayon etishni davom etadi.
2.3. Gidrostatikaning asosiy tenglamasi oid chizma, Eyler tenglamasi chizmalari o’rgatadi va mazmunini tushuntirib beriladi.
Mavzu savol-javob orqali mustahkamlanadi:
- Gidrostatikaning asosiy tenglamasini keltiring.
- Qanday bosimlarga absolyut monometrik va vakuummetrik bosim deyiladi.
- Mexanik bosim o’lchagichlarni tushuntiring.
2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalari, teorema va natijalariga e’tibor berish va yozib olish ta’kidlaydi.
2.1. Eshitadi. Navbat bilan bir-birini takrorlamay atmalarni aytadi. O’ylaydi, javob beradi.
Javob beradi va to’g’ri javobni eshitadi.
2.2. Gidrostatikaning asosiy tenglamasi oid chizma, Eyler tenglamasi chizmalari o’rganiladi mazmunini muhokama qiladi. Savol berib asosiy joylarni yozib oladi.
2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Ta’rif , formula va teoremalarni yozib oladi.
3- bosqich. Yakuniy (10 min.)
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalarni asosiy masalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi.
3.2 Mustaqil ish uchun vazifa: "gidrostatika" so’ziga klaster tuzishni vazifa qilib beradi, baholaydi.
3.1. Eshitadi aniqlashtiradi.
3.2. To’shiriqni yozib oladi.
3- MAVZU:Gidrostatikaning qonunlari va uning texnikada TADBIQI
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Gidrostatikaning qonunlari va uning texnikada qo’llanilishi” haqida talabalarda tushuncha hosil qilish.
pedagogik vazifalar: - Paskal qonuni, Arximed qonuni o’rganish, Tekis sirtga taьsir qiluvchi bosim. gidrostatik mashinalar, jismlarni suyuqlikda suzishi. Suzuvchanlik haqida tushuncha berish.
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Paskal qonuni, Arximed qonuni o’rganish, Tekis sirtga taьsir qiluvchi bosim. gidrostatik mashinalar, jismlarni suyuqlikda suzishi, suzuvchanlik- haqida bilish.
O’qitish uslubi va texnikasi.
Vizual Ma’ruza, blits –so’rov, bayon etish, klaster.
O’qitish vositalari
Ma’ruzalar matni, proyektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash.
O’qitish shart-sharoiti
proektor, komьyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)
1.1. Mavzu, uning maqsadi, O’quv mashg’ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi.
1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2- bosqich. Asosiy (60 min.)
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajasini aniqlash uchun tezkor savol-javob o’tkaziladi:
–Paskal qonuni ayting?
– Qanday sirtga erkin sirt deyiladi?
– Tekis sirtga taьsir qiluvchi bosim haqida ayting.
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda Ma’ruzani bayon etishni davom etadi.
2.3. Bosim epyurasigaoid chizma, Arximed qonuni tenglamasi chizmalari o’rgatadi va mazmunini tushuntirib beriladi.
Mavzu savol-javob orqali mustahkamlanadi:
- Gidrostatikaning asosiy tenglamasini keltiring.
- Mexanik bosim o’lchagichlarni tushuntiring.
2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalari, teorema va natijalariga e’tibor berish va yozib olish ta’kidlaydi.
2.1. Eshitadi. Navbat bilan bir-birini takrorlamay atmalarni aytadi. O’ylaydi, javob beradi.
Javob beradi va to’g’ri javobni eshitadi.
2.2. Gidrostatikaning asosiy tenglamasi oid chizma, Bosim epyurasigaoid chizma o’rganiladi mazmunini muhokama qiladi. Savol berib asosiy joylarni yozib oladi.
2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Ta’rif , formula va teoremalarni yozib oladi.
3- bosqich. Yakuniy (10 min.)
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalarni asosiy masalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi.
3.2 Mustaqil ish uchun vazifa: "Paskal" so’ziga klaster tuzishni vazifa qilib beradi, baholaydi.
3.1. Eshitadi aniqlashtiradi.
3.2. Topshiriqni yozib oladi.
4-MAVZU: SUYUQLIKLAR KINEMATIKASINING ASOSIY TUSHUNCHASI.
Vaqti - 2 soat
Talabalar soni: 40-50 nafar
O’quv mashg’ulotining shalki
Axborot Ma’ruza, birgalikda o’qish usuli va "B.B.B" jadvali grafik organayzeridan foydalangan holda.
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi
1. Gidrodinamikaning asosiy masalasi
1.1. Harakat turlari
2. Oqimchali harakat haqida tushuncha. Oqim chizig’i, oqim naychasi va oqimcha. Suyuqlik oqimlari
3. Oqimning asosiy gidravlik elementlari
4. Suyuqlikning barqaror harakati uchun uzilmaslik tenglamasi
5. Ideal suyuqliklar harakatining (Eyler) differentsial tenglamasi
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Suyuqliklar kinematikasi va dinamikasi” talabalarda tushuncha hosil qilish. Ular ning muvozanat shartlarini o’rgatish.
pedagogik vazifalar: - Suyuqlik oqimining asosiy turlari; Oqimning asosiy gidravlik elementlari haqida tushuncha, oqimning asosiy gidravlik elemenlari, oqim chizig’i oqim naychasi.
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Suyuqlik oqimining asosiy turlari; Oqimning asosiy gidravlik elementlari;– haqida tushunadi;
O’qitish uslubi va texnikasi.
Axborot Ma’ruza, birgalikda o’qish usuli va "B.B.B" jadvali grafik organayzeridan foydalangan holda.
O’qitish vositalari
Ma’ruzalar matni, proyektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash.
O’qitish shart-sharoiti
proektor, komьyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Talaba
1-bosqich.
Kirish (10 min.)
1.1. O’quv mashg’ulotining mavzu va rejasini mahlum qiladi. Erishadigan natijalar bilan tanishtiradi. Mazkur mashg’ulot muammoli tarzda o’tishini ehlon qiladi.
1.1. Eshitadilar, yozib oladilar.
1.2. Ehtibor beradilar.
2- bosqich.
Asosiy (60 min.)
2.1. Talabalar ehtiborini rejadagi savollar va ulardagi tushunchalarga qaratadi. Blits-so’rov o’tkazadi.
2.2. Bilimlarni yanada aniqlashtirish maqsadida B.B.B jadvalini daftarga chizishni taklif etadi (1-ilova). Doskaga chiqaradi.
2.3. Muammoli savollarni o’rtaga tashlaydi va ularni birgalikda o’qishga chorlaydi: 1. Gidrodinamika deganda nimani tushunasiz?
2. Ideal suyuqliklar harakatining (Eyler) differentsial tenglamasi qanday ko’rinishda bo’ladi? Bu savollarga javob berish uchun avval: Gidrodinamikaning asosiy masalasi, harakat turlari oqimchali harakat haqida, oqim chizig’i, oqim naychasi va oqimcha, suyuqlik oqimlari, oqimning asosiy gidravlik elementlari, suyuqlikning barqaror harakati uchun uzilmaslik tenglamasi, ideal suyuqliklar harakatining (Eyler) differentsial tenglamasi tushuntirib beriladi.
2.4.Muammoni hal qilish uchun quyidagi savollarga aniqlik kiritadi. Gidrodinamika nimani o’rganadi?
Harakat turlari? Oqimchali harakat?
2.5.\Ideal suyuqlik tenglamasi qanday ko’rinishda bo’ladi degan savolni o’rtaga tashlaydi. Vizual materiallardan foydalangan Eyler tenlamasini tushuntirib beradi.
2.1. Talabalar javob beradilar, daftarlariga chizadilar, jadvalning 1 va 2 ustunlarini to’ldiradilar.
2.2. Muammoga ehtiborni qaratadilar va yozib oladilar. Yozib oldilar va o’z bilimlari bilan
solishtiradilar.
2.3 Muammo yuzasidan o’z yechimlarini taklif
qiladilar. Munozara
qiladilar. Javob beradilar.
2.5.Optimal echimlar yuzasidan takliflar
beradilar.
B.B.B. jadvalining 5-
ustunini
to’ldiradilar.
3- bosqich.
Yakuniy (10 min.)
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalarni asosiy masalarga qaratadi. Faol istirok etgan talabalarni rag’batlantiradi.
3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: "Gidrodinamika" so’ziga klaster tuzishni vazifa qilib beradi, baholaydi.
3.1. Eshitadi aniqlashtiradi.
3.2. To’shiriqni yozib oladi.
5-MAVZU:REAL SUYuQLIKLAR HARAKATI VA QONUNLARI. BERNULLI TENGLAMASI.
Vaqti - 2 soat
talabalar soni: 40-50 nafar
O’quv mashg’ulotining shalki
kirish, vizual ma’ruza
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi
1. Real suyuqliklar harakati uchun Navьe – Stoks tenglamasi.
2. Elementar oqimcha uchun Bernulli tenglamasi.
3.Bernulli tenglamasining geometrik, (energetik) fizik mazmunlari.
4. Real suyuqliklar elementar oqimchasi uchun Bernulli tenglamasi.
5. Real suyuqliklar oqimi uchun Bernulli tenglamasi.
6. Gidravlik va pg’ezometrik qiyaliklar haqida tushuncha.
7. Tezlik va sarf o’lchash usullari va asboblari.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Real suyuqliklar harakati qonunlari” talabalarda tushuncha hosil qilish. Ular ning muvozanat shartlarini o’rgatish.
pedagogik vazifalar: - Real suyuqliklar harakati uchun Nave-Stoks tenglamasi, elementar oqimcha uchun Bernulli tenglamasi, Bernulli tenglamasi geometrik va fizik tenglamalari, tezlik va sarf o’lchash asboblari va usullari.
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Real suyuqlik harakat qonunlari, Bernulli tenlamasini geometrik, fizik va energetik mazmunlari, suyuqlik tezlik va sarf o’lchash usullari – haqida tushunadi;
O’qitish uslubi va texnikasi.
Vizual Ma’ruza, blits –so’rov, bayon etish, klaster.
O’qitish vositalari
Ma’ruzalar matni, proyektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash.
O’qitish shart-sharoiti
proektor, komьyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)
1.1. Mavzu, uning maqsadi, O’quv mashg’ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi.
1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2- bosqich. Asosiy (60 min.)
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajasini aniqlash uchun tezkor savol-javob o’tkaziladi:
- Gidrodinamika nimani o’rgatadi?
- Suyuqlikning qanday harakat turlarini bilasiz, oqim chizig’i nima.
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda Ma’ruzani bayon etishni davom etadi.
2.3. Bernulli tenglamasining fizik, geometrik va energetik mazmuniga doir chizma, real suyuqliklar uchun geometrik va peyizomaetrik va tezlik balandliklari, sarf o’lchgichlaega doir chizmalar.
- Real suyuqlik harakati uchun Navg’e–Stoks tenglamasini keltiring?
- Elementar oqimcha uchun Bernulli tenglamasini keltiring?
- Real suyuqlik elementar oqimchasi uchun Bernulli tenglamasini keltiring?
- Bernulli tenglamasining geometrik mahnosini tushuntiring.
- Bernulli tenglamasining fizik (energetik) mahnosini tushuntiring.
tushutirib beriladi.
2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalari, teorema va natijalariga e’tibor berish va yozib olish ta’kidlaydi.
2.1. Eshitadi. Navbat bilan bir-birini takrorlamay atmalarni aytadi. O’ylaydi, javob beradi.
Javob beradi va to’g’ri javobni eshitadi.
2.2. Sxema va jadvallar mazmunini muhokama qiladi. Savol berib asosiy joylarni yozib oladi.
2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Ta’rif, formula va tushunchalarni yozib oladi.
3- bosqich. Yakuniy (10 min.)
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalarni asosiy masalarga qaratadi. Faol istirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. Mustaqil ish uchun vazifa: "Real suyuqlik" so’ziga klaster tuzishni vazifa qilib beradi, baholaydi.
3.1. Eshitadi aniqlashtiradi.
3.2. To’shiriqni yozib oladi.
