Giriş. Elektron qurğularının təsnifatı. Elektronika

3-cü qarışıq prinsipli reqistrlərdir. Bu prinsipli reqistrlərdə informasiya ya reqistrə 
ardıcıl yazılar və paralel oxunar, ya da əksinə paralel yazılar, ardıcıl oxunar. 

---

Göründüyü kimi belə prinsipli reqistrlər sxemində yazılacaq ədəd ancaq bir 
istiqamətdə sürüşdürülmüş olur. Lakin əlavə sürüşdürücü, idarəedici siqnalların köməyilə 
reqistrdə informasiyanı həm sağa, həm də sola sürüşdürmək mümkün olur. İnformasiyanı 
həm sağa, həm də sola sürüşdürmək üçün praktiki olaraq reversiv reqistrlərdən istifadə 
olunur. Göstərilən prinsipli reqistrlər əsasən RS, D, JK triggerləri üzərində qurulur.
 
Sayğaclar və onların təsnifatı. Cəmləyici ikilik sayğac. 
EHM+də sayğaclardan əsas etibarilə idarəetmə qurğularında istifadə olunur. Belə ki, 
sayğaclar impulsların sayılması, əmrlərin ünvanlarının təşkili, əməliyyatların y/yetirilməsi 
ardıcıllığının sayılması üçün istifadə olunur. Sayğac cxemləri də reqistr sxemlərində 
olduğu kimi triggerlər üzərində qurulur və sayğacın mərtəbələrinin sayı onda istifadə 
olunan triggerlərin sayı ilə müəyyən olunur. İşləmə prinsipinə görə sayğaclar 2 yerə 
bölünür: Sadə və reversiv sayğaclar. 
Funksional olaraq aşağıdakı kimidir. 
Sadə sayğaclar öz növbəsində cəmləyici və çıxıcı olurlar. Reversiv sayğaclar həm 
toplama, həm də çıxma əməliyyatını y\yetirir. Sayma modluna görə sayğaclar 2-lik, 10-
luq, 2-10-luq tipli olurlar. Sayğac cxemləri əsas etibarilə RS, JK, D sinxron triggerlər 
üzərində qurulur. 
Saygac sxemlərində triggerlər say rejimində işləyirlər. Ona görə də ardıcıl keçidli 
cəmləyici sayğacı qurmaq üçün JK triggerinin J və K girişlərini birləş-dirib ona “1” 
siqnalı verək. “1” -ə uyğun Q çıxışını isə növbəti kiçik mərtəbənin triggerinin sinxrogirişi 
ilə birləşdirmək lazımdır. Bu halda sxem aşağıdakı kimi olacaq. 
J 
C 
K 
J 
C 
K 
J 
C 
K 

---

Sxemdə istifadə olunan 
    idarəedici siqnalı sayğacın məzmununu     
vəziyyətinə gətirmək üçün istifadə olunur. Lakin bu o demək deyil ki, sayğaca giriş siqnalı 
yazmazdan qabaq hökmən ilk vəziyyətə gətirilməlidir. Ola bilər ki, sayğac mərtəbələrində 
yazılmış hər hansı 1 ədəd kodunun üzərinə növbəti impulslar sayılması tələb olunsun. 
Sayılan impulslar sayğacın 
girişindən ardıcıl olaraq verilir. girişi vasitəsilə impulsların 
paralel olaraq uyğun mərtəbələrdə yazılması və sayğacın hər hansı bir mərtəbəsində 
informasiyanın yenidən yazılması üçün istifadə olunur. 1-ci sinxroimpuls verildikdə 
triggeri vahid vəziyyətə keçir. Bu halda 
və 
-ün məzmunu dəyişməz qalır. Növbəti 
sinxroimpulsda 
-də
yazılmış “1” 
çıxışı ilə 
-ni “1” vəziyyətinə gətirir. 
-də  
  
yazılır. 
yenə öz vəziyyətini dəyişmir. 
girişinə 3-cü sinxroimpuls verildikdə
-ə  
  
yazılır, 
, 
öz vəziyyətini saxlayır. Yəni sayğacda 011 yazılmış olur. 4-cü sinxroimpuls 
verildikdə 
-ə  
  yazılır,
, 
-də  
  olur. Nəhayət 7-ci sinxroimpuls verildikdən 
sonra sayğacın bütün mərtəbələrində  
  yazılmış olur. Yəni 111 olur. Əgər 8-ci 
sinxroimpuls verilərsə, onda bütün mərtəbələrdə  
  yazılmış olmalıdır. Göründüyü kimi 
ardıcıl keçidli cəmləyici sayğac sxemlərində mərtəbələrin sayını artırmaq üçün triggerlərin 
sayını artırılması lazım gəlir. Lakin bu bir tərəfdən sayma modlunun artmasına səbəb 
olursa, digər tərəfdən sayğacın işləmə sürətini aşağı düşməsinə səbəb olur. Ona görə də 1-
ci mərtəbənin triggeri növbəti mərtəbənin triggerinə nəzərən daha böyük sürətlə işləmiş 
olur ki, bu da sxemin girişində böyük güc sərfinə gətirib çıxarır.
Sayğac sxemlərində ümumi gecikmə vaxtı aşağıdakı kimi təyin edilə bilər:
.
Burada 
– 1 triggerdə gecikmə vaxtı, 
- mərtəbələrin ümumi sayıdır. Ardıcıl 
keçidli cəmləyici sayğac sxeminin sürətini artırmaq üçün bəzi hallarda müxtəlif parametrli 
triggerlərdən istifadə olunur. Lakin bu halda idarəedici qurğuda müxtəlif mürəkkəb 
məntiqi dövrələrin yaranmasına səbəb olur. Bu səbəbdən paralel prinsipli sayğac sxemləri 
istifadə olunur.