Glossary (glossariy) Atamaning nomlanishi Atamaning ma‟nosi

Oila va nikoh tushunchasi.
Konfutsiychilik Xitoyda oila masalalariga hal qiluvchi 
ta‘sir o‗tkazdi. Konfutsiychilik ta‘limotiga ko‗ra, oila nikohdan, yoshlarning kelishuvi 
bilan boshlanmaydi. Balki, oila ehtiyojlari uchun nikoh amalga oshiriladi. 
Konfutsiychilar urf-odatlariga ko‗ra, avlodlar o‗z ajdodlari ruhi oldida qilishlari kerak 
bo‗lgan barcha marosimlarni o‗z o‗rnida, muntazam ravishda bajarishlari lozim. Xitoyda 
ilk Chjou va In davrlarida o‗tganlar ruhlari tiriklar uchun madad bo‗lishi kerak deb 
e‘tiqod qilinsa, Konfutsiy ta‘limoti buning aksini, ya‘ni tiriklar o‗tganlar oldida 
qarzdordirlar degan g‗oyani ilgari surdi. Konfutsiy o‗zidan oldin jamiyatda mavjud 
bo‗lgan o‗tganlar ruhlari haqidagi aqidalarni tamoman o‗zgartirib yubordi. 
Konfutsiy nomining ilohiylashtirilishi.
Konfutsiy o‗zi yashab ijod etgan joy – 
Tsuyfuda vafot etgandan keyin uning qabri yaqinida bir ibodatxona qurdilar. 

---

Ibodatxonaga Konfutsiyning shogirdlari va yaqinlari tomonidan uning barcha tabarruk 
narsalari va unga taalluqli ashyolar: yozgan asarlari, musiqa asboblari, ro‗zg‗or 
anjomlari, aravasi va boshqa narsalari keltirib qo‗yildi. Vaqt o‗tishi bilan faylasufning 
obro‗si oshib, ta‘limoti keng tarqalgani sari ushbu ibodatxona ham ziyoratgohga aylanib 
bordi. Tsuyfu yaqinida Konfutsiy shogirdlari va izdoshlari makon tutgan kattagina 
qishloq barpo bo‗ldi. Lu podshohligi hukmdorining o‗zi Tsuyfuga kelib Konfutsiy 
ibodatxonasida uning xotirasiga qurbonlik qildi. Ibodatxonaning ahamiyati oshgani sayin 
uning er mulklari bilan boyidi. Bu joy oddiy mahalliy ibodatxona shaklidan Xan sulolasi 
davriga kelib butun mamlakat miqyosidagi muqaddas ziyoratgohga aylandi. Mil. av. 195 
yilda birinchi Xan podshohi Lyu Ban shaxsan o‗zi Konfutsiy ibodatxonasida unga atab 
«tay-lyao» (Xitoyda eng oliy qurbonlik – qo‗y, xo‗kiz va cho‗chqa) uchlik qurbonligi 
keltiradi. 
Mana shu asrdan boshlab Konfutsiy nomi Xitoyda ilohiylashtirildi va unga atab 
muntazam qoidalar asosida qurbonliklar qilinadigan bo‗ldi. 
Xan sulolasi davrida Konfutsiyga knyazlik unvoni berildi. X-XIII asrlarga kelib, 
Sun sulolasi davrida unga imperatorlik unvoni, otasiga esa knyazlik unvoni berildi. 
Keyinroq Yuan va Min sulolalari (XIII-XIV asrlar) davrida unga yana ham yuksakroq 
daraja – «Haqiqiy donishmand», «Millatlarning buyuk ustozi» unvonlari berildi. 
Xitoyning deyarli barcha shaharlarida Konfutsiyga atab qurilgan ibodatxonalar 
paydo bo‗ldi. Bunday ibodatxonalar soni mingga yaqin edi. Dastlabki paytda 
ibodatxonaning qurbonlik qilinadigan joyida oddiygina Konfutsiy nomi yozilgan lavha 
osilgan edi. Xitoyga buddaviylik kirib kelgach, lavha o‗rnini endi Konfutsiyning haykali 
egalladi. Tsuyfudagi ibodatxonadan boshqa hammasi bir xil shaklga ega edi. Unda 
Konfutsiy haykali yoniga 86 shogirdining nomi bitilgan lavha yoki haykallar qo‗yilgan. 
Tsuyfudagi ibodatxonada ularning soni ko‗proq. 
Faylasufga atab qilinadigan qurbonliklar va boshqa muhim marosimlar tartibga 
solingan. Har oyning birinchi va 15-kunlarida ikki marta Konfutsiy haykali oldida odatiy 
qurbonliklar, yilda – bahorda va kuzda ikki marta alohida tantanali marosimlar o‗tkazilar 
edi. Tantanaga kelgan imperator va ularning mulozimlari donishmand timsoli oldida 
turib, unga: «Sen buyuksan, ey mutlaq donishmand, sening fazilatlaring ko‗p, ta‘limoting 
beqiyos, o‗tganlar orasida senga tengi yo‗q!» – kabi hamdu sanolar bilan murojaat 
qilganlar.