G‘o‘zani o‘g‘itlash

Samarqand qishloq xo‘jalik instituti olimlarining ma’lumotiga ko‘ra

G‘o‘za hosildorligiga fosforli o‘g‘it turlarining ta’siri, s

M.A.Hayitov ma’lumoti)

Variant	Hosildorlik, s/ga
	2001 y	2002 y	o‘rtacha
1. O‘g‘itsiz nazorat	14,2	15,1	15
2. N250K110+фон	26,6	25,9	26,3
3. Фон+Pаммофост 160 кг/га	32,1	33,2	32,7
4. Фон+Pаммофосфат 160 кг/га	31,6	32,7	32,2
5. Фон+Pполийаммофос 160 кг/га	36,8	37,4	37,1

Fosforli o‘g‘itni oldindan qo‘llashni sababi – bu uni kimyoviy jihatdan tuproqbilan bog‘lanib qolishini kamaytirishdir. Bunga o‘g‘itni ma’lum qavatga berish usulini qo‘llash bilan erishish mumkin. Fosforli o‘g‘itlarni ikki qatlamda qo‘llash paxta hosildorligini 3,8 s/ga, bedapoyadan keyin birinchi yili esa 5,2 s ga oshirdi.

Kuzgi shudgorlashda berilgan fosforli o‘g‘itlarni o‘simlik oradan 35-40 kun o‘tganda, ekish bilan birgalikda berilganda esa 5-8 kun o‘tgach o‘zlashtira boshlaydi. Ekish bilan beriladigan fosforni urug‘dan 5-7 sm uzoqlikda va 12-15 sm chuqurlikda berish kerak. Shuni ta’kidlash kerakki, bedapoyadan uzoqlashgan sari R li o‘g‘itlarni samaradorligi kamaya boradi. M : bedadan keyin 3-chi yili R hisobiga olingan qo‘shimcha hosil 4-6 s ni tashkil etgan bo‘lsa, 5-6 chi yillarda bu ko‘rsatkich 3-1,5 s bo‘lgan xolos. P li o‘g‘itlarning samaradorligi g‘o‘zaning biologik ehtiyojiga nisbatan ortiqcha miqdorda berilishiga, tuproqdagi R zapasiga va o‘simlik ildiz Sistemasining rivojlanishiga bog‘liq bo‘ladi. Shunga asosan, ekishgacha, ekish bilan bir vaqtda va oziqlantirish vaqtida beriladigan mineral o‘g‘itlarning yillik normasi belgilanadi. Yer qobig‘idagi К₂О miqdori 2,35% ni tashkil etsa, tuproqdagi kaliy esa 0,15 dan 4% gacha boradi. Uning asosiy qismi silikatlar tarkibiga kirib o‘simlik tomonidan kam o‘zlashtiriladi. Tuproqda k yetishmaganda g‘o‘za yaxshi o‘sa olmaydi m : fosfor yetishmaganda paxta hosili 4-5 s ga kamaygan bo‘lsa, k yetishmaganda hosildorlik – 9 s ga kamayib ketgan. N – yetishmasa o‘simlik o‘sishdan qolib zararlanmaydi, r yetishmasa g‘o‘za barglari ko‘kimtir bo‘ladi, K – yetishmasa barglarda sariq qo‘ng‘ir dog‘lar paydo bo‘lib, keyinchalik zararlangan barglar nobud bo‘ladi. Kaliy o‘simlikda uglevodlar hosil bo‘lishida ishtirok etib, g‘o‘zani sovuqqa va qurg‘oqchilikka chidamligini oshiradi. U o‘simlikni yerga yotib qolishini kamaytirib, poyani mustahkamlaydi, har xil kasalliklarga chidamligini oshiradi. G‘o‘zadan rejalashtirilgan hosil olish uchun К₂О miqdori qo‘yidagicha:

Hosil-k, s/ga		К2О, кг/га
20-25	-	50-80
25-30	-	60-100
30-35	-	70-120

Tuproqkartogrammasi bo‘yicha rejalashtirilgan hosil olish uchun tavsiya etilgan k2o miqdori esa qo‘yidagicha:

			25-30 s	30-35 s/ga
Juda kam	-	100 mg/kg	100	120
Kam	-	100-200	80	100
O‘rtacha	-	200-300	60	80
Yuqori	-	300-400	40	60
Juda yuqori	-	400 dan ko‘p	-	-

Kaliyli o‘g‘itlarni yillik miqdorini 50% ni shudgorlashdan oldin, qolgan 50% ni g‘o‘zani shonalash davrida qo‘llash, g‘o‘za tuplarini yotib qolishini kamaytiradi. Tuproqda К₂О yetishmay qolganda chigit yetilmay qoladi, undagi yog‘ miqdori kamayib tolani texnologik xususiyati buziladi va hosildorlik kamayadi. Paxtachilikda o‘g‘it meyorlari, qo‘llash dozisi va muddati o‘g‘it zahirasiga yoki xo‘jalik iqtisodiga bog‘liq bo‘ladi. Jamg‘arilgan o‘g‘it qanchalik ko‘p bo‘lsa, qo‘llsha dozasi miqdori va soni oshadi yoki aksincha. Shunga mos ravishda qo‘shimcha hosil salmog‘i ham o‘zgaradi.

O‘rtacha yillik o‘g‘it meyorlarini miqdoriga ko‘ra dozalarining

muddatlarda qo‘llanishi (O‘z PTII ma’lumoti)

Yillik jamg‘arilgan o‘g‘it			O‘g‘itni muddatlar bo‘yicha taqsimlanishi, kg/ga T.E.M
N	P	K	Ekishgacha			Shonalash			Gullash
			N	P	K	N	P	K	N	P	K
50	50	0	0	50	0	25	0	0	25	0	0
50	75	0	0	50	0	25	0	0	25	25	0
50	100	50	0	75	0	25	0	25	25	25	25
75	50	0	0	50	0	40	0	0	35	0	0
75	75	0	0	75	0	40	0	0	35	0	0
75	100	50	0	75	0	40	0	25	35	25	25
100	75	50	25	75	0	40	0	25	35	0	25
100	100	50	25	75	0	40	0	25	35	25	25
100	125	50	25	100	0	40	0	25	35	25	25
125	75	50	25	75	0	50	0	25	50	0	25
125	100	50	25	75	0	50	0	25	50	25	25
125	125	50	25	75	0	50	0	25	50	50	25

Kaliyli o‘g‘itlarni g‘o‘zadagi samaradorligi almashlab ekish dalasida uch yillik bedadan keyin ekilganda, yaqqol ko‘zga tashlanadi. Chunki, yaxshi o‘t qoplamasi tuproqdagi harakatchan k2o miqdorini keskin kamaytiradi. Uch yil beda ekilgan tuproqdan beda gektaridan 710 dan 980 kg gacha k2o o‘zlashtirib ketadi. Paxtachilikda qo‘llaniladigan k2o o‘g‘itlarning samaradorligi tuproqdagi almashinadigan k miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Ma’lumki, tuproqdagi k viloyat miqyosida emas, balki tuman va hatto brigada doirasidagi ayrim dalalarda ham keskin o‘zgarib turadi. Shuning uchun ham, g‘o‘zaga beriladigan kaliyli o‘g‘itlarni tuproqda bo‘lgan k2o miqdoriga qarab ratsional normada ishlatish paxta hosildorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.

Adabiyotlar:

1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997.

1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998.

2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989.

3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977

4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi.

T.1998.

5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984.

6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984.

7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.