Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi

Arabidopsis thaliana rivojlanishining gen ekspression xaritasi
O'simlik genlarining tartibga soluvchi hududlari odatda hayvonlar genlariga qaraganda ixchamroq bo'ladi, lekin o'simlik genomlarida kodlangan transkripsiya omillarining komplementi hayvonlarnikidan kattaroq yoki kattaroqdir. O'simliklar shuning uchun transkripsiya dasturlari ko'p hujayrali rivojlanishni boshqarishini o'rganish imkoniyatini beradi. Biz Arabidopsis thaliana mos yozuvlar o'simlikini ishlab chiqish jarayonida embriogenezdan qarilikgacha va turli organlarni o'z ichiga olgan namunalarda global gen ekspressiyasini tahlil qildik. Bu erda biz AtGenExpress ifoda atlasining bir qismi bo'lgan ushbu ma'lumotlar to'plamining birinchi tahlilini taqdim etamiz. Biz transkripsiya faktorlari genlari va signal transduktsiyasining ifoda darajasi metabolik genlarnikiga o'xshashligini kuzatdik. Katta genli oilalarning ifoda shakllarini o'rganib, biz ular tasodifan kutilganidan ko'ra ko'proq o'xshashligini aniqladik, bu shuni ko'rsatadiki, ko'plab gen oilalari o'ziga xos rivojlanish jarayonlari uchun birgalikda tanlangan.


14. Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Populyatsiyalar genetikasiga doir masalalar echish.
Maqsad: O’simlik, hayvon va odam populyatsiyalaridagi ekologik muammolarni xal etish bilan bog’liq bo’lgan masalalarga statistik populyatsion metodni qo’llashni o’rganish.
Kerakli jihozlar: Kompyuter prosessori, ekran, populyatsiyalarning tarkibi, inbriding yoki panmektsiyaning populyatsiyalarda amal qilishi, populyatsiyalarga nisbatan Xardi-Vaynberg qonuniyatini yoki formulani qo’llash bilan bog’liq sdaydlar.
Ishning bajarilish tartibi: Talabalar dastlab laboratoriya mashg’ulotiga ta’luqli slaydlar bilan ekran orqali tanishib chiqadilar. Populyatsiyalar genetikasiga ta’luqli izohlar: Qandaydir bir populyatsiyada bir genning allellari bo’yicha gomozigotali (AA va aa) individlar soni bir xil. Agar bu allellarni o’zida saqlovchi individlar o’zaro erkin chatishadigan (panmiksiya) bo’lsa, u holda quyidagicha holat yuz beradi:

Urg’ochi organizm	Erkak organizm
	0,5 A	0,5 a
0,5 A	0,25 AA	0,25 Aa
0,5 a	0,25 Aa	0,25 aa

Dalillar populyatsiyaning ushbu avlodida gomozigotalar AA va aa 0,25 chastota bilan, geterozigotalar Aa – 0,50 chastota bilan uchraydi. Bu nisbat keyingi avlodda ham saqlanadi: a retsessiv allelli gameta 0,5 chastota (0,25 aa gomozigotadan Q 0,25 geterozigota Aa dan) bilan, dominant A allelli gameta ham 0,5 chastota ( 0,25 AA gomozigotadan Q 0,25 Aa geterozigotadan) bilan uchraydi. Agar tashqaridan biror ta’sir bo’lmasa, bu nisbat barcha keyingi avlodlarda o’zgarishsiz saqlanib qoladi. Ma’lumki, aksariyat hollarda populyatsiyada AA va aa gomozigotalar har xil sonda uchraydi, masalan, bir populyatsiyada bir genning allellari 0,7a va 0,3A holatda uchraydi, u holda:

Urg’ochi organizm	Erkak organizm
	0,3 A	0,7 a
0,3 A	0,09 AA	0,21 Aa
0,7 a	0,21 Aa	0,49 aa

Populyatsiyada allellarning yig’indisi 100 foiz yoki 1 ga teng. Bu formula yordami bilan allellar chastotasini aniqlash mumkin bo’ladi. Masalan, yuqorida keltirilgan misolda A allel yoki p 0,3 chastota bilan uchrasa, formula yordamida a allel yoki q ning chastotasini ham aniqlashimiz mumkin: p Q q q 1. q q 1 – p; q q 1 – 0,3 q 0,7; a q q q 0,7 chastota bilan uchraydi.
Xardi va Vaynberg tomonidan yaratilgan ikkinchi formula yordami bilan populyatsiyada tarqalgan genotiplarning uchrash chastotalarini aniqlash imkonini beradi. Yuqorida keltirilgan misolga qaytamiz:

Urg’ochi organizm	Erkak organizm
	p q A (0,3)	q q a (0,7)
p q A (0,3)	p^2 q AA (0,09)	pq q Aa (0,21)
q q a (0,7)	pq q Aa (0,21)	q^2 q aa (0,49)

Bu erdan ikkinchi formulani keltirib chiqaramiz:
p² Q 2 pq Q q² q AA Q 2 Aa Q aa q p² (0,3)² Q 2 pq q 2
(0,3 x 0,7) Q q² (0,7)² q AA Q 2 Aa Q aa q p²(0,09) Q 2 pq
(2 x 0,21) Q q² (0,49) q AA Q 2 Aa Q aa q p² Q 2 pq Q q² q 0,09 Q 0,42 Q 0,49 yoki
AA Q 2 Aa Q aa q 9 Q 42 Q 49
Dominant AA gomozigota 0,09 chastota yoki 9 foiz bilan, geterozigota Aa 0,42 chastota yoki 42 foiz bilan, retsessiv gomozigota aa 0,49 chastota yoki 49 foiz bilan populyatsiyada uchraydi.
Masala: Makkajo’xori o’simligining ayrim navlarida albinos o’simliklar (aa) 0,0025 chastota bilan uchraydi. A va a allellarning hamda AA va Aa genotiplarning uchrash chastotalarini hisoblab chiqing.
Masalaning yechilishi:
bu masalada berilgan populyatsiyada aa genotipli (q²) individlarning chastotalarini bilgan holda, a genining (q) uchrash chastotasini aniqlash mumkin: aa q q² q 0,0025; a q q q√ q² q√0,0025 q 0,05
p Q q q 1 formulasidan foydalanib, A genining (p) uchrash chastotasini topamiz: p q 1 – q q 1 – 0,05 q 0,95
AA genotipning chastotasi AA q p² q 0,95² q 0,9025
Aa genotipning chastotasi Aa q 2 pq q 2 (0,95 x 0,05) q 0,095
Populyatsiya 90,25% AA genotipli, 9,5% Aa genotipli va 0,25% aa genotipli o’simliklardan tashkil topgan.