Guliston davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti

Tashqi Iqtisodiy munosabatlar va ularning nazariy asoslari
Tashqi savdo — bir mamlakatning boshqa mamlakat yoki mamlakatlar bilan olib boradigan savdosi. Mamlakatdan tovarlar chikarish (eksport) va mamlakatga tovarlar kiritish importdan tashkil topadi. Eksport va import yigʻindisi mamlakatning Tashqi savdo aylanmasini tashkil etadi. Mamlakatlar oʻrtasida savdosotiqni rivojlanishi ikki tomonlama foyda olish imkonini beradi. Tashqi savdo mamlakatlararo iktisodiy munosabatlarning eng oddiy va eng kad, shaklidir. Kds.. Misr, Yunoniston va Rim quldorlik tuzumi davridayoq boshqa mamlakatlar bilan ikki tomonlama savdosotiq munosabatlarini amalga oshirgan. Insoniyat tarixida birinchi marta Sharq va Gʻarb dunyosini bir-biri bilan bogʻlagan Buyuk Ipak yoʻli kitalararo savdoni yoʻlga qoʻydi. Bu yoʻl hozirgi Oʻzbekiston hududida joylashgan shaharlarda savdosotiqning keng kuloch yoyishiga olib kelgan edi.
Oʻzbekiston Respublikasi jahonning 140 dan ortiq mamlakatlari bilan savdosotiq aloqalarini amalga oshirmoqda. 2003-yilda Oʻzbekistonning tashqi savdo aylanmasi 6,7 mlrd. AQSH dollarini tashkil etdi. Bu koʻrsatkich 2002-yilga nisbatan 17,3% kupdir. Uning Tashqi savdoda jahonning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlari hissasi ortib bormoqda. Oʻzbekiston savdo aylanmasining 62% uzoq xorij mamlakatlariga, 38% esa MDH mamlakatlari hissasiga toʻgʻri kelmoqda. Oʻzbekistonning hozirgi asosiy savdo hamkorlari — Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya, Shveysariya, AQSH, Janubiy Koreya, Rossiya, Italiya, Niderlandiya, Belgiya, Turkiya, Fransiya, Xitoy va boshqa davlatlar. Respublika Tashqi savdoning 60%dan ziyodrogʻi Yevropaga, 33% Osiyo, 6,5% Amerika qitʼasi mamlakatlari hissasiga toʻgʻri keladi (2003). Tashqariga tovar chiqarish tarkibida mashina va asbobuskunalar, rangli metallar va energiya vositalari oʻrin olmoqda. Asosiysi — Oʻzbekistonning Tashqi savdoda faqat xom ashyo vositalari bilan qatnashuviga barham berilmoqsa, eksport tarkibi sezilarli kengaymoqda. Rivojlangan mamlakatlar bilan savdo aloqalari chetdan qoʻshimcha moddiymoliyaviy resurslarni jalb kilish, ishlab chiqarish.ga ilgor texnika va texnologiyani joriy etish, ichki isteʼmol bozorini turlituman keng xalq isteʼmoli tovarlari bilan toʻldirish, xizmat koʻrsatish sohasida xorij tajribasidan foydalanish, qoʻshimcha ish oʻrinlarini yaratihda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatning Tashqi savdo siyosatini Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar Agentligi amalga oshiradi. Tashqi savdo "Oʻzbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati toʻgʻrisida" (1991, 14 iyun), "Valyutani tartibga solish toʻgʻrisida" (1993, 7 may), "Davlat bojxona xizmati toʻgʻrisida" (1997, 29 avgust) qonunlari, "Bojxona kodeksi" (1997, 27 dekabr) va boshqa qonun va qarorlar, meʼyoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Jahon iqtisodiyotidagi inqiroz hodisalari bilan tavsiflangan globallashuvning zamonaviy bosqichi davlatlar o‘rtasidagi tashqi iqtisodiy aloqalarning tabiati va shakllariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Rivojlangan va ayrim rivojlanayotgan davlatlarning jadal rivojlanishi bilan bir qatorda, mamlakatlar o‘rtasida nisbatan kichik davlatlar guruhi doirasida xizmatlar, kapital, mehnat va axborot mahsulotlarining xalqaro oqimlari o‘rtasida farqlanish kuchaymoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlar so‘nggi o‘n yil ichida xalqaro tizimda o‘z pozitsiyalarini kuchaytirgan bo‘lsa-da, shu bilan birga, rivojlangan davlatlar o‘zlarining ilmiy va texnologik afzalliklariga tayanib, ishlab chiqarishda innovatsiyalarni rag‘batlantirib, jahon iqtisodiyotida yetakchilar bo‘lib, ular xalqaro tovar va xizmatlar savdosida bir tomonlama afzalliklarga ega bo‘lishga imkon beradi.
Xeksher-Olinning savdo nazariyasi sifatida mashhur bo‘lgan nazariya birinchi o‘ringa ishlab chiqarish chiqimlarini emas, balki qanday resurslar ana shu chiqimlarga kirishini qo‘yadi, chunki mamlakatlar chiqimlarida ularda ortiqcha mavjud bo‘lgan resurslardan foydalanilgan tovarlarni eksport qilishga intiladi. Boshqa nazariy qarashlar ham mavjud. Lekin ular orasidan, birinchidan, olimlar va amaliyotchilar o‘rtasida keng tarqalganini, ikkinchidan, makroiqtisodiy tusdaligi ifodalangan va uchinchidan, eng umumlashgani bilan ajralib turadiganlarini olamiz. Xalqaro savdo mazmuniga doir biz bayon etgan barcha yondashuvlarni ancha osonlik bilan dastlabki ikki qarashga kiritsa bo‘ladi. Zero, ravshanki, mamlakatda ortiqcha bo‘lgan resurslar sarflanadigan mahsulot ham, tovarning hayot davri ham, miqyos samaralari ham − ularning barchasi ishlab chiqarish chiqimlariga bevosita aloqadordir. Shuning uchun dastlabki ikki qarash eng universal doktrinalar bo‘lib, qolganlari esa ularni aniqlashtirish hisoblanadi. Shuni ta’kidlash joizki, xalqaro savdo tashqi iqtisodiy faoliyat barcha qolgan shakllari va turlarining boshlang‘ich, muvofiqlashtiruvchi va ko‘paytiruvchi negizi hisoblanadi. Tashqi iqtisodiy faoliyatning xorijiy sarmoyani jalb etishdek shaklining samaradorligi ham uning darajasiga bog‘liq. Savdodagi qonun hujjatlari tomonidan belgilangan va boshqa cheklashlar investitsiya jarayonlarida aks etadi [2]. Tashqi iqtisodiy faoliyat turli mamlakatlardan kelgan korxonalarning savdo bitimlari bilan bog‘liq. Tashqi iqtisodiy faoliyatga xalqaro ko‘rgazmalar, investitsiyalar va qo‘shma ishlab chiqarish kiradi. Lekin tashqi savdo asosiy qismi – xalqaro savdo. Savdo qilish uchun kompaniyalar tovarlarni davlatlarning bojxona chegaralari orqali ko‘chirishlari kerak. Tashqi iqtisodiy faoliyat mutaxassislari bunday bitimlar uchun javobgardir [19]. Tashqi iqtisodiy faoliyat tovarlar va xizmatlarni eksport qilish yoki import qilish bilan bog‘liq iqtisodiy faoliyatdir. Boshqacha aytganda, bu chet el bilan milliy vakilning savdosi. Bu holatda savdo-sotiq nafaqat tovarlarni sotib olish va sotish, balki xalqaro loyihalarni amalga oshirish, shuningdek, investitsiyalar va kreditlar bilan bog‘liq faoliyatni ham tushunish mumkin. Tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari davlat hokimiyati organlari, tijorat va davlat korxonalari hamda jismoniy shaxslar bo‘lishi mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish bojxona qonunchiligiga muvofiq amalga oshiriladi. Iqtisodiyotning o‘sishi sharoitida katta va kichik biznesning ko‘plab rus korxonalari jahon bozoriga kirishmoqda. Har yili ko‘plab xalqaro shartnomalar tuziladi, nafaqat tovarlar, balki uskunalar ham sotib olinadi va eksport mavzusi nafaqat xomashyo, balki o‘z mahsulotlarini ham o‘z ichiga oladi. Bunday faoliyatni amalga oshirish orqali Rossiya kompaniyalari tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari bo‘ladi.
Mintaqa iqtisodiy aloqalari bugungi kunda qiziqarli va ko'zda tutiladigan yuraklarni ishlatadi. Endi, dunyodagi ko'pgina mamlakatlar o'zaro xamkorlik va iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga intilishmoqda. Bu, bir necha katta o'zgarish va tendensiyalarga olib keladi:
Xalqaro Savdo Urushi: Xalqaro savdo urushi o'sadi va mamlakatlar o'rtasida xorijiy savdo kengaymoqda. Yangi bozorlarga kirish, xorijiy investitsiyalar va iqtisodiy hamkorlikning rivojlanishi uchun ko'plab imkoniyatlar mavjud.
Mintaqa Integratsiyasi: Ko'plab mintaqalar integratsiya yo'lidagi harakatlar ko'rsatmoqda. Bu, birgalikda iqtisodiy bloklarning yaratilishini, sanoatlararo soxalarni rivojlantirish va transport tarmoqlarini bir-biriga bog'lashni o'z ichiga oladi.
Sarmoyaviy Ko'chishlar: Sarmoyaviy ko'chishlar, ko'plab mintaqalarda o'sishni oshiradi. Sanoat, texnologiyalar, va xizmatlar sohasidagi yangiliklar, yangi sarmoyaviy imkoniyatlar ochadi.
Xalqaro Moliya Tizimi Va Hamkorliklar: Moliya tizimlari hamkorliklari, mintaqalarning sarmoya kiritishni oshirish uchun yengil va ishonchli platformalar yaratishda muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy Mustaqillik Va Diversifikatsiya: Mintaqalarning o'zining iqtisodiy mustaqilligini ta'minlashga qaratilgan strategiyalar. Bu, ekonomik diversifikatsiya, xizmatlarni rivojlantirish, yangi sohalarda investitsiyalar kiritish va ishlab chiqarishni kengaytirishni o'z ichiga oladi.
Xalqaro Tijoratning Rivojlanishi: Xalqaro savdo, tijorat va eksport ko'paymoqda. Bu mintaqalarning o'z mahsulotlarini dunyo bozorida ko'rsatish uchun yangi vaqtinchaliklar yaratadi.
Innovatsiyalar Va Texnologiyalar: Innovatsiyalar va texnologiyalar mintaqalarda sanoat va xizmatlar sohasida yangiliklar kiritishga yordam beradi. Bu, iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda asosiy yo'l bo'ladi.
Bu o'zgarishlar va tendensiyalar mintaqalarni yangi iqtisodiy jihatga yo'l qo'ymoqda. Diplom ishingizda bu tendensiyalardan qanday foydalanish va ularni qanday e'tibor bilan o'rganish haqida gaplashishingiz foydali bo'ladi.
O‘zbekiston Respublikasi “Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida”gi qonunining 3-moddasiga binoan Tashqi iqtisodiy faoliyat deganda, O‘zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek, xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi. O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining hududida doimiy yashash joyiga ega bo‘lgan va yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanishga haqlidir. O‘zbekiston Respublikasining davlat organlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishlari mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: 

• 
  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi;
  
• 
  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining tengligi;  savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirishda kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmasligi; 
  
• 
  tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdan o‘zaro manfaatdorlik; 
  
• 
  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari davlat tomonidan himoya qilinishi.
  

Oldi-sotdi yoki ayirboshlash obyekti bo‘lgan tovarlar, ishlar (xizmatlar), har qanday mol-mulkka, shu jumladan, qimmatli qog‘ozlar, valyuta qimmatliklariga, elektr, issiqlik energiyasi va boshqa turdagi energiyaga, transport vositalariga, intellektual mulk obyektlariga nisbatan tashqi iqtisodiy faoliyatda foydalanilishi qonun hujjatlari bilan ta’qiqlanganlarini istisno etganda, tashqi iqtisodiy faoliyat amalga oshirilishi mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardir:

1. 
   Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik.
   
2. 
   Tashqi savdo faoliyati.
   
3. 
   Chet el investitsiyalarini jalb qilish.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati. Tashqi savdo faoliyati xalqaro tovarlar, ishlar (xizmatlar) savdosi sohasidagi tadbirkorlik faoliyatidir. Tashqi savdo faoliyati tovarlar, ishlarni (xizmatlarni) eksport va import qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
   

Tovarlarning O‘zbekiston Respublikasi bojxona hududidan ularni qayta olib kirish to‘g‘risidagi majburiyatni olmasdan olib chiqib ketilishi, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, tovarlar eksportidir. O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsi tomonidan xorijiy davlatning yuridik yoki jismoniy shaxsi uchun ishlar bajarish (xizmatlar ko‘rsatish), ularning bajarilish (ko‘rsatilish) joyidan qat’i nazar, ishlar (xizmatlar) eksportidir. Tovarlarning O‘zbekiston Respublikasi bojxona hududiga ularni qayta olib chiqib ketish to‘g‘- risidagi majburiyatni olmasdan olib kirilishi tovarlar importidir. Xorijiy davlatning yuridik yoki jismoniy shaxsi tomonidan O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsi uchun ishlar bajarish (xizmatlar ko‘rsatish), ularning bajarilish (ko‘rsatilish) joyidan qat’i nazar, ishlar (xizmatlar) importidir.
Chet ellik investorlar tomonidan tadbirkorlik faoliyati obyektlariga hamda qonun hujjatlarida ta’- qiqlanmagan faoliyatning boshqa turlariga kiritilayotgan moddiy va nomoddiy ne’matlarning barcha turlari hamda ularga bo‘lgan huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka bo‘lgan huquqlar, shuningdek, chet el investitsiyalaridan olinadigan har qanday daromad O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi.

Tashqi bozorda o'zaro hamkorlik va kelishuvning rivojlanishi, xususan eksportni oshirish uchun juda muhimdir. Ushbu sohada amalga oshirilishi kerak bo'lgan bir nechta muhim jarayonlar va yo'llar mavjud:

Diplomatiya va Tashqi Hamkorlik: Davlatlar o'rtasidagi diplomatik munosabatlar tashqi bozorlarga kirish va o'zaro savdo uchun juda muhimdir. Kelishuvlar, savdo-sotiq munosabatlarni rivojlantirish, maslahatlar o'tkazish, tovarlarni eksport qilish yo‘llari bo'yicha kelishishlar tashqi bozorda o‘zaro kelishuvning asosiy qismi hisoblanadi.
Xalqaro Tashkilotlar va Iqtisodiy Ittifoqlar: Mamlakatlar o'rtasidagi tashqi bozorlar uchun xalqaro tashkilotlar va iqtisodiy ittifoqlar katta ahamiyatga ega. Misol uchun, Davlatlar Ittifoqi, Xalqaro Valyuta Fondi, Xalqaro Savdo Markazi (World Trade Organization, WTO) kabi tashkilotlar eksportni oshirish uchun qo‘llanilishi mumkin bo'lgan resurslar va ko‘maklar ta'minlashda yordam beradi.
Tijorat Vaqtinchaliklarini O'z ichiga oluvchi Kelishuvlar: Tijorat vaqtinchaliklarini o'z ichiga oluvchi kelishuvlar, masalan, savdo shartnomalari, chegirmalar, chegirma rejalarini qarorlash jarayonlaridir. Bu kelishuvlar eksportga yo‘l qo‘yilayotgan tovarlarning narxlari, shartnomalari, import va eksport shartlari haqida kelishiladi.
Investitsiyalar va Teknologiyalar Almashtirish: Tashqi investitsiyalar va texnologiyalar almashuvlari o‘zaro kelishuv va hamkorlik uchun muhimdir. Mamlakatlar o'rtasidagi ilg'or moliyaviy munosabatlarni rivojlantirish, yangi texnologiyalar, ishlab chiqarish usullari va innovatsiyalarni almashish yordamida eksport potentsialini oshirish mumkin.
Bozorlar va Mahsulotlarni Taniylik: Bozorlarga kirishning muhim qismi, o‘zaro bozorlar va ularning talablarini tushunish va ko‘rib chiqishdir. Kelishuvlar bo'yicha tadbirlar o‘tkazib, tovarlar va xizmatlarni sotish strategiyalarini belgilash uchun bozorlar va ularning talablari analiz qilinadi.
Logistika va Transport Tizimlarini Rivojlantirish: Tashqi eksport va import jarayonlarini osonlashtirish uchun logistik va transport tizimlarini rivojlantirish juda muhimdir. O‘zaro kelishuv bu jarayonlarni yaxshilash, transport yo‘llari, istiqbol tizimlari, rivojlanish va tovarlar transporti hisobiga kelishishni o‘z ichiga oladi.
Ta'lim va Rivojlanish: Tashqi bozorda o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish uchun, mutaxassis kadrlarni tayyorlash va bozor mavzusida mutaxassisliklarini oshirish kerak. Xalqaro savdo, moliyalashtirish, tijorat qoidalari va kelishuvlar bo'yicha mutaxassislar olib borish bo‘yicha ta'limlar va kurslar tashqi bozorni rivojlantirishga yordam beradi.
Tashqi bozorda o'zaro hamkorlik va kelishuvning rivojlanishi davlatlar va korxonalar uchun mustahkam yutuqlarni ta'minlashda juda katta ahamiyatga ega. Bu jarayonlarda ko‘p qismlarda ishlash, o'zaro foydali hamkorlikni rivojlantirish va eksportni oshirishga o‘z hissangizni kiritishingiz mumkin.
Xalqaro savdo va moliyalashtirish sohasida yangi usullar va innovatsiyalar, global bozorlarda muvaffaqiyatga erishish uchun katta ahamiyatga ega. Quyidagi yangiliklar bu jarayonda o'rtacha amalga oshirilayotgan:
Elektron savdo va e-tijorat: Elektron savdo, onlayn do'konlar va e-tijoratning rivojlanishi savdo jarayonlarini osonlashtiradi va xaridorga eng oddiy yetakchi to'g'risida ma'lumot beradi. Bu, savdo muomalalari va shartnomalarini elektron platformalarda olib borish bilan bog'liq xizmatlar orqali elektron tizimlar orqali olib boriladi.
Blockchain va Kriptovalyutalar: Blockchain texnologiyalari va kriptovalyutalar xalqaro moliyalashtirishda yangi yo‘nalishlardan biridir. Ularning yordamida moliyalashtirish operatsiyalari osonlashtiriladi va xavfsizlik darajasini oshiradi.
Intellektual tizimlar va Big Data: Intellektual tizimlar va ma'lumotlar analizi, savdo jarayonlarini tahlil qilish, bozor talablari va tendensiyalarini aniqlash uchun foydalaniladi. Big Data, savdochilar uchun foydali bo'lib, xaridorlarning talablari va so'rovlari bo'yicha tahlil qiladi.
Droplar va Avtomatlashtirilgan savdo: Droplar (dropshipping) va avtomatlashtirilgan savdo, xaridorlar uchun qulayliklar yaratadi. Droplar tizimida xaridor tovarni sotib olishda ishtirok etmaydi, balki sotib olgan tovar sotuvchidan to‘la bo'lsa, sotuvchi tovarni to‘lash va jo‘natish bilan shug‘ullanadi.
Sotsial tarmoqlar va Influenser marketingi: Sotsial tarmoqlar, savdo kompaniyalari uchun turli xil savdo markazlari sifatida ishlaydi. Influenser marketingi, eng ko'p iste'da to'plumning e'tiborini jalb etishda muhim ahamiyatga ega.
Personalizatsiya va Konsumentskiy tajribani oshirish: Har bir mijozga mos mavzudagi reklamalar yoki maxsus takliflar yuborish yoki mahsulotlar va xizmatlar bo'yicha maslahatlar kiritish, foydali va foydasiz muammolarni ajratib chiqishda yordam beradi.
Yashil iqtisodiyot va Sarmoyadorlikning Yangi shakllari: Energiya samaradorligini oshirish, atrof-muhitga ehtirosli bo'lish, omborlardagi isrofni kamaytirish, qulayliklarni oshirish va tashqi bozorda sodiqlikni ta'minlash uchun zamonaviy usullar foydalaniladi.
Yangi usullar va innovatsiyalar xalqaro savdo va moliyalashtirish sohasida faol ishlov berish va muvaffaqiyatga erishish uchun katta imkoniyatlarni ta'minlaydi. Bu sohada rivojlanishni saqlash, yangi texnologiyalardan foydalanish va xalqaro savdo modellari orqali yangi bozorlarga kirish kabi strategiyalarni qo‘llash muhimdir.
Xalqaro moliyaviy institutlar, mamlakatlar o'rtasidagi moliyaviy munosabatlar va global iqtisodiy o‘zgarishlar jarayonlarida muhim rol o‘ynaydilar. Ularga kirishni kengaytirish quyidagi yo'llar orqali amalga oshirilishi mumkin:

• 
  Integratsiya va Hamkorliklar: Moliyaviy institutlar, ko'p mamlakatlar o'rtasidagi integratsiya va hamkorlikni oshirish uchun o'z mas'uliyatlarini bajarishlari zarur. Misol uchun, valyuta siyosati, moliyaviy tartibotlar, soliq qonunlarining moslashishlari va boshqa sohalarda ko'p tomonlama hamkorliklar zarur bo'ladi.
  
• 
  Xalqaro Standartlarga Rioya qilish: Xalqaro moliyaviy institutlar mamlakatlar orasidagi moliyaviy munosabatlarni tartibga solish uchun bir qatorda standartlarni qo'llaydilar. Bu standartlar mamlakatlar o'rtasidagi tijoratni osonlashtiradi va muomalalarni aniq qiladi.
  
• 
  Xalqaro moliyalashtirish institutlari bilan ishbilarmonlikni rivojlantirish: Mamlakatlar, xalqaro moliyalashtirish institutlari bilan ishbilarmonlikni kuchiqlaydi. Bu institutlar kredit, investitsiya va xalqaro moliyaviy ko‘maklarni takomillashtirishga yordam beradi.
  
• 
  Tashqi Investorlarni jalb etish: Xalqaro moliyaviy institutlar mamlakatlar uchun atraktiv bo'lish va tashqi investorlarni jalb etishda muhim rol o‘ynaydilar. Ularga kirishni kengaytirish uchun institutlar tizimli moliyalashtirish, shaffoflik va ishonchli moliyaviy muhitni ta'minlashadi.
  
• 
  Moliyaviy Ko‘maklar va Yordam: Xalqaro moliyaviy institutlar mamlakatlarga moliyaviy ko‘mak va yordam ko‘rsatishda hamkorlik qiladilar. Moliyalashtirish, qarzlar, moliyaviy nazorat va struktura muammolari kabi sohalarda ko‘maklarni ta‘minlash bu institutlar uchun muhimdir.
  
• 
  Moliyaviy Bilim va Ta'lim: Xalqaro moliyaviy institutlar moliyaviy bilimlarni rivojlantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Ular moliyaviy ta'limning sifatini oshirish, innovatsiyalarni o‘rganish, moliyaviy hisobotlarni tuzatish va analiz qilishda ko‘maklashadilar.
  
• 
  Xalqaro moliyaviy institutlar sohasida ishbilarmon doimiy rivojlanish: Xalqaro moliyaviy institutlar o‘zaro ishbilarmonlik va o‘zaro fikr-mulohazalarni amalda rivojlantirishda ham muhim vazifalarni bajaradilar. Moliyaviy tizimlar va institutlar o‘rtasida xalqaro ta'tilfa moliyaviy munosabatlar rivojlanishi uchun ko‘p imkoniyatlar mavjud.
  

Xalqaro moliyaviy institutlarga kengaytirish, global iqtisodiy o‘zgarishlar va moliyaviy munosabatlar o‘rtasidagi samarali hamkorlikni ta'minlash uchun muhimdir. Bu institutlar o‘zlarini yangilash, integratsiya va ko‘rsatkichlarini oshirish, shuningdek, moliyaviy sohalarda innovatsiyalardan foydalanish orqali, mamlakatlarning iqtisodiy tarqalishini qo'llab-quvvatlashadi.
Transport vositalari va loyihalarni rivojlantirish, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishda muhim bir qismidir. Bu sohada amalga oshirilishi kerak bo'lgan bir nechta muhim qadamlar quyidagicha:
Infrastrukturani rivojlantirish: Transport tarmoqlarini va infrastrukturani rivojlantirish, yo'lovchilarning yo‘nalishlarini, yetishuv va bojxona yoki portlar, yo‘l va relsatransport, havo va suv transport tizimlarini o‘z ichiga oladi. Yangi yo‘l va transport vositalari loyihalarni amalga oshirish uchun zarur.
Elektron transport va boshqaruv tizimlarining rivojlantirilishi: IoT (Internet of Things) texnologiyalari, sensorlar va aqlli transport tizimlari, transport operatsiyalarini monitor qilish, trafikni boshqarish va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishda yordam beradi.
Yangi, energiya samarador transport turi loyihalari: Moliyaviy va ekologik sabablarga ko‘ra, yangi energiya manbalariga asoslangan transport turlari (masalan, elektr transport, hibrid transport vositalari) rivojlantirilmoqda. Bu turlar energiya isrofligini pasaytirishga yordam beradi.
Lojistik va tovar tashish tizimlarini rivojlantirish: Tijoratda rivojlanish va eksport-import jarayonlari uchun mos tizimlarni rivojlantirish muhimdir. Lojistik, xususan multimodal transport tizimlari (ko‘p turdagi transport turlari ishlatilgan tizimlar) tovar tashish va import-export jarayonlarini osonlashtiradi.
Hyperloop va chet tizimlar: Tushliklar uchun innovatsion loyihalar, masalan, Hyperloop, supersonik transport tizimlari va boshqa yangi tizimlar, ta'minotni tezlashtirish, tovarlarni oson va tezkor yetkazib berishda yangi imkoniyatlarni o‘z ichiga oladi.
Avtomatlashtirilgan transport loyihalari: Avtomatlashtirilgan o‘z-joyda yuruvchi transport, transportni boshqarish va xaroratga ko‘ra operatsiyalarni bajarish, yo‘l harakatini boshqarish, o‘z-o‘zini to‘xtatish va yurgizish kabi innovatsion xizmatlarni takomillashtirishga yo‘l ochadi.
Davlat dasturlari va moliyaviy investitsiyalar: Transport loyihalari uchun dasturlar, moliyaviy investitsiyalar, moliyaviy ko‘maklar va xalqaro hamkorliklar, yangi transport tizimlarini rivojlantirish va infrastruktura investitsiyalarini ta'minlashda juda muhimdir.
Qulayliklarni yaxshilash: Transport tarmoqlari va yo'llar qulayliklarni oshirish, yani, transport vositalari uchun avtogaz, tez yo‘lda to‘xtash imkoniyatlari, yengil sharoitlar, tez yo'lda yukni olib borish jarayonlarini osonlashtirish.
Yengil energiya manbalari: Yengil energiya manbalari, masalan, elektr energiyasi, hibrid transport vositalari uchun yangi manbalar rivojlantirilishi. Bu, energiya xarajatlari va transport jarayonlarining ekologik ta'siri pastayishini osonlashtirishga yordam beradi.
Kamchiliklar bilan ishlash: Transportning ishonchli va tez ishlashini ta'minlash uchun kamchiliklarni aniqlash va bartaraf etish. Masalan, trafik jamoalari, to‘xtab qolish va boshqa transport jarayonlaridagi muammolar.
Bozor talablari va yangi loyihalar: Transport sohasidagi yangiliklar, masalan, autonoma transport vositalari, umumiy transport tarmoqlari, intermodal transport vositalari va boshqa yangi loyihalar bozor talablari va o‘zgaruvchanliklarga javob berishga yordam berishi lozim.
Xalqaro hamkorlik va standartlar: Xalqaro standartlarga rioya qilish, transport sohasidagi vositalar va loyihalarni global standartlarga mos ravishda ishlab chiqish, shuningdek, xalqaro hamkorlik yordamida transport tarmoqlarini ko‘paytirish uchun hamkorlik qilish zarur.
Bu rivojlanishlar transport sohasini ko‘rib chiqish, yo‘l harakatini sodda va samarali qilish, yo‘l yo‘llari va transport tizimlarini yangilash, energiya isrofligini pastga tushirish va transport operatsiyalarini boshqarishda innovatsion yechimlar ko‘rsatish uchun muhimdir. Bu soha, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga qat'iy ta'sir ko‘rsatadi va faol dasturlash va investitsiyalar bilan takomillashtirilishi kerak.